به گزارش خبرنگار ایمنا، سالک یک بیماری مزمن پوستی از گروه بیماری‌های مشترک بین انسان و دام شناخته می‌شود که عامل آن انگلی به نام «لیشمانیا» و ناقل آن نوعی پشه خاکی است. مخزن این انگل مناطق مرطوب یا روستایی، جوندگان یا موش‌های صحرایی هستند که انگل از بدن آن‌ها به پشه‌های ماده منتقل می‌شود و پشه خاکی در لانه جوندگان ورود پیدا کرده، از خون آن‌ها تغذیه می‌کند.
این بیماری در چندین منطقه جهان شامل آمریکای‌جنوبی، شمال آفریقا و خاورمیانه شایع است که سالانه حدود ۷۰۰ هزار تا یک میلیون نفر مبتلای جدید به سالک شناسایی می‌شوند. در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۷ درصد موارد ابتلاء در ۱۰ کشور از جمله افغانستان، الجزایر، برزیل، کلمبیا، ایران، عراق، لیبی، پاکستان، سوریه و تونس بوده و در سال ۲۰۱۸ در ۹۲ کشور بیماری سالک وجود داشته است که اکنون صد کشور دنیا درگیر این بیماری هستند.
طبق آمار وزارت بهداشت سالک در ۱۸ استان ایران بومی است و انتقال محلی رخ می‌دهد. در سال ۱۳۹۹ تعداد ۱۴۱۷۱ بیمار مبتلا به سالک در کشور شناسایی شد که نسبت به سال ۱۳۸۷ که برنامه جدید کنترل و مراقبت این بیماری تدوین و اجرا شد، شاهد کاهش موارد مبتلا بودیم. از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا انتهای آذرماه نیز ۱۰۵۰۸ بیمار مبتلا به سالک شناسایی شده‌اند.
به ترتیب استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، سمنان، خراسان رضوی و گلستان بیشترین موارد ابتلاء به سالک را داشتند. آخرین آمار ابتلاء نیز در شهرستان ورامین با ۳۸ مورد بوده است. با توجه به اینکه ماه‌های ابتلاء به این بیماری از فروردین تا اواسط مهرماه است، هنوز آمار سال‌جاری قابل ارائه نیست.
براساس آمار، سال گذشته نزدیک به سه هزار مورد ابتلاء به سالک در شهرستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به جز کاشان و آران وبیدگل ثبت شد که حدود دو هزار مورد آن مربوط به شرق شهرستان اصفهان بود. سایر شهرستان‌هایی که بیشترین درگیری با سالک را در سال گذشته داشتند برخوار، شاهین‌شهر و میمه، اردستان و نطنز بودند.
شناسایی ۱۵۰ کانون سالک‌خیز در استان اصفهان
جواد رمضان‌پور، کارشناس بیماری سالک مرکز بهداشت استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: حدود ۱۵۰ کانون آندمیک بیماری سالک در استان اصفهان شناسایی شده‌اند که ۹۱ کانون جزو مناطق اصلی و مهم شیوع سالک است.
وی پیرامون اینکه آیا خطر طغیان سالک اصفهان را تهدید می‌کند، اظهار می‌کند: شیوع این بیماری مانند سایر بیماری‌ها قابل طغیان نیست، زیرا چنان‌چه موقعیت زیست‌محیطی و مساعد برای گسترش این نوع بیماری در نقاطی از استان و کشور مهیا شود، اپیدمی آن چند هفته تا ماه‌ها طولانی خواهد بود.
کارشناس بیماری سالک مرکز بهداشت استان اصفهان، با بیان اینکه مناطق میانی استان بیشتر درگیر شیوع این بیماری هستند، می‌افزاید: با تقسیم‌بندی استان از شرق تا غرب به سه قسمت مساوی، بخش میانی از شهرستان‌های کاشان، آران وبیدگل در شمال آغاز می‌شود تا اردستان، نطنز، برخوار، شاهین‌شهر و به سمت اصفهان با احتساب جدایی چهار شهرستان، بیش از سایر مناطق درگیر بیماری سالک هستند.
وی ادامه می‌دهد: در شهرستان‌های اردستان، برخوار، شاهین‌شهر، نطنز، میمه و چهار نواحی هرند، ورزنه، جرقویه و کوهپایه از توابع جداگانه شهرستان اصفهان و شناخت دو منطقه چوپانان در نائین و شهرضا از سال ۱۴۰۰ تاکنون بالغ بر ۱۵۰ مرکز آندمیک بیماری سالک شناسایی شده و از سال ۸۷ تاکنون برای مبارزه با مخازن و کنترل ناقلان این بیماری مداخلات میدانی انجام شده است.
۱۰۰ کشور در جهان و ۱۸ استان در ایران درگیر بیماری سالک
رمضان‌پور با تاکید بر اینکه عوامل زیست‌محیطی، مهم‌ترین علل شیوع و گسترش بیماری سالک در تمام نقاط آلوده و سالک‌خیز جهان و ایران است، خاطرنشان می‌کند: درمجموع، صد کشور و در کشور ما، ۱۸ استان و بالغ بر ۳۷ دانشگاه علوم پزشکی درگیر کنترل بیماری سالک هستند.
وی درباره عوامل زیست‌محیطی افزایش سالک در استان اصفهان، می‌افزاید: پسماند زباله‌ها، نخاله‌ها، کودهای حیوانات، دامداری‌های سنتی در منازل روستایی، مخروبه‌ها و اماکن خالی از سکنه بدون تعیین تکلیف، فاضلاب‌های روباز از جمله علل گسترش و شیوع بیماری سالک در مناطق آلوده است.
خشکسالی و ترسالی دو لبه گسترش بیماری سالک
کارشناس بیماری سالک مرکز بهداشت استان اصفهان با بیان اینکه خشکسالی‌های متوالی، افزایش گرمای هوا، کم‌بارشی و نبود هوای پاک تا چه میزان بر شیوع بیماری سالک در مناطق سالک‌خیر استان تأثیرگذار است، می‌گوید: خشکسالی و ترسالی همانند تیغ دو لبه در شیوع و گسترش بیماری سالک در مناطق سالک‌خیز عمل می‌کند؛ چراکه با پدیده خشکسالی جوندگان و ناقلان بیماری برای تأمین آب و غذای موردنیاز از محیط‌های بیابانی به مکان‌های زندگی انسانی بدون ورود به داخل منازل نزدیک‌تر می‌شوند و با استقرار و کاهش فاصله ناقل مخزن در کنار جامعه انسانی، انتقال بیماری بیشتر می‌شود.
وی اضافه می‌کند: در مباحث ترسالی با بالا رفتن رطوبت در مناطق سالک‌خیز، تکثیر پشه ناقل این نوع بیماری به وفور رشد یافته و آمار گزش و ابتلای جمعیت حساس در مناطق آلوده نیز افزایش پیدا می‌کند.
عرصه تاغ‌زار منبع و مخزن ناقل سالک
رمضان‌پور، درباره تأثیر توسعه بیابان‌زایی در شیوع و افزایش بیماری سالک در مناطق کویری، اظهار می‌کند: طی نشست‌های کشوری و استانی با سازمان جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و کارشناسان بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی، عرصه تاغ‌زارها یکی از منابع اصلی مخازن گسترش بیماری سالک در مناطق سالک‌خیر و آلوده شناخته شده‌اند. برای نمونه ۲۵ سال گذشته بادرود در نطنز به یک کانون آندمیک با شرایط فعلی تبدیل نشده بود، اما متأسفانه با وجود تاغ‌زارها شکل‌گیری مخزن و پشه ناقل در آن‌ها شیوع بیشتری داشته است.
وی تصریح می‌کند: عملیات مقابله با سالک در استان اصفهان از سال ۸۷ آغاز شده است، در این سال طی شکل‌گیری برنامه مدون کشوری پیرو اولین سفر ریاست‌جمهوری به استان عملیات مقابله با بیماری سالک برعهده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گذاشته شد که برنامه‌ها مطابق با شکایت مردمی هم تدوین شود که طی مدت پنج سال تا ۱۳۹۱ دانشگاه موظف به کنترل بیماری سالک در مناطق آندمیک شد، اما متأسفانه این موضوع بیش از ۱۳ سال دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و بسیاری از دانشگاه‌ها را درگیر کرده است.
کارشناس بیماری سالک مرکز بهداشت استان اصفهان می‌افزاید: عملیات پیشگیری و مقابله با بیماری سالک، شامل مبارزه با مخزن موش صحرایی در مناطق روستایی، مبارزه با پشه ناقل بیماری از طریق سم‌پاشی، توزیع وسایل حفاظت فردی، آموزش به مردم و اجرای عملیات زیست محیطی است.
ماه‌های ابتلاء به سالک از فروردین تا اواسط مهرماه
وی اظهار می‌کند: ماه‌های ابتلاء به این بیماری از فروردین تا اواسط مهرماه هر سال است. افراد از غروب آفتاب تا بامداد روز بعد، در معرض گزش و ابتلاء قرار دارند؛ بنابراین توصیه می‌شود در معرض ابتلاء در این فاصله زمانی با لباس مناسب از منزل خارج شوند، شب‌ها در پشه‌بند بخوابند، از کرم‌ها و قلم‌های مربوط به سالک استفاده کنند و در گوشه‌های منازل خود برای دور کردن پشه‌ها از اسپری مخصوص استفاده کنند.
رمضان‌پور ارائه خدمات و تشخیص رایگان را یکی از اقدامات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در کنترل بیماری سالک در مناطق آلوده و سالک‌خیز برشمرد و می‌گوید: این دانشگاه از سال ۸۷ تاکنون با توسعه ۴۵ مرکز تشخیص و درمان رایگان مجهز به دستگاه‌های پیشرفته، خدمات و درمان‌های مؤثری به بیماران و خانواده‌ها ارائه می‌کند.
وی با اشاره به اینکه در کنترل سالک روستایی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اجرای عملیات زیست‌محیطی جزو چارچوب وظایف این دانشگاه نیست، تاکید می‌کند: مقابله و کنترل بیماری سالک در مناطق سالک‌خیز و آلوده استان اصفهان نیازمند همراهی بیشتر سایر ارگان‌ها شامل فرمانداری‌های، دهیاری‌ها، شهرداری‌ها، سازمان راه و شهرسازی، مسکن، بسیج سازندگی، سازمان محیط‌زیست، جهاد کشاورزی و نیروی انتظامی است.
شیوع ۷۰ درصدی سالک به دلیل مشکلات زیست محیطی
کارشناس بیماری سالک مرکز بهداشت استان اصفهان می‌گوید: عملیات پیشگیری و مقابله با سالک، شامل مبارزه با مخزن و موش صحرایی در مناطق روستایی، مبارزه با پشه ناقل بیماری از طریق سم‌پاشی، توزیع وسایل حفاظت فردی و آموزش به مردم حدود ۳۰ درصد در کنترل سالک در مناطق آلوده تأثیرگذار است، متأسفانه ۷۰ درصد مقابله با این بیماری به مشکلات زیست محیطی بازمی‌گردد که باید در مناطق سالک‌خیز مرتفع شود.
وی اضافه می‌کند: این اقدامات از سال ۸۷ پیگیری شده است، اما متأسفانه در تمام شهرستان‌ها و کانون‌ها فعال سالک‌خیز و آلوده، آن‌طور که دانشگاه انتظار رفع و کنترل این بیماری را داشته تاکنون غالباً عملیات یا اجرایی نشده و یا با تأخیر بوده است و تمام ارگان‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌توانند در مقابله با این نوع بیماری در استان همکاری کنند.
رمضان‌پور، درباره رساندن گستره مخازن بیماری از شعاع ۵۰۰ متری مناطق مسکونی به یک‌هزار متری، اظهار می‌کند: دپوی زباله و نخاله بدون شک یکی از علل شیوع بیماری سالک در مناطق آندمیک است؛ چراکه تخم‌ریزی و تکثیر پشه ناقل این نوع بیماری به شدت افزایش پیدا می‌کند و شاهد رشد گزش و آمار صعودی جمعیت بیماران خواهیم بود بنابراین در رفع این موضوع استراتژی ارگان‌های مرتبط به‌ویژه دهیاری‌ها، بخشداری‌ها و شهرداری‌ها در مناطق روستایی دخیل هستند.
توسعه بیابان‌زایی و رعایت نکردن اصول بهداشتی از عوامل شیوع سالک
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه تاکنون ۹۰ کانون بیماری سالک در استان شناسایی شده است، می‌گوید: از اسفندماه سال گذشته، برنامه‌های پیشگیری تحت عنوان کنترل کانون‌های سالک با محوریت اقدامات شبکه‌های بهداشت و درمان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به اجرا درآمده است.
وی با اشاره به تهیه و تدوین برنامه پیشگیری و کنترل بیماری سالک در استان اصفهان، اظهار می‌کند: بیماری سالک مختص استان اصفهان نیست، بلکه در تمام استان‌ها گزارش‌هایی از شیوع این بیماری ارائه می‌شود و دیگر کشورهای جهان هم با این موضوع درگیر هستند؛ خشکسالی‌های متوالی، کم‌آبی و کم‌بارشی، توسعه بیابان‌زایی و رعایت نکردن اصول بهداشتی، شرایط را برای بروز بیماری سالک ایجاد کرده است. این بیماری در مناطق خشک و نیمه خشک به علت تنوع زیاد مخازن ناقل بیماری شیوع بیشتری دارد.
افزایش بیماری سالک و شناسایی کانون‌های بحران در مناطق کویری
شیشه‌فروش، درباره اجرای طرح پیشگیری، کنترل و مراقبت سالک از سال ۸۶ تاکنون در استان اصفهان، می‌گوید: برنامه‌های پیشگیری، کنترل و مراقبت سالک در پنج محور اصلی مبارزه با ناقل، شناخت گونه جونده، شناخت روش‌های مبارزه با لانه‌کوبی و استفاده از سموم، مبارزه با ناقل بیماری، جمع‌آوری و دفن بهداشتی زباله، شناسایی گونه‌های پشه خاکی، آموزش جامع حفاظت شخصی، ترویج استفاده از لوازم فردی، استفاده از دورکننده حشرات به خصوص در زمان غروب آفتاب و اوایل شب، مبارزه با مخزن اصلی موش، ارائه خدمات تشخیص و درمان و بهسازی محیط و حل مشکلات زیست‌محیطی اجرا می‌شود.
وی با اشاره به شناسایی ۹۰ کانون بیماری سالک در مناطق کویری و بیابانی استان، اظهار می‌کند: از اسفندماه سال گذشته برنامه‌های پیشگیری تحت عنوان کنترل کانون‌های سالک با محوریت اقدامات شبکه‌های بهداشت و درمان به اجرا درآمده که در محورهای اطلاع‌رسانی عمومی، آموزش گروه‌های هدف، استفاده از لوازم و تجهیزات حفاظتی انجام می‌شود.
مقابله با موش در ۴ هزار هکتار از اراضی استان اصفهان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه گاهی کثرت خشکسالی‌ها ارتباط مستقیم با شدت کم‌آبی در مناطق کویری دارد، می‌افزاید: با افزایش خشکسالی‌های متوالی عرصه‌های کشاورزی، تاغ‌ها، مناطق بیابانی و کویری مستعد افزایش موش‌ها و دیگر جوندگان در انتقال بیماری سالک است.
وی درباره اینکه وجود موش‌های صحرایی در مناطق کویری باعث انتقال این بیماری است، خاطرنشان می‌کند: مبارزه با آفت موش به عنوان مخزن بیماری سالک در چهار هزار هکتار از اراضی استان اصفهان با همکاری مرکز بهداشت و شهرداری‌ها انجام می‌شود.
شیشه‌فروش با اشاره به تشکیل جلسه ستاد پیشگیری و کنترل سالک در استان اصفهان با اهداف برنامه راهبردی به منظور پیشگیری بیماری سالک در استان، تصریح می‌کند: این برنامه‌ها از اسفندماه سال گذشته با هدف سم‌پاشی در اماکن سالک‌خیز برای کنترل مخازن موش‌ها و دیگر جوندگان اجرایی شده است.
پاکسازی محیط از روش‌های مبارزه با موش‌ها و خزندگان
وی اضافه می‌کند: بر اساس دستورالعمل ستاد مراکز بهداشت استان، دانشگاه علوم پزشکی موظف به تأمین دارو، ارائه خدمات درمانی و بهداشتی، توزیع اقلام خود حفاظتی، اطلاع‌رسانی در جامعه برای رعایت بهداشت فردی، ارائه آموزش‌های لازم و چگونگی مقابله در تمام مناطق و شهرستان‌های متأثر از بیماری سالک را با تعامل دیگر بخش‌ها برعهده دارد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان بهسازی و پاکسازی محیط را یکی از روش‌های دیگر در مبارزه با موش‌ها و دیگر خزندگان مطرح کرد و می‌افزاید: دستوالعمل‌های لازم به شهرداری‌ها و سازمان میراث فرهنگی جهت کنترل اماکن تاریخی خالی از سکنه در مناطق سالک‌خیز ابلاغ شده است تا نسبت به پاکسازی محیط اقدام کنند و با جمع‌آوری نخاله‌ها و پسماندها از افزایش موش‌ها جلوگیری شود.
وی با اشاره به اینکه شهرداری‌ها نیز عملیات لانه‌کوبی، طعمه‌گذاری، تسطیح و سم‌پاشی برای مقابله با ناقل بیماری سالک را دنبال می‌کنند، می‌گوید: شهرداری و دهداری‌ها نسبت به دفع زباله به عنوان یکی از کانون‌های بیماری سالک با حساسیت بیشتر اقدام خواهند کرد؛ همچنین آواربرداری از مناطق مخروبه در مناطق شهری و روستایی با همکاری میراث فرهنگی انجام می‌شود تا مکان‌های جذاب برای مخزن موش فراهم نباشد.
لزوم نظارت بر روند دفع زباله و نخاله‌های شهری و روستایی
شیشه‌فروش، جمع‌آوری و دفع نامناسب زباله، نخاله‌های ساختمانی و کودهای حیوانی، ناکافی بودن اقدامات بهداشتی و تغییرات زیست محیطی و کویرزدایی را از عوامل مؤثر در گسترش بیماری سالک برشمارد و می‌گوید: ناآگاهی مردم درباره این بیماری در مناطق درگیر سالک نیز از دیگر عوامل مؤثر بر شیوع آن است، از این رو آموزش و اطلاع‌رسانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان در برنامه جامع کنترل و پیشگیری از بیماری سالک موظف شد تا بر روند دفع زباله و نخاله‌های شهری و روستایی نظارت‌های لازم و سختگیرانه را اعمال کند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، درباره اینکه اداره کل منابع طبیعی استان بررسی گیاهان غیرجذاب برای موش و جایگزین تاغ را در دستور کار دارد، خاطرنشان می‌کند: ۳۰ درصد مساحت استان اصفهان بیابانی است و سالانه با خسارت ناشی از فرسایش بادی مواجه هستیم و از سوی دیگر کم بارشی و خشکسالی‌های متوالی در استان و اقلیم خشک و نیمه خشک شرایط خاصی ایجاد کرده که باید اقدام به اجرای طرح‌های بیابان‌زدایی کنیم.
شیشه‌فروش با بیان اینکه در شهرستان‌های درگیر با شیوع بیماری سالک گروه‌های عملیاتی در مناطق مختلف برای مبارزه با موش، کنترل مخازن و بهسازی محیط فعالیت می‌کنند، اظهار می‌کند: مبارزه با جونده موش صحرایی با طعمه‌گذاری، بهسازی و رفع مشکلات زیست محیطی و مرمت مخروبه‌های کویری، جمع‌آوری زباله‌ها، دفع بهداشتی نخاله‌های ساختمانی، اصلاح شبکه فاضلاب، گندزدایی و بهره‌برداری از پساب از جمله اقدامات مؤثر در کاهش شیوع سالک است.
وی می‌افزاید: هر سال عملیات مقابله با بیماری سالک توسط مراکز بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی از اسفندماه آغاز و گزارش موارد گزش این بیماری در پاییز ارائه می‌شود، با نظارت و آگاهی‌رسانی دستگاه‌های ذی‌ربط اعم از جمع‌آوری و دفع صحیح زباله از محیط زندگی، جلوگیری از تجمع زباله‌ها از محیط‌زیست، بهسازی کانال‌های روباز، دفع صحیح فاضلاب و نخاله‌های ساختمانی، استفاده از پماد دفع حشرات و استفاده از پشه‌بند در موقع خواب و استراحت، ترمیم سوراخ‌ها و شکاف‌های موجود در دیوار و سقف منازل، فاصله‌گذاری محل نگهداری دام و طیور از افراد می‌توان به مقابله با بیماری سالک پرداخت.
نظر شما