به گزارش خبرنگار ایمنا، علم نجوم جزو صنایع گران‌قیمت محسوب می‌شود، اما این دانش ارزش کشورهای صنعتی را تعیین می‌کند و عملاً در شرایط کنونی یکی از پارامترهای توسعه یافته بودن کشورها، فعالیت در حوزه نجوم و فضا است. برای بررسی قدمت علم نجوم در کشور و جایگاه فعلی این دانش با محسن منتظری، منجم و ستاره‌شناس گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
علم نجوم باستان در ایران چگونه بود؟
به طور کلی علم نجومی که در گذشته ایران وجود داشت را می‌توان پایه‌گذار و بنیان‌های علم نجوم نوین دنیا در نظر گرفت؛ درواقع دانش نوین ستاره‌شناسی توسط دانشمندان ایرانی پایه‌گذاری شده است. از زمانی که اسلام در ایران حاکم شد و مباحثی مانند جهت‌یابی، تعیین قبله، تشخیص مسیرهای تردد از جاده ابریشم یا مسیرهای دریایی، اندازه‌گیری دقیق اوقات شرعی، رؤیت هلال ماه و زمان‌بندی دقیق برای نماز مطرح شد، بنیان‌های اصلی دانش نجوم توسط دانشمندان ایرانی از جمله جابرابن‌خیام، زکریای رازی، ابن‌سینا، خوارزمی، خواجه نصیرالدین طوسی و جمشید کاشانی پایه‌گذاری شد.
دانش نجوم در گذشته چه کاربردهایی داشت؟
در گذشته علم نجوم به صورتی طراحی شده بود که در اختیار علوم دیگر قرار می‌گرفت؛ درواقع علومی مانند ریاضیات، هندسه و جغرافیا همواره با علم نجوم ارتباط داشت و این علوم همیشه در هم تنیده بوده‌اند.
نحوه گسترش علم نجوم در ایران چگونه بود؟
انتخاب خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان وزیر در ایران یکی از مهم‌ترین علل گسترش علم نجوم در ایران است. خواجه نصیرالدین طوسی به بهانه انجام طالع‌بینی و پیش‌بینی آینده، اقدام به تأسیس رصدخانه‌هایی کرد و عملاً از نادانی پادشاهان آن زمان استفاده کرد و علم نجوم را گسترش داده تا دنیا را با این دانش آشنا کند؛ این رویه همچنان ادامه داشت تا اشخاصی مانند ملاصدرا وارد عرصه شدند و در نهایت پس از قرون وسطی و در هزاره دوم علم نجوم به دست بشر امروزی رسید.
علم نجوم در ایران نسبت به کشورهای اروپایی چه جایگاهی دارد؟
پس از قرون وسطی و هنگامی که علم نجوم در ایران در حال توسعه بود کشورهای اروپایی نیز تلاش کردند که از این دانش استفاده کنند. در این هنگام مباحثی مانند کروی بودن زمین و تعیین محیط این سیاره مطرح شد و دانشمندان اروپایی شروع به انجام مطالعاتی پیرامون این مباحث کردند؛ در صورتی که تمام این مسائل قرن‌ها پیش در ایران مورد بررسی قرار داده شده بود.
به طور مثال دانشمندی تحت عنوان زین‌الدین لاری در شهر لارستان توانسته بود چندین قرن پیش طول نصف‌النهار کره زمین را محاسبه کند؛ بنابراین می‌توان گفت که اروپایی‌ها و دانشمندانی مانند گالیله تنها افرادی نبوده‌اند که کروی بودن زمین را مطرح کرده‌اند.
جایگاه فعلی علم نجوم و فضا در ایران چگونه است؟
در حال حاضر بسیاری از دانشمندان ایرانی توانسته‌اند در شرکت‌ها و مراکز نجومی بزرگ دنیا از جمله شرکت ناسا و نیروگاه سرن فعالیت کنند. ایران یکی از ۱۱ کشور سرمایه‌گذار و فعال در نیروگاه سرن تا سال ۱۳۸۶ بود و در حال حاضر نیز ریزپردازنده‌هایی در این نیروگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد که توسط دانشمندان اراک طراحی شده است.
برای گسترش علوم نجوم در کشور چه مراحلی را باید طی کنیم؟
در حال حاضر برای جایگاه مطلوبی که ایران در حوزه نجوم دارد تعدادی از مناطق ماه و مریخ به نام دانشمندان ایرانی ثبت شده است، به طور مثال یکی از مناطق پهناور مریخ تحت عنوان لار نام‌گذاری شده است و این نشان‌دهنده جایگاهی است که ایران در جهان و در عرصه‌های مختلف نجوم داشته است، اما متأسفانه شرایط به گونه‌ای سپری شد که نتوانستیم دانش روز را به کشور منتقل کنیم.
با توجه به این مسئله مهم‌ترین کاری که باید امروز انجام دهیم و وظیفه پژوهشگران و حتی دولت محسوب می‌شود، این است که دانش روز را به کشور وارد کنیم.
طی چند سال اخیر چه پروژه‌هایی برای توسعه علم نجوم صورت گرفته است؟
از پروژه‌های بزرگ کشور طی چند سال اخیر می‌توان ساخت رصدخانه ملی را نام برد که در ایجاد فصل جدیدی از دانش نوین، کمک بسیاری کرد. با استفاده از این رصدخانه می‌توانیم اعمالی مانند تحلیل، استخراج، تجزیه و پردازش داده را انجام دهیم و دیگر نیازی به خرید اطلاعات و داده نخواهیم داشت.
با استفاده از این رصدخانه و با مشارکت رصدخانه‌های بزرگ دنیا می‌توانیم داده‌های مورد نیاز را جمع‌آوری، پردازش و استفاده کنیم؛ این کار موجب می‌شود که کشور ما همواره در مرز علم حرکت کند.
رشد علم نجوم نسبت به هوافضا در کشور چگونه است؟
در حال حاضر فعالیت‌های بسیاری در حوزه هوافضا انجام شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به ساخت و پرتاب ماهوراه‌ها، موشک‌های قاره‌پیما، ماهواره‌برها و موشک‌های سوخت جامد اشاره کرد. ایران توانسته در حوزه هوافضا فعالیت‌های بسیاری انجام دهد و در حوزه نجوم نیز باید به همین شکل فعال باشد.
در علم نجوم مسیر دشواری برای توسعه وجود دارد، زیرا مباحث اپتیک، الکترونیک، مکانیک و هوش مصنوعی با یکدیگر تلفیق می‌شود و برای توسعه این علم، نیازمند دانش خلأ، قطعه‌سازی و اپتیک و لیزر نیز هستیم. باید با تلفیق این علوم شرایطی یکپارچه را برای توسعه صنعت نجوم در کشور شکل دهیم.
نظر شما