به گزارش خبرنگار ایمنا، پراکنش شهری یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی برنامه‌ریزان و شهرسازان در قرن بیست‌ویکم است که در نتیجه رشد روزافزون جمعیت و تسلط سامانه حمل‌ونقل خودرومحور بر شهرها، شکل گرفته است.
در این میان، الگوی پراکنش شهری به‌صورت ساخت‌وسازهای غیرمجاز و سکونتگاه‌های غیررسمی، پیرامون کلان‌شهرهای کشور رخساره کرده است و باعث از بین رفتن اراضی کشاورزی و تحمیل هزینه‌های سرسام‌آور برای گسترش تأسیسات زیربنایی شده است؛ بر همین اساس، تبیین الگوی پراکنش شهری به‌ویژه شاخص‌ها، دلیل‌ها و پیامدهای زیان‌بار آن، جنبه‌های گوناگونی دارد.
مفهوم الگوی پراکنش و متغیرهای تأثیرگذار در ظهور آن، گونه‌شناسی اشکال رشد و پراکنش شهری و فرایندهای زمانی آن، شاخص‌ها و پیامدهای الگوی پراکنش شهری از جمله موارد تأثیرگذار است؛ علاوه بر این، از جمله مهمترین پیامدهای پراکنش شهری می‌توان به تخریب محیط زیست، تخریب زمین‌های کشاورزی، کاهش فضاهای باز، مشکلات ترافیکی، زوال شهری، افزایش مصرف انرژی و ایجاد آلودگی به واسطه کاهش میزان استفاده از وسایل نقلیه همگانی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، افزایش مصرف انرژی در واحدهای مسکونی باز و تک‌خانواری، تخصیص فزاینده فضا به جاده‌ها و پارکینگ و از بین بردن مفهوم اجتماعی اشاره کرد.
همچنین الگوی پراکنش شهری دارای تأثیرات مثبتی از جمله تولیدات اقتصادی بیشتر، فرصت‌های شغلی جدید برای افراد بیکار، زندگی بهتر به‌دلیل فرصت‌ها، خدمات و سبک‌های بهتر زندگی است.
ابعاد مختلف پراکنش شهری چیست؟
فریاد پرهیز، کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: رشد گسترشی یا توسعه‌ای به وسیله پیکسل‌های توسعه نیافته که در حال تبدیل به مناطق توسعه یافته است و این موضوع که کمتر از ۴۰ درصد پیکسل‌های توسعه یافته فعلی در اطراف آن قرار گرفته است، مشخص می‌شود.
وی با بیان اینکه تغییر شکل شهرها و توسعه آنها باعث گسترش قطعات زمین شهری می‌شود، تصریح می‌کند: به این نوع توسعه، توسعه حاشیه مناطق مادرشهری گفته می‌شود.
این کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: در مجموع، مهمترین خصوصیات الگوی پراکنش شهری، مشتمل بر تراکم مسکونی پایین، گسترش نامحدود ساخت‌وسازها به سمت بیرون از مرزهای قانونی شهر، جدایی‌گزینی فضایی انواع کاربری‌های مختلف از طریق منطقه‌بندی، توسعه قورباغه‌ای شکل شهر، مالکیت غیرمتمرکز زمین و برنامه‌ریزی کاربری اراضی و توسعه شهری، تسلط وسایل حمل‌ونقل خصوصی بر سامانه حمل‌ونقل، افتراق حاکمیت بر کاربری‌های ارضی بین حکومت‌های محلی مختلف، تنوع زیاد در ظرفیت مالی حکومت‌های محلی، تنوع نوار تجاری در بین شریان‌ها و جاده‌های اصلی و اتکای شدید به فرآیند فیلترینگ به منظور فراهم کردن مسکن برای گروه‌های کم‌درآمد است.
وی تصریح می‌کند: نظریه پراکنش، تحت عنوان تمرکززدایی مطرح از کشورهای آمریکا، استرالیایی و آمریکایی دفاع می‌شود که نمونه آن در نظریه توسعه فرم شهری گسترده و کم‌تراکم، بیشتر نزد استرالیا و کانادا بوده است.
پرهیز تاکید می‌کند: طرفداران نظریه پراکنش، مدعی هستند اگر چه توسعه پراکنده ناظر بر پرمصرف‌ترین شهرها از نظر سوخت‌های فسیلی و اثرات مخرب محیطی آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای حاصل از این سوخت‌ها است، اما به واسطه وسعت سرزمینی این کشورها، در مقابل محدودیت وسعت کشورهای اروپایی، اثرات آلاینده‌ها از سرمایه‌داران و تخریب محیطی در این شهرها کمتر به‌صورت متمرکز قابل مشاهده است.
وی اضافه می‌کند: حامیان نظریه پراکنش بیشتر کارخانجات عظیم خودروسازی و صنایع وابسته و سایر کالاهای مصرفی هستند و منافع آنها بر پایه استفاده از وسیله نقلیه شخصی و آزادی عمل در مصرف سوخت‌های فسیلی و مصرف هر چه بیشتر منابع و مواد و ذخایر طبیعت، با شعار فراهم کردن شرایط رفاه و راحتی زندگی شهروندان این کشورها است که در نتیجه، میان صاحبان قدرت، صنعت و حکومت، علاقه زیادی به کاهش مصرف، تولید و ایجاد مدل‌های مصرف بهینه که اثرات زیست‌محیطی آنها به حداقل رسیده باشد، وجود ندارد.
جایگزین‌های الگوی پراکنش شهری کدامند؟
وحید مهدویان، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان اظهار می‌کند: رشد شهری بیشتر به افزایش اراضی توسعه یافته اطلاق می‌شود و پراکنش شهری، آن‌گونه از رشد شهری است که مجموعه‌ای از خصوصیات منفی را در پی داشته باشد.
وی اضافه می‌کند: چنانچه پراکنش شهری به‌صورت توسعه‌ای گسسته، ناپیوسته، بدون برنامه مشخص و کنترل نشده معرفی شده است، ویژگی مشخصه آن تسلط حمل‌ونقل خودرومحور، خانه‌های تک‌خانوار و جدایی‌گزینی محل کار و خانه از یکدیگر است و مهمترین شاخص‌های آن مشتمل بر پیوستگی، مرکزیت، تراکم و اختلاط کاربری اراضی است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان اینکه اشکال رشد شهری مشتمل بر رشد مبتنی بر توسعه مناطق درونی یا رشد میان‌افزا، رشد گسترشی و رشد دور از مرکز یا رشد پیراشهری است، خاطرنشان می‌کند: انواع پراکنش شهری شامل رشد خطی، پرش قورباغه‌ای و رشد کم‌تراکم است.
وی اضافه می‌کند: مهمترین عوامل دخیل در شکل‌گیری این الگوی شهری مشتمل بر رشد بیش از حد جمعیت، صنعتی شدن، رشد اقتصادی، استقلال در تصمیم‌گیری، عطش مالکیت زمین، سرمایه‌گذاری در مسکن، تمایل به زندگی در پیرامون شهر، شکست سیاست‌های قیم‌مابانه، نبود سیاست‌های صحیح برنامه‌ریزی، سیاست‌های توسعه‌ای حکومت، بازار سرمایه و ارز، خانوارهای هسته‌ای، مساکن تک‌خانوار، پهنای جاده، حمل‌ونقل، مقررات عمومی، تقاضا برای فضای زندگی بهتر، نبود مسکن قابل استطاعت، هزینه‌های زندگی و املاک، توسعه و مالیات بر دارایی و انتظارات مربوط به ارزیابی زمین است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تصریح می‌کند: پراکنش شهری، منجر به از بین رفتن زمین‌های کشاورزی پیرامون شهرها، فضاهای باز، فضاهای سبز و حیات وحش، تخریب محیط زیست، گسترش حمل‌ونقل خودرو محور و در نتیجه کم‌توجهی به حمل‌ونقل عمومی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به‌عنوان مقبول‌ترین و پایدارترین شیوه‌های حمل‌ونقل، گسترش ترافیک و افزایش سرانه مصرف سوخت در شهرها از بین رفتن مفهوم اجتماع‌محوری، کاهش تعامل اجتماعی و افزایش جدایی‌گزینی اجتماعی می‌شود.
وی تصریح می‌کند: برنامه‌ریزان و شهرسازان در راستای کاهش اثرات منفی الگوی پراکنش شهری، بر الگوهای بدیل از جمله شهر فشرده، نوشهرسازی و رشد هوشمند تأکید کرده‌اند.
مهدویان خاطرنشان می‌کند: تأکید بر توسعه میان‌افزا یعنی ساخت‌وساز در زمین‌های خالی یا بکر مناطق شهری و حومه‌ای، ساخت مسکن، تسهیلات عمومی و تجاری در چارچوب مناطق توسعه یافته را در بر می‌گیرد.
وی تصریح می‌کند: استفاده مطلوب از ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها و فضاهای موجود، رونق‌بخشی به واحدهای همسایگی نامطلوب از طریق ایجاد فضاهای اجتماعی و ارتباطی، توسعه بین بافتی، بهسازی ساختمان‌های تاریخی و حفاظت از عناصر نشان‌ها یا میدان‌های عمومی، از جمله عناصر مورد توجه توسعه میان‌افزا است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تاکید می‌کند: اهمیت قائل شدن برای توسعه ترانزیت‌محور یعنی ایجاد اجتماعی که در آن ساکنان فاصله بین محل کار، زندگی، مدرسه، خرید، رستوران، پارک، و سایر تسهیلات رفاهی و تجاری را با استفاده از پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی بپیمایند و به دنبال افزایش هرچه بیشتر تراکم، محیط شهری دوستدار پیاده‌روی و فضاهای مدنی باشند.
نظر شما