به گزارش خبرنگار ایمنا، بنا به تعریف سازمان یونسکو «میراث فرهنگی به بناها و اشیا ختم نمی‌شود. این مفهوم همچنین دربردارنده سنت‌ها و تجلی زنده برجای‌مانده از نیاکان ما است که به فرزندانشان منتقل شده است، مانند سنت‌های شفاهی، هنرهای نمایشی، اعمال اجتماعی، آئین‌ها، رویدادهای جشنی، دانش و اقدامات مربوط به طبیعت و کیهان یا دانش و مهارت‌های تولید صنایع سنتی؛ این حوزه از میراث فرهنگی اگرچه بسیار آسیب‌پذیر است، امروزه به عامل مهمی برای پاسداری از گوناگونی فرهنگی در مقابل جهانی‌شدن فزاینده تبدیل شده است.
درک میراث فرهنگی ناملموس در جوامع مختلف به گفت‌وگوهای میان‌فرهنگی کمک می‌کند و احترام متقابل به دیگر سبک‌های زندگی را ترویج می‌دهد. این میراث چند ویژگی اساسی دارد: سنتی، معاصر وزنده است، فراگیر است، بازنمودی و اجتماع‌محور است.
موارد بالا در مجمع یونسکو در سال ۲۰۰۳ به‌عنوان پنج قلمروی اصلی پاسداری از میراث معنوی بشر تصریح شد. بر همین اساس، سازمان یونسکو در اقدامی شروع به ثبت میراث فرهنگی و معنوی بشر از همه کشورها کرد. که یکی از این میراث فرهنگی معنوی ثبت‌شده در کشورمان «شاهنامه بایسنقری» است.
شاهنامه بایسنقری یکی از آثار تاریخی ایران است که در سال ۲۰۰۷ میلادی در فهرست برنامه حافظه تاریخی یونسکو به ثبت رسیده است. حافظه جهانی یونسکو برنامه‌ای است که در سال ۱۹۹۲ از سوی کمیته مشورتی بین‌المللی پیشنهاد شد و مدیرکل یونسکو آن را تأیید کرد. هدف از این طرح حفظ میراث مستند و سهولت دسترسی به آن‌ها و نیز ممانعت از دادوستد غیرقانونی، تاراج، پراکندگی و نابودی این میراث ارزشمند است. مهم‌ترین معیارهای گزینش این آثار اهمیت جهانی و نیز ارزش برجسته در سطح بین‌المللی است.
شاهنامه اثرگذارترین شاهکار منظوم پارسی است که در قالب شعر حماسی توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی سروده شده است. ابوالقاسم منصوربن حسن فردوسی طوسی در سال ۹۴۱ میلادی در شهر طوس متولد شد و در سال ۱۰۲۰ میلادی، ۱۰ سال پس از اتمام سرایش شاهنامه، از دنیا رفت.
شاهنامه فردوسی زمانی سروده شد که زبان عربی در ایران بسیار رواج یافته بود و زبان فارسی در خطر به حاشیه‌رفتن قرار داشت. حکیم فردوسی طی ۳۰ سالِ دشوار با آگاهی از شرایط زمینه‌ای و وقوف بر جایگاه زبان فارسی، از تمام امکانات غنی بیانی این زبان بهره گرفت و اثری تماماً به زبان فارسی سرود که زبان شیرین فارسی در آن احیا شد و تا به امروز پایدار ماند.
شاهنامه فردوسی دربردارنده حدود ۶۰ هزار بیت است که در ۳۰ سال سروده شده است. این اثر شامل اسطوره، افسانه و تاریخ ایران از آغاز تا حمله اعراب در سده هفتم میلادی است. شاهنامه در سه بخش اصلی اسطوره‌ای (از پادشاهی کیومرث تا پادشاهی فریدون)، پهلوانی (از قیام کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از پادشاهی بهمن و ظهور اسکندر تا حمله اعراب به ایران) تنظیم شده است. این مجموعه اشعار داستان چهار دودمان پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان را ارائه می‌کند.
در سده‌های بعد شاهنامه به متنی محبوب در دربار شاهان ایرانی بدل شد و یکی از متون اصلی برای تصویرگری و ساخت نسخ خطی تا قرن‌ها پس‌ازآن شاهنامه بود. این اثر بارها در دوره‌های ایلخانی، تیموری و صفوی به شیوه‌های مختلف نگارش و مصور شد و کارگاه‌های کتاب‌آرایی درباری بخش اعظمی از هم‌وغم خود را به ساخت، تذهیب، نگارگری، و تجلید نسخ شاهنامه اختصاص می‌دادند. همچنین، ساخت نسخ خطی شاهنامه در دیگر تمدن‌ها و کشورهای هم‌جوار از جمله آسیای مرکزی، هند و عثمانی نیز رواج داشت و نیز این اثر در میان هدایای ارزشمندی بود که در میان پیشکش‌های درباری یافت می‌شد. در این میان، شاهنامه بایسنقری نسخه شاهکاری از شاهنامه فردوسی است که در سال ۱۴۳۰ میلادی به دستور بایسنقر میرزا تیموری، نوه تیمور لنگ، ساخته شد. در میان تمام نسخه‌های شاهنامه تنها شاهنامه بایسنقری در گنجینه کتابخانه کاخ‌موزه گلستان تهران حفظ و تا امروز نگهداری شده است. (برگرفته از سایت یونسکو) نسخه کنونی را امیرنظام گروسی به کاخ گلستان اهدا کرده است.
شاهنامه بایسنقری جوهره ارزش‌های ادبی و زیبایی‌شناسی حاکمان نخبه در دوران رنسانس تیموری است که در سده پانزدهم میلادی بر آسیای مرکزی و غربی تسلط داشتند. این اثر یکی از مفاخر هنر نگارگری ایرانی است که در اندازه ۲۵۶ در ۳۸۴ میلی‌متر با قطر ۷۵ میلی‌متر ساخته شده است. متن این کتاب برای دربار بایسنقرمیرزا (۸۳۷-۸۰۲ ه. ق) به دست جعفر باینسقری، با خط نستعلیق، به نگارش درآمده است. تصاویر کتاب در قالب مکتب هرات و دارای ۲۲ مجلس و درمجموع ۶۹۰ صفحه است. بررسی تصاویر این نسخه نشان می‌دهد که شاهنامه بایسنقری را سه تن از نقاشان این دوره به نام‌های مولانا علی، مولانا قیام‌الدین (یا قوام‌الدین) و مولانا خلیل (یا امیر خلیل) نقاشی کرده‌اند.
از جمله مهم‌ترین نگاره‌های این شاهنامه می‌توان به مجلس «ملاقات فردوسی با شعرا»، «پادشاهی جمشید»، «ملاقات اردشیر و گلنار»، «مجلس کیکاووس»، «ملاقات رستم و اسفندیار»، «دیدار زال و رودابه» که کوچک‌ترین و ظریف‌ترین مجلس شاهنامه بایسنقری است و «کشته شدن سیاوش» اشاره کرد. (مهدی حسینی، ارزش‌های جاویدان شاهنامه بایسنقری).
نظر شما