به گزارش خبرنگار ایمنا، ابتدای هر ازدواجی فرزندآوری مسئله‌ای فرعی نسبت به عشق و علاقه و بالا و پایین‌های خانواده جدید است اما خیلی وقت‌ها زمان که می‌گذرد، وقتی سکوت خانه ناگهان به چشم می‌آید همه فکر و ذکر آدم‌ها می‌شود سرو صدای بچه‌ها، آن وقت است که فرزند مهم‌ترین دغدغه زوجین می‌شود و انواع و اقسام راه‌ها را برای بچه‌دار شدن امتحان می‌کنند و اگر نتیجه‌ای نداشت سراغ فرزندخواندگی می‌روند.
پذیرش یک کودک به فرزندخواندگی، فرزندپذیری نامیده می‌شود که از یک جنبه اقدامی قانونی و حقوقی و از جنبه دیگر اقدامی روان‌شناختی است. شرایط فرزندپذیری در سازمان بهزیستی تا حد امکان هر دو جنبه را در بر می‌گیرد. اگر شما خانم مجرد بالای ۳۰ سال، زوج بدون فرزند یا خانواده‌ای دارای فرزند هستید و شرایط عمومی فرزندپذیری را دارید، می‌توانید کار را با ثبت‌نام آغاز کنید، ابتدا باید به سامانه ملی فرزندخواندگی مراجعه کنید و پس از مطالعه قوانین، مدارک خود را بارگزاری کنید. زمان ارزیابی موارد ثبت شده در سامانه طبق قاعده یک ماه است.
چه کودکانی به عنوان فرزند تحت حمایت خانواده‌های دیگر قرار می‌گیرند؟
کودکانی که شرایط شناخت هیچ‌یک از والدین یا جد پدری آنها، وجود نداشته باشد. پدر، مادر، جد پدری و وصی منسوب از سوی ولی قهری کودک زنده نباشد، هیچ‌یک از پدر، مادر، جد پدری، وصی منصوب کودک از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی وی را نداشته باشند، بچه‌هایی که سرپرستی آنان به موجب حکم مراجع صلاحیت‌دار به سازمان بهزیستی سپرده شده است، همین‌طور تا دو سال از تاریخ سپردن آن ها به سازمان، والدین اصلی برای سرپرستی مراجعه نکرده باشند. این کودکان باید تحت سرپرستی سازمان بهزیستی قرار گرفته باشند. به عبارتی قبل از سپردن آنها به فرزندی باید از طریق مراجع قضایی در اختیار سازمان بهزیستی قرار گرفته باشند.
شرایط خانواده متقاضی فرزندخواندگی / اصل و تابعیت زوجین
اصلیت زن و شوهر هر دو باید ایرانی باشد. همچنین در ایران اقامتگاهی داشته باشند. (واگذاری فرزندخوانده به خارج‌نشینان مطابق قانون صورت می‌گیرد منتهی مراحلی از جمله مصاحبه و بازدید از منزل توسط سرکنسول‌گری ایران صورت می‌گیرد.) هدف قانونگذار از ارائه این قانون این است که کودک در سرزمین سیاسی ایران و تحت نظارت دولت ایران قرار داشته باشد. تا اگر مورد سوءاستفاده سرپرستان قرار گرفت، از طریق مراجع قضائی ایران و به کمک ضوابط این کشور حمایت و حفاظت شود و ستم و ظلم از وی رفع شود.
نکته: در قوانین مربوطه به اطفال بی‌سرپرست از تابعیت زوجین بحثی مطرح نشده است. ظاهراً اتباع خارج از کشور که اقامتگاهی در ایران دارند، ضمن برخورداری از سایر شرایط، می‌توانند سرپرستی اطفال را به عهده بگیرند.
مدت زمان سپری شده از زمان ازدواج
باید پنج سال کامل از ازدواج آنها گذشته باشد و در این مدت صاحب هیچ فرزندی نشده باشند. (زن و شوهری که دارای فرزند هستند می‌توانند تقاضای پذیرش فرزند داشته باشند. اما اولویت با خانواده‌های بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.)
رضایت هر دو زوج:
هم خانم و هم آقا باید برای پذیرفتن سرپرستی کودک موافق باشند. اگر یکی از آنها با امر سرپرستی مخالفت کند یا به صورت کتبی رضایت خود را به دادگاه ارائه ندهد درخواست سرپرستی پذیرفته نمی‌شود.
سن زوجین:
از دیگر شرایط اخذ حضانت سن زوجین است. حداقل یکی از آنها باید ۳۰ سالگی را تمام کرده باشد. علت ارائه این قانون این است که متقاضی در این سن و سال بیشتر می‌تواند از جهت منطق تصمیم بگیرد تا اینکه احساسات و هیجانات عاطفی بر او غالب شود. البته طبق تبصره ۲ ماده ۳ در صورتی که یکی از زوجین به لحاظ باروری مشکل داشته باشد، با ارائه گواهی پزشک متخصص از این شرط معاف می‌شوند.
متقاضیان از صلاحیت اخلاقی برخوردار باشند
بر مبنای بند (ه) ماده ۳ قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست، متقاضیان باید از صلاحیت اخلاقی برخوردار باشند. البته صلاحیت اخلاقی با توجه به عرف و آداب و رسوم مفاهیم متفاوتی است. در این زمینه دادگاه باید تشخیص دهد. اما مسئله‌ای که آشکار است. سرپرستان متجاهر به فسق و فجور و فساد اخلاقی نباشند.
خانواده متقاضی مرتکب سابقه کیفری مؤثر نداشته باشند
این قانون به این هدف در نظر گرفته شده است که متقاضیان دارای سابقه کیفری به علت مسائل روحی و روانی، حالت گستاخی و داشتن روحیه تجاوزکاری احتمال دارد در راستای جرم مجدد و اعمال بر خلاف قانون از کودک سوءاستفاده کنند و به تربیت او آسیب بزنند.
خانواده نباید به جرایم زیر محکوم باشند:
حد، قطع یا نقص عضو، حبس از یک سال به بالا در جرم‌های عمدی، جزای نقدی معادل مبلغ دو میلیون تومان و بالاتر، سابقه محکومیت لازم‌الاجرا دو بار یا بیشتر به علت جرم‌های عمدی مشابه با هر میزان مجازات (جرم‌های سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشاء یا خیانت در امانت از جرم‌های مشابه محسوب می‌شوند)
تمکن مالی زن و یا شوهر
زن یا مرد باید از تمکن مالی برخوردار باشد تا بتوانند هزینه‌های لازم و ضروری زندگی فرزندخوانده در راستای تحصیل، تربیت، مایحتاج زندگی مادی را در حد اعتدال تأمین کنند. ارائه این قانون به این علت است که کودک را قبل از رسیدن به سن قانونی مجبور به کار کردن نکنند. در این راستا حتی اگر زوجین فاقد منزل یا پول نقد باشند همین میزان که اطمینان دهند قادرند معاش خود و فرزند را تأمین کنند کفایت می‌کند.
عدم اعتیاد خانواده متقاضی
براساس بند (ج) قانون مذکور زن یا مرد نباید به مواد مضر از جمله الکل یا مواد مخدر اعتیاد داشته باشند. چرا که در سلامت روانی کودک و تربیت وی اثرگذار است. در این راستا باید گواهی لازم از مراجع مربوطه و پزشک متخصص این حوزه به دادگاه ارائه شود.
سلامت جسمی و روانی خانواده متقاضی و نداشتن بیماری صعب‌العلاج و مسری
در راستای تأمین سلامت جسمی و روحی بچه، طبق بند (ز) ماده قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست، زن و مرد نباید به بیماری‌های واگیردار و بیماری‌هایی که درمان آنها دشوار است یا درمانی برای آنها وجود ندارد مبتلا باشند (بیماری‌هایی مثل جذام، سل، ایدز). بنابراین از جمله مدارکی که زن و مرد باید ارائه دهند، گواهی سلامتی جسمی و روانی است.
روند و پروسه سرپرستی کودک
در حال حاضر در بعضی استان‌ها به صورت آزمایشی، متقاضیان می‌توانند به صورت اینترنتی و با مراجعه به پایگاه اینترنتی سازمان بهزیستی) سامانه فرزندخواندگی (مشخصات خود را ثبت کنند و تقاضای سرپرستی کودکان و نوجوانان را انجام دهند. در غیر این صورت متقاضی باید به سازمان بهزیستی محل سکونت خود مراجعه و فرم‌های مربوطه در این زمینه را پر کند. پس از بررسی اولیه مدارک، متقاضی به مشاور سازمان معرفی خواهد شد. سپس شرایط این افراد مطابق با قانون مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت واجد شرایط بودن در لیست انتظار برای انتخاب کودک قرار می‌گیرند.
مدارک مورد نیاز برای اعطای فرزندخواندگی
کپی از صفحات اول و دوم شناسنامه زوجین
کپی سند ازدواج
مجوز عدم توانایی باروری از سمت پزشک متخصص زنان و زایمان
ارائه مجوز پزشکی قانونی بر مبنای عقیم بودن یکی از زوجین
مجوز عدم سوءپیشینه کیفری زن و مرد
کپی کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت برای مرد
کپی از مجوز مرتبط با اشتغال به کار به گونه‌ای که میزان تقربی درآمد مشخص باشد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و…)
کپی از مدارک بیمه پایه اجتماعی
گواهی تمکن مالی (در این راستا باید فیش حقوقی، سند منزل، اتومبیل ارائه شود.)
مجوز سلامتی جسمی و روانی از سمت پزشکی قانونی (در این راستا باید گواهی سلامتی از طرف پزشک معتبر بر عدم ابتلای بیماری‌های صعب‌العلاج و واگیردار صادر شود.)
گواهی عدم اعتیاد
لازم به ذکر است که تمام این مدارک باید خوانا باشند و بعد از اعلام پرورشگاه در یکی از دفاتر اسناد رسمی توسط یکی از زوجین برابر اصل شود.
واگذاری کودک در دوره آزمایشی به متقاضی
بعد از تحویل مدارک و صدور رأی مثبت کمیته، متقاضیان در نوبت قرار می‌گیرد سپس به پرورشگاه معرفی می‌شوند. بعد از انتخاب بچه این خانواده جهت صدور حکم سرپرستی موقت به دادگاه معرفی خواهند شد. پس از صدور حکم طی برگزاری صورت جلسه‌ای کودک به زوجین تحویل داده می‌شود. خانواده به مدت شش ماه حضانت را به طور موقت بر عهده دارند. که در این مدت زمان، طی حداقل سه بازدید از طرف مددکاران اجتماعی صلاحیت حضانت ارزیابی می‌شود. دادگاه بر اساس گزارش مؤسسه‌ای که کودک قبلاً تحت سرپرستی قرار داشته یا به وسیله روش‌های دیگر می‌تواند در این مدت در صورت عدم صلاحیت حکم سرپرستی را لغو کند. در این مدت اسامی پدر و مادر وارد شناسنامه طفل نخواهد شد. اما بعد از ارائه حکم دائم پدر و مادر می‌توانند برای طفل نامی انتخاب کنند و همچنین با مراجعه به ثبت احوال نام خود را وارد شناسنامه فرزند کنند.
واگذاری سرپرستی دائم به متقاضی
بعد از دوره آزمایشی شش ماهه در صورت صلاحیت از سرپرستی فرزند، گزارش نهایی تهیه می‌شود و برای صدور حکم دائمی سرپرستی به دادگاه مربوطه ارائه می‌شود. لازم به ذکر است که حکم دائمی سرپرستی همانند حکم موقتی قابل تجدید نظرخواهی است.
وظایف خانواده متقاضی در برابر فرزندخواندگی
همانند فرزندان حقیقی، نگهداری و تربیت کودکان پرورشگاهی بعد از صدور حکم قطعی بر عهده اشخاص متقاضی است. در صورت جدایی زوجین به وسیله طلاق، بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی برای نگهداری اطفال خانم تا دو سالگی و بعد از این زمان آقا اولویت سرپرستی دارد. (کودکان دختر تا هفت سالگی تحت حضانت مادر هستند.) در صورت ابتلای زن یا مرد به جنون، ازدواج مجدد و عدم مراقبت صحیح از کودک به گونه‌ای که به صحت سلامتی جسمانی و تربیت اخلاقی او لطمه‌ای وارد کند حضانت طفل سلب می‌شود. در این راستا دادگاه می‌تواند با توجه به گزارش دوستان، نزدیکان، رئیس دادگستری در حکم قطعی تجدید نظر کند. سپس حضانت کودک به شخص سومی که صلاحیت دارد واگذار کند. پایان حضانت خانواده دارای صلاحیت پیش‌بینی نشده است. بر اساس عرف تا زمانی فرزندان تحت حضانت هستند که با استقلال بتواند زندگی کند.
اهمیت تربیت کودک
تربیت طفل حتماً در کنار نگهداری و حضانت و متناسب با سن او است. در صورت مراقبت نادرست یا انحطاط اخلاقی یکی از زوجین، سلامتی جسمانی و روانی به خطر بیفتد دادگاه در راستای صلاحیت فرزند به تقاضای سازمان‌های قانونی تصمیم دیگری می‌گیرد.
تأمین هزینه‌ها
هزینه حضانت براساس ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی نوعی نفقه است. چرا که این هزینه در ابتدا بر عهده مرد و در صورت فوت او بر عهده زن است. لازم به ذکر است که جد پدری با توجه به نبود قرابت واقعی و خونی، تکلیفی در پرداخت نفقه فرزندخوانده ندارد. بنابراین هزینه حضانت بر عهده خانواده متقاضی است. لازم به ذکر است که این فرزند تکلیف متقابل (نفقه اقارب) نخواهد داشت. خانواده متقاضی در برابر سرپرستی از کودک حق مطالبه هزینه‌ای را ندارند.
تعیین نام و نام‌خانوادگی
بعد از صدور حکم قطعی دادگاه خانواده می‌توانند برای کودک خود نامی انتخاب کنند. این فرزند از نام‌خانوادگی مرد که اینک پدرخوانده او است استفاده خواهد کرد. در این راستا حکم قطعی سرپرستی فرزند به وسیله دفتر دادگاه صادرکننده حکم به ثبت احوال ابلاغ می‌شود. سپس مشخصات کودک در شناسنامه زوجین ثبت می‌شود و شناسنامه جدیدی به همراه مشخصات مادرخوانده و پدرخوانده صادر می‌شود.
مسائل ارث
براساس قوانین حاکم بر جامعه بهره‌گیری از ارث بین اشخاصی است که با هم قرابت نسبی دارند. طبق این قانون فرزندخواندگان از سرپرست‌ها و همچنین برعکس (سرپرست‌ها از فرزندخواندگان) ارث نخواهند برد. در صورتی که سرپرست مالی و یا ملکی را به مالکیت فرزندخوانده در بیاورد، در صورت فوت او و در قید حیات بودن خانواده مراقب اموال به زوجین سرپرست بازخواهد گشت. برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده از این قانون و روشن شدن واقعیت، بازگشت اموال نیاز به رسیدگی و صدور حکم مراجع قضائی دارد.
ابطال فرزندخواندگی
پیدا شدن پدر و مادر واقعی کودک؛ در این شرایط ممکن است ضمن صدور حکم تحقیقات کافی صورت نگرفته باشد یا اینکه حیله‌ای در روند کار مدنظر بوده است. متأسفانه در صورتی که والدین اصلی با ارائه مدارک اثبات کنند که فرزند متعلق به آنان است و نسبت به رأی اعتراض کنند دادگاه باید نسب به رأی قطعی تجدید نظر داشته باشد.
سوءرفتار و عدم صلاحیت زوجین یا از دست دادن استطاعت مالی
لازم به ذکر است که فوت یا جدایی منجر به ابطال حضانت نمی‌شود.
فسخ فرزندخواندگی
شرایط فسخ فرزندخواندگی ممکن است از سه طریق صورت بگیرد:
الف) به صلاح دید مقام قضائی: ممکن است با توجه به گزارش‌هایی که از طریق سازمان‌های معتبر یا حتی نزدیکان و دوستان ارائه می‌شود یکی از زوجین اعطای حضانت را از دست بدهند.
ب) خود زوجین تقاضای فسخ دهند: ممکن است زوجین شرایط حمایت مالی و حتی عاطفی از کودک را از دست بدهند یا اینکه به علت ناسازگاری کودک قادر به حمایت از او نباشند.
ج) توافق سرپرستان با والدین واقعی یا توافق کودک با سرپرستان: بعد از سن قانونی فرزند می‌تواند انتخاب کند که در صورت در قید حیات بودن والدین واقعی در کنار آنها باشد. در این راستا دادگاه تلاش می‌کند که سرپرستی ادامه یابد اما اگر نتیجه مطلوب دریافت نشد، مجبور به فسخ حکم است.
مسئله محرمیت
مسئله حائز اهمیت بعدی که بیشتر جنبه شرعی دارد، بحث محرمیت پدر یا مادرخوانده با فرزندخوانده است. در این خصوص مراجع عظام تقلید، نظرات متفاوتی دارند بنابراین هر شخصی باید به مرجع تقلید خود مراجعه کند. برای کمک به متقاضیان در این زمینه در سازمان بهزیستی با همکاری حوزه‌های علمیه، دفاتر مشاوره دینی مربوط به فرزندخواندگی دایر شده است.
نظر شما