به گزارش خبرنگار ایمنا، اثرات تغییر اقلیم بر محیط و جامعه پیچیده و فراگیر است و اصلی‌ترین و بارزترین پیامد آن در سراسر جهان افزایش درجه حرارت و تغییر الگوهای بارش است که باعث گسترش بیابان‌زایی و خشکسالی‌های پیاپی شده است. خشکسالی بخش جدایی‌ناپذیر تغییرات اقلیمی است و از ویژگی‌های اصلی آب و هوایی ایران محسوب می‌شود، در نتیجه تغییرات اقلیمی روی آن محسوس‌تر است.
دانشمندان معتقدند افزایش دمای بیش از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، خطر تغییرات برگشت‌ناپذیر آب و هوا را به شدت افزایش می‌دهد. برای مثال، خطر از دست دادن یخ‌های تابستانی قطب شمال بالا می‌رود که همین امر تأثیرات بدی بر آب‌وهوا خواهد داشت و اگر روند افزایش دما به همین صورت ادامه یابد، در پایان قرن به سه درجه سانتی‌گراد یعنی دو برابر میزان فعلی می‌رسد که موجب بروز سیلاب‌ها و آتش‌سوزی‌های گسترده خواهد شد؛ شاید بتوان گفت آتش‌سوزی‌های اخیر در اروپا، گرمای هوا در ژاپن و سیل در ایران نشانه‌های این ادعا است.
در این شرایط متأسفانه هر سال شاهد کاهش نزولات جوی در کشور هستیم به طوری که براساس اعلام دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، مجموع حجم آب در مخازن سدهای کشور تا بیست‌ویکم خردادماه (سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰) به حدود ۲۶.۴۷ میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته پنج درصد کاهش داشته و این نشان می‌دهد میزان بارش‌ها در کشور کم شده است.
تغییر اقلیم تمام بخش‌های اقتصادی را تا اندازه‌ای تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و پیامدهای گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های طبیعی دارد و عامل بسیار مهمی در تشدید وقوع گردوغبار، اضمحلال تنوع‌زیستی، طغیان آفات در زیست‌بوم‌ها، تهدید عملکردهای زیستی تالاب و تغییر در پراکندگی جغرافیای طبیعی جانوران است؛ از این رو مسئله تغییر اقلیم و پیامدهای ناشی از آن به عنوان یک مشکل جهانی نیاز به بررسی بیشتر دارد.
بروز سیلاب‌های اخیر در ایران با تغییرات زمانی و مکانی بارندگی‌ها
داریوش گل‌علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، تغییرات توزیع الگوی زمانی و مکانی بارندگی‌ها را یکی از اثرات تغییر اقلیم بر محیط‌زیست می‌داند و می‌گوید: سیلاب‌های اخیر یکی از نمونه‌های بارز دگرگونی زمان و مکان بارش‌ها است؛ در مناطق دچار خشکسالی و با فقدان پوشش گیاهی مناسب و نبود قدرت جذب منابع خاکی، سیلاب‌ها خسارت‌های جبران‌ناپذیری وارد کردند.
وی ادامه می‌دهد: با وقوع سیلاب‌ها سطح فوقانی خاک با برخورداری از پوشش مرغوب کشاورزی از بین می‌رود و اراضی کشاورزی و مراتع از نظر ظاهری فقیر می‌شوند و طی سال‌های آینده با پوشش گیاهی اندک، تنوع زیستی و جانوری در زیستگاه‌های حیات‌وحش از لحاظ جمعیت و گوناگونی بسیار تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد که ایران هم جزو کشورهایی است که بسیار تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد. بروز سیل، خشکسالی، آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع همه به نوعی اثرات تغییر اقلیم است.
فقدان اجرای اقدامات سازگاری در مقابل اثرات تغییرات اقلیم
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، آتش‌سوزی‌ها را یکی دیگر از اثرات تغییر اقلیم بر محیط‌زیست می‌داند و اظهار می‌کند: خشکسالی‌ها یکی از پدیده‌های اثرات تغییرات اقلیم محسوب می‌شود و ایران با قرارگیری در موقعیت پهنه خشک و نیمه خشک، جزو کشورهایی است که تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار دارد و متأسفانه تاکنون اقداماتی در جهت سازگاری و افزایش تاب‌آوری کشور در مقابل اثرات تغییرات اقلیمی اجرایی نشده است که این امر خسارت‌های بسیاری به اقتصاد، منابع طبیعی و محیط‌زیست وارد می‌کند.
گل‌علیزاده درباره اینکه برخی از گردوغبارها ناشی از نبود پوشش گیاهی و رهاسازی اراضی کشاورزی و تخریب سرزمین است، می‌افزاید: اگر موقعیت جوی بادها صعودی و خیزش گردوخاک با بادهای افقی همراه باشد، شاهد انتشار و انتقال ذرات گردوغبار با منشأ داخلی و خارجی در بسیاری از نقاط کشور خواهیم بود.
نابودی تنوع زیستی تالاب‌ها طی خشکسالی
وی نقش خشک شدن تالاب‌ها را بر مباحث اقتصادی و معیشت مردم محلی بسیار تأثیرگذار می‌داند و می‌گوید: تالاب‌ها زیستگاه‌های زمستانی پرندگان مهاجر و گونه‌های خاص آبزی محسوب می‌شود اما با خشکی آن‌ها به طور مستقیم خسارت‌های زیست محیطی بر تنوع زیستی گیاهی و جانوری این مناطق وارد خواهد شد. با نابودی اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع براثر آتش‌سوزی، معیشت مردم تحت تأثیر قرار می‌گیرد و با افزایش مشکلات اقتصادی، تخریب منابع و محیط‌زیست ایجاد خواهد شد.
افزایش تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیم با تغییر الگوی کشت
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، پیرامون افزایش تاب‌آوری شهرها و روستا بر اثر تغییرات اقلیم، اظهار می‌کند: منابع آبی را باید به نحوی مدیریت کنیم که شرایط نسبی رعایت شود؛ همچنین تغییر در الگوی کشت و بهره‌مندی از گونه‌های مناسب برای کشاورزی و در اراضی با ظرفیت مقاومت استفاده از گونه‌های گیاهی با آب کمتر مورد استفاده قرار گیرد.
وی درباره اینکه با صادرات محصولات آب‌بر، آب پنهان را از کشور صادر می‌کنیم، می‌افزاید: برای توسعه و دستیابی به امنیت و خودکفایی غذایی نیاز به افزایش و تخریب سطح اراضی نداریم که به کانون جدید گردوغبار تبدیل شوند، بلکه می‌توانیم به منظور کاهش اثرات تغییرات اقلیم بر جنگل‌ها، مراتع و محیط‌زیست، بهره‌وری را در پهنه وسیعی گسترده کنیم.
گل‌علیزاده ادامه می‌دهد: بارش باران در زمان خشکسالی نعمت است که باید با اقدامات لازم، سیلاب‌ها را در مسیرها پخش کنیم تا علاوه بر مانع بروز خسارت بتوانیم از این حجم آب بهترین استفاده را ببریم؛ با این کار می‌توانیم اراضی کشاورزی را از آب کافی سیراب کنیم، اما متأسفانه این فرصت‌ها به علت بی‌برنامگی به تهدید تبدیل می‌شوند.
وی با ابزار تأسف از اجرا نشدن مباحث سازگاری با محیط‌زیست، می‌گوید: بر این اساس سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و تصویب طرح سازگاری با تغییر اقلیم را در برنامه خود دارد تا مطابق آن، هر سازمانی منطبق با این طرح برنامه‌های خود را پیش ببرد. با توجه به اهمیت موضوع باید سند بالادستی داشته باشیم؛ این مسئله باید در بخش‌های مختلف ازجمله قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، طراحی شهری و انتخاب پروژه‌ها به گونه‌ای باشد که تأثیرات تغییر اقلیم دیده شود تا در زمان وقوع آسیب به حداقل برسد.
ایران با قرارگیری در پهنه خشک با پدیده خشکسالی روبه‌رو نیست
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار می‌کند: کشور ما با قرارگیری در پهنه خشک و نیمه‌خشک، به‌هیچ‌وجه با پدیده خشکسالی روبه‌رو نیست بلکه واقعه ترسالی در کشور رخ می‌دهد؛ چراکه در کشورهای آسیایی سالانه ۴۸۰ میلی‌متر و در جهان ۷۵۰ میلی‌متر بارندگی ثبت می‌شود اما در ایران تنها با حدود ۲۴۸ میلی‌متر بارش مواجه هستیم.
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه ما هم در زمان خشکسالی مشکل داریم و هم هنگام بارندگی؛ زمانی که برف ببارد مشکلاتی ایجاد می‌شود، هنگامی هم که نبارد باز با معضل روبه‌رو هستیم! باید مسائل کشور را مطابق با حداقل‌های صحیح برنامه‌ریزی کنیم و معیشت مردم محلی را به حفظ منابع طبیعی و تالاب‌ها گره بزنیم تا صرفاً یک معیشت موقتی نباشد، محیط‌زیست پایدار یعنی معیشت مردم به آن وابسته باشد.
گل‌علیزاده با اشاره به اینکه امروز بدون درنظر گرفتن حریم و بستر رودخانه‌ها اقدام به ساخت‌وساز می‌کنیم، می‌گوید: تصرف اراضی، ساخت‌وساز غیرمجاز در کنار رودخانه‌ها با فقدان نظارت صورت می‌گیرد اما چنان‌چه مجازات‌های بازدارنده کامل و جامع اجرایی شود، به طور حتم دیگر روند تکرار این‌گونه تخلفات در اراضی رخ نخواهد داد.
نبود بارندگی موسمی در اصفهان به دلیل بارگذاری‌های بیش از حد ظرفیت
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، درباره اینکه در بارندگی‌ها و سیلاب‌های اخیر چرا بارندگی‌ها در کلان‌شهر اصفهان اندک بود، می‌گوید: این نمونه‌ای از اثرات تغییر اقلیم بر محیط‌زیست است و تابع شرایط منظم نیست که توزیع مکانی و زمانی مشخص داشته باشد، زیرا باران‌های سیل‌آسا جریانی است که مسیرهای پیشرو را سیلابی می‌کند.
گل‌علیزاده ادامه می‌دهد: بارگذاری‌های بیش از ظرفیت در اصفهان با ظرفیت‌های اکولوژی منطقه سازگاری ندارد و با ورود حوزه‌های مختلف در هر صنعتی، برنامه طرح تهویه هوای مناسب به شیوه‌های صحیح اجرایی نشده است. در جهان میزان بارگذاری‌ها با مباحث اندازه قدرت تهویه هوا صورت می‌گیرد که با انتشار آن‌ها بتوانند آن حجم را از سطح شهر خارج کنند؛ بنابراین زمانی که در فصل زمستان در شهر اصفهان با وارونگی و سکون هوا مواجه می‌شویم و شاهد انباشت آلاینده‌ها هستیم، با فقدان باد و هوارسانی طی ورود حتی ۱۰ واحد آلودگی، حدود یک‌هزار واحد به آلایندگی‌های قبلی افزوده خواهد شد.
تغییرات اقلیم با افزایش دما و کاهش بارندگی‌ها
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره اینکه تغییرات اقلیمی، آب و هوای کره زمین را دچار تغییرات شگرف کرده است، می‌گوید: ایران ازجمله مناطقی است که تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی قرار گرفته و دما نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته، متوسط بارش در کشور نیز کاهش یافته است.
وی با اشاره به اینکه تغییر اقلیم از محیط‌زیست جدا نیست و اگر بارندگی کم و هوا گرم‌تر شود تحت‌تأثیر سناریوهای مختلف تغییر اقلیم رخ داده است، اظهار می‌کند: مطابق پیش‌بینی‌ها با تغییرات اقلیم مناطق خشک، خشک‌تر می‌شود و طی روند کاهش بارندگی‌ها و افزایش دما در جهان با دسترسی آب کمتر در آن سرزمین‌ها، پوشش گیاهی و سبزینگی از بین می‌رود و با افزایش گردوخاک و رشد پدیده‌هایی همانند آتش‌سوزی و سیل‌های فراوان به صورت سیل‌آسا و ناگهانی محیط‌زیست آسیب و تخریب خواهد شد.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی درباره اینکه تغییرات اقلیمی به‌صورت کلان در مناطق مختلف دنیا تأثیرگذار بوده است، می‌افزاید: مهمترین عامل تغییرات اقلیمی افزایش دما در سطح زمین است. این تغییرات اثرات مختلفی همچون آب شدن یخ‌های قطب شمال و تغییر در اکوسیستم کل منطقه داشته است؛ این افزایش دما در قطب شمال بیش از سایر نقاط دنیا بوده است.
بارندگی‌های اخیر هر ۵۰ تا ۱۰۰ سال رخ می‌دهد
وی ادامه می‌دهد: تغییرات اقلیمی تأثیرات زیادی همچون افزایش دما و کاهش بارندگی درپی داشته و طی ۵۰ سال گذشته بارندگی‌های سالانه به‌طور متوسط نسبت به دوره قبل کاهش یافته است، بنابراین از اثرات تغییر اقلیم می‌توان به کاهش بارش و افزایش دما اشاره کرد.
وی با بیان اینکه بارندگی‌های مونسونی که در هفته‌های اخیر در ایران رخ داد، چندان مرتبط با تغییرات اقلیمی نبود، تصریح می‌کند: نمی‌توانیم یک مورد را به صورت جزئی و کلی به علامت تغییر اقلیم نسبت دهیم، بلکه باید با بررسی روند تغییرات را اعلام کنیم. بارندگی‌های اخیر در تابستان امری بی‌سابقه بود و چنین بارش‌هایی ممکن است هر ۵۰ تا ۱۰۰ سال در برخی از نقاط با چنین شدتی رخ دهد اما بخشی از این موضوع به دلیل تغییرپذیری در طبیعت است.
کاهش میانگین بارندگی‌ها در کشور نسبت به ۶۰ سال قبل
وظیفه با اشاره به اینکه تغییرات دما و بارندگی‌ها نشان‌دهنده تغییرات اقلیم است، می‌گوید: مطابق با روند ۶۰ سال گذشته میانگین سالانه بارش‌ها در کشور ما کاهش و وضعیت گرمای دما افزایش داشته است و ایستگاه‌های سنجش، دمای بالاتری را نشان می‌دهند و از طرفی بارندگی هم کمتر شده است. پربارش بودن یک فصل یا حتی کل سال، بیانگر بهبود شرایط اقلیمی نیست؛ این روند موقت است و چه بسا که سال بعد، سال بسیار خشکی در پیش داشته باشیم و نمی‌توان تضمین کرد سال بعد حتی شرایط نرمال باشد.
رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌افزاید: تغییر اقلیم از یک طرف موجب افزایش دما در فصل‌های خشک و افزایش تبخیر و خشکی بیشتر سطح خاک شده و با کاهش بارش و افزایش فراوانی سال‌های خشکسالی، زمینه و عوامل لازم برای شروع آتش‌سوزی‌ها مهیاتر می‌شود.
سهم اصفهان از بارش‌های تابستانه تنها ۲ درصد
نوید حاجی‌بابایی معاون تحقیقات اداره کل هواشناسی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، پیرامون اینکه فصل‌های گرم و تابستان به هیچ‌وجه جزو ماه‌های بارشی در استان اصفهان نیست، می‌گوید: اگر سابقه دیرینه بارش‌های استان را بررسی کنیم، سهم استان اصفهان از بارندگی‌های تابستانه تقریباً دو درصد بیشتر نیست.
وی با بیان اینکه بارش‌های تابستانی بی‌نظم و دارای ماهیت رگباری است، اظهار می‌کند: سامانه موسمی دارای رطوبت بالایی است و در مناطق کوهستانی بارش‌های خوبی دارد که با ورود رطوبت عظیمی از اقیانوس هند به داخل استان اصفهان طی روزهای اخیر شاهد بارش‌های سیل‌آسا و رگبارهای بارشی قابل قبولی در مناطق کوهستانی بودیم.
معاون اداره کل هواشناسی استان اصفهان می‌افزاید: هر منطقه‌ای با آب و هوای مناسب که هوای مرطوب در آن‌ها ویژگی حرکت صعودی و به سمت بالا دارد مانند ارتفاعات و مناطقی با تیپ کوهستانی و نیز مجاورت و حاشیه رودخانه‌های فصلی، به طور عمده شرایط بارش‌های رگباری نامساعد موسمی را دارند. طی روزهای اخیر با بارش‌های موسمی در مناطق غرب، جنوب و شمال استان، شاهد بارندگی‌های قابل توجهی بودیم به طوری که بیشترین بارش‌ها اطراف شهرستان میمه (مراوند) با ۱۳۳ میلی‌متر ثبت شد.
نبود باران‌های موسمی در اصفهان به دلیل فقدان صعود هوا
حاجی‌بابایی درباره دلایل نباریدن باران‌های موسمی در شهر اصفهان، می‌گوید: سامانه موسمی دارای رطوبت بالایی است و در مناطق کوهستانی بارش‌های خوبی دارد، اما اصفهان و مناطق مرکزی از منطقه‌های کوهستانی نیستند و شرایط صعود هوا در آن رخ نمی‌دهد و با وجود ورود هوای مرطوب در قسمت‌های مرکزی شهر و با فقدان صعود هوا، بارندگی‌ها تنها در اطراف کوه صفه یا جنوب شهر با اندکی اوج‌گیری جریان هوا صورت گرفته است.
وی با اشاره به اینکه طی سال‌های گذشته در مناطق کوه صفه و جنوبی شاهد بارش‌های رگباری بودیم، اظهار می‌کند: اگر در آمارهای بارشی شهر اصفهان یا شهرهای دیگر دقت کنید بارش‌ها در مناطقی با شرایط اقلیمی مناسب بیشتر رخ می‌دهد.
نبود بارش‌های تابستان در شهر اصفهان با شرایط توپوگرافی
معاون اداره کل هواشناسی استان اصفهان درباره اینکه آیا بارگذاری‌های بیش از ظرفیت و فقدان تهویه هوا در شهر اصفهان، مزید بر علت نباریدن بارش‌های موسمی است، تصریح می‌کند: این امر نیاز به بررسی دارد؛ درمجموع به لحاظ هواشناسی در مناطق مرکزی طی تابستان انتظار بارش خاصی نداریم و در شهر اصفهان نیز به‌دلیل شرایط توپوگرافی، صعود هوا چندان میسر نیست؛ در حالی که رطوبت بالاست اما سهم بارندگی‌های تابستانه در اصفهان تقریباً دو درصد است.
حاجی‌بابایی با اشاره به اینکه وضعیت جوی بارندگی‌ها در تابستان و بهار کاملاً متفاوت است، اظهار می‌کند: در بهار امسال با نبود بارش‌های مطلوب حدود ۹۵ درصد بارندگی کمتر از حد نرمال در اصفهان داشتیم. البته این کم‌بارشی‌ها تنها مختص اصفهان نبوده و قسمت‌های مرکزی کشور هم به دلیل قرارگیری در جریان‌های فاز سرد اقیانوس آرام در اکثر مناطق با اندک فعالیت سیستم‌های جوی مواجه بوده است.
نظر شما