به گزارش خبرنگار ایمنا، اهمیت داشتن موضوع کودک و تشویق به زندگی جمعی، زمینه‌سازی برای تعالی فکری و تربیتی او و تحلیل چگونگی ارتباط مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه شهری با مسائل کودک به‌ویژه در ابعاد اجتماعی، مسئله‌ای مهم است که مورد توجه جامعه‌شناسان فرهنگی در جوامع امروزی قرارگرفته و ازنظر فرهنگ شهروندی و حقوق شهروندی قابل طراحی است.
وقتی از شهر دوستدار کودک سخن گفته می‌شود، اغلب منظور شهری است که امکانات و ویژگی‌هایی برای زیست کودکان دارد؛ امکاناتی مانند پارک‌ها و اماکنی برای بازی کودکان با امنیت کافی، وسایل بازی متناسب با مراحل رشد کودکان، محلهای عبور مرور امن در خیابان، مبلمان شهری مناسب، دسترسی راحت به فضاهای آموزشی رسمی و فوق‌برنامه، دسترسی به امکانات ورزشی مناسب، وجود مراکز ارائه خدمات به کودکان دارای نیازهای ویژه و توانایی‌های متفاوت ازجمله موارد مهم آن است.
از طرفی کودکان امروز آینده‌سازان فردا هستند و در راستای حرمت نهادن به آینده‌سازان ایران اسلامی باید با همت جمعی و با اجرای برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی شهری را برای آن‌ها پیش‌بینی و اجرا کنیم. بنیان تمام برنامه‌ریزی‌های شهری مباحث فرهنگی است و اگر فرهنگ را در تمام ابعاد مدنظر قرار بدهیم، سرمایه‌گذاری‌های دیگر راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر به ثمر خواهد نشست.
رابطه شهر دوستدار کودک بافرهنگ شهروندی
سیدمحمد الحسینی، پژوهشگر فرهنگی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مفهوم شهر دوستدار کودک، در امتداد نظریه‌های حقوق شهروندی برای کودکان است که از سال ۹۰ میلادی پیگیری می‌شود. امنیت و احساس آن برای کودکان پس‌از نیازهای فیزیولوژیک به‌عنوان مهمترین نیازهای شناخته‌شده و درصورتی‌که برآورده نشود، فرد در بزرگ‌سالی با مشکلات فراوانی مواجه خواهد شد.
وی می‌افزاید: با توجه به این‌که شخصیت فردی، اجتماعی و فرهنگی کودکان نشان‌دهنده وضعیت کنونی و آینده جوامع بشری است سلامت و امنیت آن‌ها می‌تواند تضمین‌کننده توسعه پایدار شهری محسوب شود. این موضوع اهمیت و جایگاه کودکان در شهرها متأسفانه در ایران کم‌رنگ دیده می‌شود، چراکه بسیاری از کاربری‌ها مثل تفریح‌گاه‌ها پارک‌ها و کودکستان‌ها و پیاده‌راه‌ها از عملکرد اصلی آن‌ها و کارکرد اصلی آن‌ها کاسته و تبدیل به اماکنی برای سکونت و تجارت تبدیل شده‌است و کودکان با وجود نداشتنِ امنیت عمومی با مسائل مختلفی ممکن است روبه‌رو شوند.
این جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: طرح شهر دوستدار کودک در سال ۸۹ شمسی در شورای عالی استان‌ها به تصویب رسید و در ادامه این مصوبه به تأکیدات دینی، اهمیت حقوق کودک در اسلام و با استفاده و استناد به وظایف قانونی شورای اسلامی شهر به‌خصوص ماده ۷۱ قانون تشکیلات شورای عالی استان‌ها به شورای اسلامی شهرها پیشنهاد کرد تا شهرداری‌ها را درزمینه تحقق شهر دوستدار کودک موظف به انجام اقدامات لازم با لحاظ شرایط مقرر در مصوبه کند.
وی اضافه می‌کند: توجه به امنیت اجتماعی کودکان در توسعه پایدار شهری و تأثیرش در پیشگیری و کاهش آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی زندگی شهری در حال و آینده و همچنین شناخت مؤلفه‌های تعیین‌کننده امنیت اجتماعی کودکان در فضاهای شهری و راهبردهای ارتقا آن برای اجرای این طرح، ضرورتی انکارناپذیر است و به‌هرحال کافی نیست که جهان را برای کودکان تغییر دهیم بلکه جوهره اصلی این نهضت به وجود آوردن معنایی دغدغه مند از جهانی است که برای همه افراد و همه قشرها و به دست همه آن‌ها این عبارت خیلی مهم است که جهان را به‌همراه کودکان برای کودکان تغییر دهیم چون هیچ تغییری به‌صورت مفید اتفاق نمی‌افتد مگر این‌که آن قشر در تصمیم‌گیری دخیل باشند.
الحسینی اظهار می‌کند: در گزارشی تحت عنوان «از کودکان بپرسیم» مروری بر فهم کودکان از رفاه؛ که توسط یکی از دانشگاه‌های اروپایی انجام شد شش عامل اصلی برای رفاه کودکان در محیط شهری به دست آمد که شامل توانایی کودکان برای انتخاب و دسترسی مستقل به دامنه گسترده‌ای از خدمات تسهیلات و فعالیت‌ها، ارتقا توانایی و ظرفیت کودکان برای شرکت در بازی‌ها و رقابت‌ها در محیط جامعه محلی، تضمین حقوق کودکان در مورد امنیت و سلامت در فضاهای عمومی شهر؛ افزایش توانایی کودکان در احساس امنیت و ارتباط با محیط کالبدی و اجتماعی، خلق فضاها و ایجاد حس خوشامدگویی و تعلق برای کودکان و عفو زایش فرصت‌ها برای کودکان برای دسترسی به فضاهای سبز و فضاهای طبیعی برای بازی و کسب آرامش، بود.
وی تأکید می‌کند: شهر دوستدار کودک باید دارای ویژگی‌های همچون ایمنی و امنیت کودکان، احساس احترام و ارزش داشتن کودک مبتنی بر فطرت هستی‌شناسانه و کنشگران و صاحب اراده بودن کودک، سلامت کودکان، تحرک مستقل و آزادانه و کسب تجربه در این فضا، دسترسی به خدمات و فعالیت‌های متنوع، فرصت‌های اکتشافی بازی و تماس با طبیعت و فضاهای سبز، تأثیر تصمیمات در مورد شهرشان و تمرین و تکرار اندیشه ورزی و تجربه مسئولیت، مشارکت در خانواده، جامعه وزندگی اجتماعی و دسترسی به خدمات اساسی مانند سلامتی، آموزش و سرپناه، نوشیدن آب سالم و سایر خدمات مرتبط، محافظت در برابر خشونت و جنایت و با امنیت در خیابان قدم زدن وزندگی در محیط مناسب و خلوت و در ملاقات با دوستان و بازی کردن باشد.
شاخص‌های مهم شهر دوستدار کودک
این مدرس دانشگاه می‌گوید: شهر دوستدار کودک و بهبود شاخص‌های عینی و ذهنی برای کودکان یعنی ایجاد رفاه و بهبود و ارتقا شرایط مادی و عینی زندگی و محیط بازی وزندگی در کنار ایجاد احساس خوش‌بختی و رضایت بلندی از زندگی برای کودکان می‌تواند زمینه ایجاد یک شهر امن شود شهری که کنترل دسترسی، نظارت طبیعی و خط دید، قلمرو گرایی، مدیریت و نگه‌داری فضا، امنیت فیزیکی محیط و تصویر فضا تبدیل به شهری زیبا و امن برای مردم شود و موجب توسعه امنیت اجتماعی شهر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: اما برای اجرای سیاست‌های مربوط به شهر امن برای کودکان موانعی وجود دارد و این موانع بیشتر ساختاری هستند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنم وایت به‌عنوان یک جامعه‌شناس معتقد بود مردم عادی نباید اجازه دهند در شهر تا اماکن عمومی در اختیار بزهکاران قرار گیرد هرچقدر تعداد مردم در این اماکن بیشتر باشد بزهکاران کم‌تر ظاهر خواهند شد در بسیاری از شهرها پا ترک‌ها از حالت مکان عمومی خارج شدند و به فضای در اختیار بزهکاران قرارگرفته‌اند او معتقد بود که در مراکز عمومی تعداد زیادی از کودکان و دختران و پسران باید وجود داشته باشند تا نشان دهد که این شهر و این پارک مدیریت خوبی دارد یکی دیگر از موانع و شاخص‌هایی که می‌توان توسعه شهر دوستدار کودک را در شهری ارزیابی کرد مناسب‌سازی سطح کوچه‌ها و پیاده‌روها که قابلیت بازی‌های کودکانه را داشته باشد مثل ایجاد سطوح لی‌لی در کف و پیاده‌روها برای ترویج بازی‌های محلهای در محله‌ها یا جذابیت برای والدین و همراهان کودک ایجاد کند.
الحسینی تأکید می‌کند: باید زمینه افزایش تعاملات اجتماعی در شهر فراهم آید نه این‌که با ساخت‌وساز ساختمان‌ها و سازه‌های نامعقول و نامناسب یا حتی مناسب مانور شهر دوستدار کودک و دهیم شهر دوستدار کودک زمانی به وجود می‌آید که بسترسازی و زمینه‌هایی که ایجادشده موجب افزایش تعاملات اجتماعی کودکان شود.
موانع توسعه شهر دوستدار کودک
وی اضافه می‌کند: یکی دیگر از موانع توسعه شهر دوستدار کودک و یا اشتباهاتی که سازمان‌های مربوطه انجام می‌دهند تمرکز بر بخش‌هایی از شهر هست که بیشتر در معرض دید قرار دارد و در دسترس عموم مردم هم شاید نباشد اما برای کارایی بیشتر و دسترسی بهتر و یکسان و عادلانه باید برای زمین‌های بازی و انواع پارک‌هایی که می‌تواند حس خلاقیت و ماجراجویی کودک را ارضا کند و زمین‌های ورزشی، باغ‌های بازی و ماجراجویی مکان‌یابی صحیح ازنظر زمین‌های اختصاصی شود.
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: ایجاد توپوگرافی مصنوع، دیواره‌های پر و خالی پوشش گیاهی و غیره ازجمله مواردی است که در فضاهای خصوصی در مقیاس کودکان می‌توان ساخت و بسیار قابلیت پرورش خلاق ماهیت کنشگری و کنجکاوی کودکان را دارد اما در سازه‌های موجود در پارک‌ها یا فضاهای که مربوط به کودکان در نظام آموزشی هم وجود دارد قابل‌رؤیت نیست و اختصاص داده نشده با ایجاد تنوع در کالبد فضا و فعالیت‌ها از طریق ایجاد تنوع در شکل ظاهری و رنگ وسایل بازی، مصالح متنوعی که بکار می‌برند، نورپردازی فضا و فعالیت‌های متنوع مثل مه منطقه بازی با آب و شن و برگزاری مسابقات و جشن‌هایی مثل جشن بادبادک، مسابقه ساخت مجسمه‌های برفی و یا نقاشی و غیره می‌توان در این محیط‌ها به ایجاد تنوع در سطح این پیشنهادها در نظام آموزشی و در مدارس به‌شدت می‌تواند اثربخش باشد و قابلیت پاسخ‌گویی به نیازهای ویژه کودکان را داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: شهر محیطی پیچیده و متراکم است که انسان‌ها، فضاها و روابط میان آن‌ها از قوانین نوشته و نانوشته تبعیت می‌کند که توسط بزرگ‌سالان و برای بزرگ‌سالان تدوین‌شده بنابراین شهر می‌تواند محیطی بسیار ناامن و خشن برای کودکان باشد به‌طور ایده آل همسایگی‌ها و محله‌ها باید مکان‌های اجتماعی برای کودکان باشند و همین‌طور در ساختمان‌های آموزشی به‌طوری‌که بتوانند به‌راحتی اصول جوامع و فرهنگ‌ها و تبادلات آن‌ها را و برای کودکان بیان کند برای‌اینکه شهرها به مکان‌هایی برای پیشرفت کودکان تبدیل شود و نیاز و حقوق آن‌ها تأمین شود و قابلیت‌هایی برای ایجاد امنیت و احساس امنیت برای کودکان لازم است و ابزاری برای دست یافتن به این اهداف باید طراحی نمود.
الحسینی می‌افزاید: مدت‌هاست در شهرهای بزرگ در شهری که من زندگی می‌کنم شهر اراک بحث شهر دوستدار کودک مطرح می‌شود اما فقط مطرح می‌شود مسئولین محترم در تصمیم‌گیری‌های خود فراموش می‌کنند که انسان یک موجود خلاق کاوه کنشگر و صاحب اراده و تجربه است انسانی که باید یاد بگیرد مسئولیت‌پذیر باشد و در مجموعه خود مشارکت کند بنابراین از فراخوان ایده‌ها و اندیشه‌های این آدم‌ها و این انسان‌ها کسانی که در آن سرزمین زندگی می‌کنند نباید غفلت کرد که در هیچ تصمیم‌گیری شهری حداقل من ملاحظه نکرده‌ام که به‌صورت جدی از دیدگاه‌های مردم دراین‌باره استفاده شود.
هم‌افزایی و کنش گری نیاز اصلی شهر دوستدار کودک
وی می‌گوید: زندگی انسان‌ها عبارت از محیطی است چالش‌برانگیز که این چالش‌ها فقط در سایه روابط آدم‌ها حل می‌شود درغیراین‌صورت نه شناخته می‌شود و نه آن‌طور که بایدوشاید مورداستفاده کودکان قرار می‌گیرد تشکیل الگوهای ساخت ساختاری برای پاسخ‌گویی به نیاز فرزندانمان و کودکان در شهر نادیده گرفته‌شده و این شهر تبدیل به یک کلان‌شهر خاکستری است که نه مناسب برای زندگی بزرگ‌سالان و نه مناسب برای زندگی کودکان طراحی‌شده این الگوها نبود تناسب میان راه‌ها و اهداف در مقاطع مختلف سنی را فریاد می‌زنند و تضاد منافع در بخش‌های مختلف شهری به‌شدت ملاحظه می‌شود.
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: نبود عدالت اجتماعی در تقسیم و تخصیص منابع در شهر اراک و رقابت منفی محله‌ها و ساختار در جهت توسعه شهری باعث ایجاد بی‌قوارگی در شهر شده‌است یکی از مهمترین مسئله‌ها در امنیت کودکان تسهیل و مشارکت سازمان‌های مرتبط در رفت‌وآمد کودکان به مدرسه و محیط‌هایی هست که مربوط به آن‌هاست اما هنوز بعد از گذشتن قریب به سه هفته از سال تحصیلی موضوع وسایل ایاب‌وذهاب کودکان از مدرسه تا خانه در شهر اراک حل‌نشده و این ناشی از رقابت منفی است و رانت‌هایی است که بخشی از جامعه در حال کسب آن به مبارزه منفی می‌پردازند و در این وسط امنیت کودکان و رفت‌وآمد آن‌ها دچار مخاطره می‌شود برنامه‌ریزی‌های عمیق‌تر و بررسی‌های جدی‌تر در این زمینه نیاز به هم‌افزایی جدی دارد که متأسفانه دیده نمی‌شود و این قضیه همچنان ادامه خواهد داشت و با حلوا حلوا گفتن متأسفانه دهن شیرین نمی‌شود.
وی می‌افزاید: شهر دوست دار کودک نیاز به هم‌افزایی و کنش گری عاملیت و ساختار دارد و در ارتباط است که شکل می‌گیرد، نه ساختمان‌سازی و پست‌های اداری، نه عزمی از سوی ساختارها و نه عزمی از سوی کنش گران شاهد هستیم.
رعایت اولیه حقوق کودک در شهر دوستدار کودک
عباس خسروانی، دکترای جامعه‌شناس فرهنگی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: هفته ملی کودک فرصت مناسبی برای بیان اهمیت و جایگاه کودکان در مدیریت شهری و ساخت آینده شهرهاست. فرصتی برای بیان نظرات و ایده‌ها و مطالبات قشری که تریبون ندارد اما بسیار تأثیرگذار است. رسیدن به شهری که دوستدار کودک باشد در وهله اول از مسیر تغییر رویکردها به مدیریت شهری و شهرسازی می‌گذرد.
وی می‌افزاید: فعالان این عرضه وظیفه‌دارند در این خصوص گفتمان سازی کنند و بر رویکردهای مدیران و تصمیم گیران تأثیر بگذارند تا شاهد شکل‌گیری شهرهائی باشیم که کودکان را دوست دارند و به آن‌ها احترام می‌گذارند.
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: شهر کودک‌مدار، متعهد به تحقق حقوق کودکان است؛ زیرا اماکن تأثیرگذاری بر مدیریت شهری، مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی، نوشیدن آب سالم و دسترسی به سیستم فاضلاب مناسب، محفوظ بودن از خشونت و سوءاستفاده، پیادهروی امن در خیابان‌ها، دیدار دوستان و بازی با آن‌ها، داشتن فضاهای سبز، زندگی در محیط‌زیست غیرآلوده، مشارکت در اتفاقات اجتماعی و فرهنگی و یک شهروند برابر بودن با دسترسی به هرگونه خدماتی صرف‌نظر از مبدأ قومی، مذهب، درآمد، جنس یا ناتوانی. شهر کودک مدار شهری ست که در آن صدای کودکان شنیده می‌شود و در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های مدیریت شهری لحاظ می‌گردد.شهری که در آن کودکان از حق احترام، شنیده شدن، برخورداری از خدمات اجتماعی، امنیت و بهره‌مندی از خانواده برخوردار باشند.
وی اظهار می‌کند: مهمترین عامل پیشرفت شهرها، نهادها و شهروندان آن شهر هستند که دراین‌بین کودکان از مهمترین عاملان شکل‌دهنده شهرهای آینده هستند. بر همین اساس برای پیشرفت شهری می‌بایست تمرکز و سیاست گزاری ویژه‌ای برای تربیت کودکان و ساخت شهری زیست پذیر برای آن‌ها داشته باشیم.
نهادهای تأثیرگذار بر هویت شهروندی کودکان
خسروانی ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین وظایف مدیریت شهری در این خصوص مناسب‌سازی و مهیاکردن فضای عمومی شهر برای حضور اجتماعی کودکان است تا از این مسیر، بتوان حس تعلق‌خاطر کودکان به شهر را افزایش داد. کودکانی که شهر خود را دوست داشته باشند و خود را در ساختن آن شریک و سهیم بدانند به‌طورقطع در پیشرفت شهری مؤثر خواهند بود و بالعکس اگر این مهم مورد غفلت واقع شود کودکان حس خوبی نسبت به شهر محل زندگی خود پیدا نخواهند کرد و در آتیه برای پیشرفت شهری قدمی بر نخواهند داشت.
وی اضافه می‌کند: یکی از نهادهای تأثیرگذار بر هویت شهروندی کودکان، محیط شهری ست که برعکس مدرسه و خانواده فاقد متولی مشخص است و برنامه و سیاست خاصی برای تأثیرگذاری بر کودکان ندارد اما تأثیرات خود را بر کودکان بر جای می‌گذارد.
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی می‌گوید: نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در کشور به موضوع مهم ایجاد شهر دوستدار کودک توجه کمی داشته و اساساً اولویتی نداشته است و به همین دلیل شاهد رشد شهر به‌خصوص کلان شهرهایی هستیم که به سمت کالایی شدن و طبقاتی شدن در زیست شهری رفته‌اند و نیازهای واقعی شهروندان به‌عنوان انسان‌هایی با نیازهای مختلف را نادیده گرفته‌اند و قطعاً در چنین شهری کودکان هم‌جایی ندارند. نظام مدیریت شهری کارآمد نظامی است که بتواند ضمن کاهش مشکلات و رفع محدودیت‌های زیست کودکانه در شهر زمینه را برای حضور شاد، ایمن و خلاقانه کودکان و نوجوانان در شهر فراهم سازد.
خسروانی تأکید می‌کند: ما باید در ترویج این واقعیت که میزان و سطح آسیب‌پذیری کودکان با محیط زندگی شهری آن‌ها مرتبط است تلاش کنیم و در تمامی تصمیم گیران و مدیران شهری نسبت به این موضوع ایجاد حساسیت کنیم و در مقابل در مورد مزایای شهرهای کودک مدار سخن بگوییم.
وی اضافه می‌کند: هفته ملی کودک فرصت خوبی برای بیان این سوال است که چرا محیط‌های شهری ما کودک مدار نیستند و چگونه می‌توانیم این وضعیت را به نفع کودکان که آینده‌سازان و میراث داران این شهر هستند تغییر داد؟
این دکترای جامعه‌شناس فرهنگی تصریح می‌کند: باید بپذیریم که کار در حوزه کودکان یک فعالیت لوکس نیست بلکه یک ضرورت است زیرا پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، به‌طور تقریبی ۷۰ درصد از کودکان جهان ساکن مناطق شهری خواهند بود و این وظیفه ما را سنگین‌تر می‌کند لذا هر چه در حوزه کودکان شهر هزینه کنیم درواقع سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و زمینه‌های پیشرفت پایدار شهر را فراهم کرده‌ایم.
نظر شما