به گزارش خبرنگار ایمنا، ملیله‌کاری رشته‌ای از هنر فلزکاری است که با مفتول‌های نازک نقره انجام می‌شود. قدیمی‌ترین اشیا آثار ملیله ایران متعلق به سال‌های ۳۳۰ تا ۵۵۰ ق. م است. این هنریکی از صنایع‌دستی اصلی زنجان، بروجرد و اردبیل است. در این شهرها کالاهای نقره مانند سینی، قندان، گیره استکان، گل‌سینه و سایر موارد با روش ملیله‌کاری ساخته می‌شود.
ملیله‌کاری رشته‌ای از فلزکاری محسوب می‌شود. هنرمندان با مهارت‌های ظریف‌کاری خاص خلق می‌کنند. نقره به‌کاررفته در این هنر عیار ۱۰۰ دارد. شمش‌های نقره را با چکش یا دستگاه نورد به شکل مفتول‌های چهارپهلو باریک می‌کنند و ابتدا نقش‌های کوچک را می‌سازند سپس آن‌ها را در کنار هم در یک قالب قرار داده و با نقره‌ای با عیار پایین‌تر لحیم می‌کنند. نقش‌های معمول ملیله‌کاری، بته‌جقه، ریزه جقه، برگ فرنگ، برگ، غنچه، پیچ، جفت پیچ، پیچک، سه چشمه نام دارند.
تجهیزات ملیله‌کاری
ابزار کار ملیله‌کاری شبیه به ابزار و آلات زرگری است. برای ساخت و تهیه آثار ملیله ابتدا باید نوار ملیله را از جنس طلا، مس و یا نقره تهیه کرد و با عبور شمش یا مفتول نقره از دستگاه نورد حدیده، مفتول موردنظر را به دست آورد. بعدازآن نوبت به ساخت ملیله می‌رسد.
در این مرحله ابتدا یک صفحه‌ی مستطیلی با جنس و ابعاد متفاوت از صفحه‌ی مفتولی تهیه‌شده از مرحله نخست تهیه‌کرده و یک سطح آن را آغشته به موم می‌کنند به‌نحوی‌که لایه‌ای به ضخامت سه تا چهار میلی‌متر از موم روی صفحه را بپوشاند حال یک قالب متناسب با شکل محصول موردنظر بریده و روی صفحه‌ی مسی قرار داده سپس نواری را که پهنایی بیش از نوار میله دارد در اطراف قالب گذاشته تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار بگیرد...
نقوش ملیله
سپس دیواره‌های بعدی کار را ازجمله قسمت‌های میانه و سطوح را با نقوش ملیله که در مراحل قبل توسط دست یا ابزاری ظریف با نوار ملیله ساخته‌شده است پر می‌کنند بعد با مفتول‌های فولادی بسیار ظریف این نقوش ملیله را می‌بندند تا به هم نخورند. حال نوبت به ذوب موم رسیده است برای این کار اسکلت ملیله ساخته‌شده را از صفحه‌ی زیرین خود جدا کرده و روی سطحی صاف و هموار قرار می‌دهند.
براده‌ی نقره
سپس مقداری از مخلوط براکس و براده‌ی نقره روی آن ریخته و شعله گاز را روی آن حرکت می‌دهند به این کار لحیم‌کاری گویند چون در اثر این کار گرده لحیم ذوب‌شده و باعث اتصال نقش‌های کوچک با یکدیگر و با دیواره نقش می‌شود. در مرحله آخر عمل آتش‌کاری را انجام می‌دهند تا کلیه قطعات توسط گرده‌ی لحیم به یکدیگر وصل شوند
سپس سیم‌های فولادی را از آن جدا کرده و آن را داخل محلول رقیق اسیدسولفوریک یا محلول حاوی راغاب که ترکیبی از زاج سفید و آبی است می‌جوشانند تا لکه‌های اضافه‌ی نقره از بین برود و در انتها با برس های سیمی ظریفی آن را پاک می‌کنند و برای از بین رفتن ناهمواری‌های ایجادشده روی آن را سمباده می‌کشند.
تاریخچه‌ی ملیله‌کاری در ایران
بر اساس سندهای به‌دست‌آمده از کشفیات باستان شناسان، قدیمی‌ترین اشیایی که ریشه‌ی ملیله در ایران را نشان می‌دهد متعلق به دوره‌ی هخامنشیان است. در دوران ساسانیان صنعتگران فلزکار و نقره‌کاران برای مصرف طبقات مرفه جامعه‌ی خود ظرف‌های گران‌قیمت و شکیل می‌ساختند و در برخی از موارد هم با سنگ‌های قیمتی آن‌ها را تزئین می‌کردند که این کار جلوه‌ای ویژه به اثر خلق‌شده می‌بخشید. متأسفانه در زمان حمله‌ی اعراب بسیاری از آثار به دلیل گران‌قیمت و سبک بودن به غنیمت برده شد.
ملیله‌کاری صنایع‌دستی
در حال حاضر شواهد زیادی از آن آثار دوران تاریخی مذکور در دست نداریم و آنچه اکنون براثر تلاش‌های چند قرن اخیر باستان شناسان به‌طور تصادفی در مناطقی چون شوش، همدان، گنجینه جیحون به‌دست‌آمده است حاکی از آن است که هنر ملیله در ایران به دوران قبل از میلاد بازمی‌گردد
در دوران سلجوقی
بسیاری از سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده‌ای از آن‌ها به دلیل جنگ و خونریزی ترک وطن کرده و به شهرهایی چون زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و به‌ویژه شهر موصل اقامت گزیدند.
به نظر می‌رسد که هنرمندان خراسانی هنر فلزکاری ازجمله ملیله‌کاری را در سال پنجم ه. ق در زنجان رواج دارند. از دوران قاجاریه تعدادی سرقلیان، گیره استکان، سینی در اندازه‌های مختلف، گوشواره، سینه‌ریز باقی‌مانده که بخشی از آن‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی به‌صورت مجموعه‌های خصوصی و یا نزد خانواده‌ها نگهداری می‌شود.
آثار کشف‌شده در اطراف بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بیان‌گر قدمت سه‌هزارساله این هنر در اردبیل است. ملیله نقره اردبیل با نشان جغرافیایی ثبت‌شده که این نشان یعنی نقش و نقوش خاص ملیله در یک شئ مخصوص ملیله‌کاران اهل اردبیل است برای نمونه نقش و نقوش و مراحل کار گوشواره «زرپیاله» منحصر به استان اردبیل بوده و با ملیله‌های زنجان، اصفهان و دیگر شهرها متفاوت است.
در رابطه با تاریخچه‌ی ملیله در زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست اما می‌توان بر دو طریق به قدمت این هنر ارزشمند پی برد:
نوشته‌ها و سفرنامه‌های سیاحانی که به این منطقه سفرکرده و از زیبایی هنر ملیله یادکرده‌اند.
آثار باقی‌مانده بسیار اندک که اکثر آن‌ها متعلق به دو سده‌ی اخیر است.
در کتب تاریخی به زنجان اشاره‌کرده‌اند
بیش از هر چیزی از صنعت فلزکاری آن سخن گفته‌اند ازآنجایی‌که هنر ملیله‌کاری شاخه‌ای از فلزکاری است می‌توان آن را در مسیر فلزکاری جستجو کرد. فلزکاری در شهر زنجان در دوره‌های هخامنشان، اشکانیان و ساسانیان از پیشرفت و رونق بسیاری برخوردار بوده است. سابقه‌ی کار ملیله در زنجان از قرن دهم ه. ق به بعد روشن است.
ملیله‌کاری تا قبل از دوره پهلوی به‌عنوان هنر دستی، تنها در این شهر معمول بوده ولی با حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از این هنرمندان به شهرهای اصفهان، تهران و سایر نقاط کشور این هنر رواج یافت. سرویس‌های چای‌خوری و شربت‌خوری و جعبه‌ی جواهرات و دسته‌های چاقو عمده‌ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده‌اند.
شاید بتوان رونق این هنر را در زنجان، متعلق به دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثار برجای‌مانده از دوره‌ی صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.
آشنایی با ملیله‌کاری زنجان
ملیله‌کاری همواره به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین صنایع‌دستی استان زنجان مطرح است. ملیله به مفهوم ظریف‌کاری نقره است که با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره و به‌کارگیری طرح‌های اسلیمی و منظم ساخته می‌شود، مصنوعات ساخته‌شده شامل سرویس چای‌خوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات است.
آشنایی با ملیله‌کاری اصفهان
ملیله‌کاری اصفهان در کارگاه‌های ملیله سازی مختلفی تولید می‌گردد. ازاین‌جهت از کیفیت متفاوتی بهره‌منداست. آبکاری نقره و پلی‌استر کشیده شده بر روی ظروف ملیله‌کاری تأثیر مهمی در ظاهر محصولات خواهد داشت. درصورتی‌که بخواهیم راحت‌تر توضیح بدهیم که ملیله‌کاری چیست باید بگوییم، مثل کاری که کودکان با شابلون روی یک دفتر نقاشی انجام می‌دهند. یعنی قالب آماده را روی برگه نقاشی می‌گذارند و دورتادور آن را بامداد می‌کشند تا شکل موردنظر دربیاید. بعد استاد ملیله کار، فضاهای خالی و داخل شکل ملیله را به کمک مفتول‌ها، مدام جایگذاری می‌کند تا طرح موردنظر دربیاید. در آخر، موم را ذوب می‌کنند تا اسکلت ملیله و طرح درست‌شده از صفحه آهنی جدا شود. سپس با گذاشتن ظرف در محلول سولفوریک اسید و با استفاده از برس سیمی، لکه‌های اضافه نقره را پاک می‌کنند. چنانچه استاد ملیله کار، دقت و خلاقیت داشته باشد می‌تواند نقش‌های بسیار زیبایی بیافریند که برای مشتری بسیار جذاب و گیرا باشد.
تفاوت ملیله سازی زنجان و اصفهان
در حال حاضر ملیله سازی در تهران و زنجان توسط صنعتگران ملیله کار که بیشتر در امر جواهرسازی فعالیت دارند رواج دارد. گفتنی است که این حرفه به‌صورت محدود در شهرهای اصفهان و تبریز نیز رواج یافته است اما به دلیل اصالت نقوش و ظرافت منحصربه‌فرد، ملیله‌کاری زنجان از کیفیت بالاتری نسبت به ملیله‌کاری اصفهان برخوردار است به‌طوری‌که از دیگر تفاوت‌های ملیله سازی زنجان و اصفهان می‌توان به تفاوت ازلحاظ ساختاری و عیار نقره مصرفی اشاره کرد چراکه عیار مصرفی نقره در اصفهان ۹۰-۹۵ است درحالی‌که عیار مصرفی زنجان ۹۹.۹ معروف به عیار ۱۰۰ است و به لحاظ کیفیت ساخت، ملیله اصفهان نقش‌های بزرگ‌تری نسبت به ملیله زنجان که از ظرافت‌کاری و نقوش ریز و زیبا طراحی‌شده است دارد، پس‌ازاین رو با ظرافت‌کاری ملیله زنجان برابری نمی‌کند.
امروزه کشورهای ترکیه، تایوان و چین شروع به تولید ملیله کرده‌اند و بازار این محصولات را در سطح جهانی در دست گرفته‌اند و به همه نقاط جهان محصولات را صادر می‌کنند درحالی‌که هنر ملیله جزو صنایع‌دستی ایران است اما ایران جزو کشورهای صادرکننده نیست. هنرمندان ملیله ساز اگر طرح‌های خود را تنوع دهند و ملیله‌های زیبا تولید کنند می‌توانند در سطح جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند.
ملیله سازی هم می‌تواند به‌صورت سفارشی و هم تولیدی صورت بگیرد که در تولیدی می‌توان ملیله‌های تولیدشده را به‌صورت آنلاین یا به گالری‌ها ارائه داد و از این راه کسب درآمد کرد. همچنین می‌توان این هنر و محصولات تولیدشده را در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی به نمایش گذاشت و آن‌ها را به مشتری‌هایی که به این صنایع علاقه دارند عرضه کرد.
نظر شما