به گزارش خبرنگار ایمنا، اول اکتبر هر سال مصادف با نهم مهرماه سال جاری، روز جهانی سالمندان در تقویم جهانی با هدف آگاه‌سازی و با تمرکز سازمان‌های پیری و برنامه سازمان ملل متحد در زمینه پیری و سالمندی، نام‌گذاری شده است. سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه کرد و در سال ۱۹۹۰ این شورا، اول اکتبر را روز جهانی سالمندان معرفی کرد.
سالمندی دوره‌ای از زندگی است که از ۶۰ یا ۶۵ سالگی شروع می‌شود. در تعریف سالمندی نمی‌توان زمان خاصی را مشخص کرد و سالمندی را می‌توان با ویژگی‌های خاصی که فرد در زمانی از زندگی خود پیدا می‌کند، شناخت. به طور معمول سالمندی با کاهش یا افت توانایی‌های فرد نظیر توانایی‌های جسمی، فکری و اجتماعی شناخته می‌شود. برخی از این تغییرات بر جسم تأثیرگذار است. به عنوان مثال در سالمندی ۵۰ درصد از سلول‌های قشر مخ تحلیل می‌رود، به خصوص نورون‌های عصبی که ارتباط مستقیمی با بینایی، شنوایی و اعصاب حرکتی دارند. این تحلیل در بخش‌هایی از مخ که مربوط به نظم‌بخشی اطلاعات، قضاوت و تفکر است کمتر اتفاق می‌افتد. به سبب اینکه قلب با نیروی کمتری پمپاژ می‌کند، بیماری‌های قلبی و عروقی نیز پیش می‌آید. ضعف دستگاه ایمنی نیز باعث می‌شود سالمندان نسبت به جوانان زودتر بیمار شوند و دیرتر بهبود یابند.
از نظر اجتماعی، سالمندان با تحولات زیادی در زندگی روبه‌رو می‌شوند. برخی از این رویدادها شامل بازنشستگی، یائسگی، سپرده شدن به خانه سالمندان به وسیله فرزندان، فوت همسر است. مهم‌ترین مشکلات سالمندان که به نوعی برای اطرافیان نیز مشکلاتی ایجاد می‌کند، به خطر افتادن سلامتی و استقلال آنها و احساس تنهایی و گاهی حس بی‌ارزشی در روابط با دیگران است.
سالخوردگی جمعیت بسیاری از کشورها
در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، توسعه اجتماعی و اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی در سطح جهانی شد؛ به این ترتیب فرایند انتقال جمعیتی یک تغییر ساختار سنی جمعیت و به عبارتی گذار سنی جمعیت را در پی داشت، به طوری که انتظار می‌رود به تدریج وزن جمعیت از گروه‌های سنی جوان به گروه‌های سنی بالا منتقل شود.
در زمان‌های گذشته تعداد اندکی از افراد به سنین کهولت و پیری می‌رسیدند، اما در جهان کنونی پیشرفت‌های فناوری و بهداشتی باعث شده است تا افراد سال‌های بیش‌تری عمر کنند و مرگ آنها در سنین بالاتری اتفاق بیفتد؛ در نتیجه درحال‌حاضر افراد بیش‌تری می‌توانند سنین پیری را تجربه کنند. از طرف دیگر از آن جایی که تقریباً همه کشورهای دنیا دوره باروری بالا را پشت سر گذاشته‌اند یا در حال گذار از آن هستند، تعداد افراد زیادتری نسبت به گذشته به مرحله پیری می‌رسند.
در سطح جهانی بعد از کاهش میزان مرگ‌ومیر و احتمال زنده ماندن کودکان تا سنین بزرگسالی، میزان باروری کل، رو به کاهش و در نتیجه تعداد افراد سالخورده جوامع رو به افزایش رفت و درحال‌حاضر جمعیت بسیاری از کشورها رو به سالخوردگی رفته است و انتظار می‌رود سایر کشورها نیز در آینده این پدیده را تجربه کنند.
زنانه‌شدن جمعیت سالمند ایران
بررسی نسبت جنسی جمعیت ۶۵ ساله و بیشتر ایران طی ۳۵ سال اخیر، حاکی از آن است که جمعیت سالمند ایران به سمت زنانه‌شدن پیش می‌رود؛ به‌گونه‌ای که این نسبت از سال ۱۳۹۰ به بعد از مرز ۱۰۰ تنزل یافته و به عبارتی تعداد زنان سالمند از مردان سالمند پیشی گرفته است.
زنانه‌شدن سالمندی جمعیت از این حیث اهمیت دارد که بیشتر زنان سالمند خود سرپرست هستند و به حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی بیش‌تری نیاز دارند و از آنجا که امکان اشتغال زنان در بخش رسمی کمتر است، سال‌های کار و فعالیت آنها کوتاه‌تر و درآمدشان کمتر است. زنان همچنین درآمد کافی از محل بازنشستگی یا مهارت‌های شغلی‌شان برای حمایت از خود در سنین سالخوردگی ندارند. این واقعیت‌ها در کنار مسائل دیگری نظیر تفاوت‌های جنسیتی در زمینه تحصیلات و سوادآموزی و فقر و منزلت کارکردی مسائل دیگری را بر زنان سالمند تحمیل خواهد کرد.
انواع سالمندی و سالمندان
یک نوع سالمندی به عنوان «سالمندی طبیعی» شناخته می‌شود. در این نوع از سالمندی شخص سالمند با تغییرات فکری و جسمی در حدی که از این دوره سنی انتظار می‌رود یعنی شامل اکثریت سالمندان می‌شود، مواجه می‌شود. در نوع دیگر یعنی «سالمندی آرمانی» هدف‌های زندگی، آسایش، استقلال و پیگیری اهداف شغلی همچنان در زندگی سالمند وجود دارد به طوری که سرزندگی وی محفوظ است.
«سالمندی آسیب‌گونه» نیز سالمندی است که در آن بیماری‌های شدید و کاهش محسوس در عملکردهای سالمند مشاهده می‌شود؛ بنابراین باورهای ما درباره سالمندان همیشه قابل تعمیم به همه سالمندان نیست و نمی‌توان برخی باورهای کلیشه‌ای را درخصوص همه سالمندان داشت.
برخی از سالمندان به اندازه کافی امکانات دارند و مایل به استراحت هستند، برخی دیگر به علت احتیاج به درآمد، به کار خود ادامه می‌دهند یا حداقل اگر کاری باشد، مایل به ادامه هستند، برخی دیگر امکانات مالی دارند اما چون نمی‌خواهند «از کار افتاده» محسوب شوند، تمایل به کار دارند و برخی دیگر از کار افتاده و بیمار هستند.
نیازهای سالمندان
احتیاجات عاطفی همواره وجود داشته و به همان ترتیبی که سن افراد بالاتر می‌رود، نیازها نیز افزایش می‌یابد. در گذشته توجه فرزندان به پدر و مادرها و اصولاً افراد جوان‌تر نسبت به مسن‌ترها، بیشتر بود و اخلاق و رسوم حکم می‌کرد که به سالمندان بیشترین احترام گذاشته شود، اما امروزه که بیشتر سالمندان به تنهایی در خانه به سر می‌برند، هر میزان که وضع زندگی آنها خوب باشد، از توجه عاطفی دیگران و اقدامات جامعه بی‌نیاز نیستند.
احتیاجات معیشتی
احتیاجات معیشتی شامل خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت است. غذای سالمند باید سبک، قابل هضم و شامل بهداشت باشد، بسیاری از سالمندان به تنهایی نمی‌توانند احتیاجات خود را رفع کنند و نیاز به کمک در استحمام و دستشویی دارند و حتی برخی توانایی حرکت از بستر را نیز ندارند و باید به بهداشت این افراد به طور ویژه توجه شود. خواب سالمندان باید برنامه منظمی داشته باشد؛ چراکه بسیاری از افراد در سنین سالمندی دچار اختلال در خواب می‌شوند و از کم‌خوابی رنج می‌برند.
نیاز به تفریح
سالمندان با توجه به شرایط سنی و نداشتن اشتغال جدی، احتیاج به وقت‌گذرانی پر بار و سالم به اقتضای شرایط جسمی خود دارند. سالمندان فاقد منابع مجدد دوستی هستند؛ چراکه بیشتر آنها کار نمی‌کنند و موقعیت ایجاد روابط دوستانه در فضای کار را ندارند و دوستان هم سن و سالشان را نیز به نوعی از دست داده‌اند. این مسئله تنهایی آنها را افزایش می‌دهد.
بهترین تفریحات پیشنهادی برای سالمندان با توجه به سواد و روحیات خاص هر فرد شامل مطالعه کتاب و روزنامه، گشت و گذار در فضای سبز، معاشرت و گفت‌وگو با دوستان، تماشای فیلم، خرید، نشستن روی نیمکت و تماشای خیابان و عبور و مرور مردم به خصوص تماشای کودکان هنگام بازی و شنیدن موسیقی است. ترتیب دادن برنامه‌های فوق‌العاده نظیر مراسم عبادی، جشن و کنسرت و بازی‌های سبک، تأثیر بسیار خوبی در روحیه سالمند دارد و احساس یکنواختی روزها را از بین می‌برد.
نیاز به شرکت در زندگی اجتماعی
افسردگی بیشتر در میان سالمندانی وجود دارد که تنها زندگی می‌کنند و علاوه بر آن دچار ناراحتی‌های جسمانی نیز هستند. برخی از آنها بیش از یک بار در ماه تماس دیگری با فرزندان خود ندارند و تمام روابط و گفت‌وگوی آنها در صحبت‌های چند دقیقه‌ای با پستچی یا مغازه‌دار خلاصه می‌شود؛ از این‌رو ضروری است که محیط مناسب و بهتری برای زندگی آنها مهیا شود تا افسردگی‌های ناشی از تنهایی کاهش یابد.
سالمندانی که علی‌رغم سن بالا در فعالیت‌های اجتماعی حضور دارند و از روابط اجتماعی نسبتاً خوبی برخوردار هستند، به بیماری‌های مختلف به ویژه بیماری‌های روانی کمتر دچار می‌شوند. سالمندان از احساس بطالت و بیکاری و برکنار ماندن از زندگی اجتماعی رنج می‌برند و برای رفع این احساسات باید برنامه‌های جمعی برای سالمندان در نظر گرفت؛ به عنوان مثال سالمندان با هم به مطالعه روزنامه و مجله بپردازند، به گردش‌ها و سفرهای کوتاه دسته‌جمعی بروند و مورد مشورت قرار گیرند.
مسئله مهم دیگر، کار است. کار سبک بهترین وسیله برای گذراندن عمر در کهن‌سالی است. کار نه تنها پاسخگویی به یک نیاز واقعی در ارتباط با سالمندان است بلکه با مدیریت صحیح، نتایج کار سالمندان می‌تواند پاسخگوی قسمت‌های زیادی از نیازهای جامعه باشد.
روش برخورد صحیح با افراد سالمند
افراد مسن در خانواده می‌توانند حتی در اتاقی پر از جمعیت احساس تنهایی کنند. گاهی اوقات این افراد نمی‌توانند صحبت‌های اطرافیان خود را به درستی بشنوند یا دنبال کنند. این مهم است که علاقه واقعی خود را به افراد مسن خانواده نشان دهید و به آنها بفهمانید که حضورشان برای شما بسیار مهم است. با برگزاری یک میهمانی مجازی به آنها کمک کنید تا با اقوام و دوستان خود که در شهرهای مختلف زندگی می‌کنند ملاقات کنند.
غذای مورد علاقه آنها را درست کنید، به موسیقی مورد علاقه آنها گوش دهید و به آنها احساس خاص بودن بدهید. می‌توانید با یکدیگر به عکس‌های قدیمی نگاه کنید و آنها را تشویق کنید تا از اتفاقات جالب زندگی خود برای شما بگویند. با آنها وقت بگذرانید و با دقت به سخنان آنها گوش دهید.
راهکارهای کاهش استرس سالمندی
فعالیت بدنی و ورزش برای سلامت جسمی و روحی بسیار مفید است. ورزش روزانه یک راه عالی برای کاهش استرس، حفظ وزن سالم، تقویت استخوان‌ها با افزایش سن و بهبود وضعیت بدن است. محققان اعتقاد دارند که پیاده‌روی و فعالیت منظم راهی ایده‌آل برای بسیاری از افراد مسن برای حفظ تناسب اندام است. قبل از شروع برنامه ورزشی و فعالیتی برای سالمندان، باید براساس نظر پزشک تصمیم مناسبی در مورد برنامه مناسب سالمندان گرفته شود.
حفظ ارتباطات اجتماعی و ایجاد روابط جدید با افزایش سن برای سلامت جسمی و عاطفی سالمندان مهم است. برای همه سالمندان مهم است که در جامعه ادغام شوند، شبکه‌ای رو به رشد از خانواده و دوستان ایجاد کنند و در روابط خود با دیگران فعال باشند؛ با این کار امید به زندگی در سالمندان بالا می‌رود و باعث روحیه‌بخشی می‌شود.
اگرچه با افزایش سن نمی‌توان از استرس بیش از حد و تجربیات منفی جلوگیری کرد، اما روش‌های مختلفی برای کاهش و مدیریت آن برای افراد متفاوت استفاده می‌شود. بسیاری از آنها شامل تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا، تای‌چی، پیاده‌روی، دعا و تمرینات تنفس عمیق است که می‌تواند بسیار مفید باشد. یافتن راهی مؤثر برای کاهش استرس بسیار مهم است؛ چراکه استرس می‌تواند بر سلامت روحی و جسمی سالمند شما فشار وارد کند.
مغز را فعال نگه دارید
حفظ مغز سالم و فعال از دیگر مؤلفه‌های مهم سلامت عاطفی و رفاه با افزایش سن است و با پیشگیری یا به تأخیر انداختن زوال عقل همراه می‌شود. فعالیت‌هایی مانند بازی‌های رومیزی، خواندن، یادگیری زبان دوم، نقاشی، گوش دادن به موسیقی کلاسیک و توسعه مهارت‌های جدید برای سلامت مغز مؤثر در نظر گرفته می‌شود. امروزه بسیاری از سالمندان دوره‌هایی را در خانه‌های سالمندان محلی و دوره‌های آنلاین را برای تقویت ذهن خود می‌گذرانند.
به گفته متخصصان، داشتن هدف در زندگی و دلیلی برای بیدار شدن هر روز صبح برای زندگی فرد سالمند بسیار مهم است. به چیزهایی فکر کنید که به زندگی شما معنا و هدف می‌بخشد و آنها را به یک اولویت شخصی تبدیل می‌کند. بسیاری از سالمندان با مشارکت در سرگرمی‌هایی که از آن لذت می‌برند یا از طریق فعالیت‌های داوطلبانه به دیگران کمک می‌کنند، رضایت شخصی خود را ابراز می‌کنند. احساس مهم بودن می‌تواند منجر به افزایش عزت نفس و رفاه ذهنی شود. مراقبت از سالمند در منزل نقش مهمی در حفظ سلامت و ایجاد روحیه خوب در بین سالمندان دارد.
نظر شما