به گزارش خبرنگار ایمنا، متخصصان حوزه‌های مختلف تعاریف متفاوتی برای سرزندگی و پویایی ارائه می‌دهند، اما هنوز بیان روشن و همه‌جانبه‌ای از سرزندگی وجود ندارد. اندیشمندان حوزه شهر حضور پررنگ شهروندان در فضاهای شهری، ماندگاری آنان و استفاده متداوم از فضاهای عمومی و نیمه‌عمومی را عامل پویایی شهر می‌دانند، با این حال سرزندگی مفهومی بسیار پیچیده است که ابعاد مختلفی دارد و در بستر شهر معنایی متفاوت پیدا می‌کند.
مفهوم سرزندگی سال‌ها است به عنوان عامل مهم زیست‌پذیری مورد توجه پژوهشگران علوم شهر قرار دارد و معیارهایی برای آن عنوان شده است، اما متخصصان شهری در کشور ما کمتر به معیارهای سرزندگی بومی توجه می‌کنند؛ درحالی‌که بازخوانی مفهوم سرزندگی براساس داشته‌های فرهنگ ایرانی ضرورت دارد. در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی عوامل فزاینده و کاهنده پویایی و سرزندگی شهر را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
سرزندگی شهر چه ارتباطی با زندگی شهروندان دارد؟
تأمین نشاط و سرزندگی یکی از دغدغه‌های اصلی نظام‌های مدیریت شهری است. ازآنجاکه سرزندگی و نشاط شهروندان با بهبود کیفیت زندگی آنان رابطه مستقیم دارد، پرداختن به این موضوع در علوم شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. بنا بر نظر متخصصان، حضور پررنگ انسان‌ها در هر مکان بیانگر حس سرزندگی و نشاط آن فضا است.
تمام تلاش انسان‌ها در زندگی دستیابی به شادابی و نشاط در آینده و سرزندگی از مؤلفه‌های مهم طراحی محیط شهری است. یکی از اهداف اصلی از ایجاد شهر، تأمین نشاط و خوشبختی شهروندان است؛ چراکه شهر بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به واسطه حضور و حرکت شهروندان جان می‌گیرد و به حیات خود ادامه می‌دهد.
شهر فضایی سرزنده است، این سرزندگی با حضور مستمر شهروندان از اقشار مختلف و ماندگاری آنان در فضاهای شهری معنا پیدا می‌کند. سرزندگی، نشاط و شادی برای استفاده‌کنندگان فضا یک ضرورت و فضای بدون سرزندگی، بی‌روح، یکنواخت و کسالت‌آور است؛ ایجاد سرزندگی در فضا منوط به رعایت تنوع در استفاده از رنگ، مناظر، مبلمان، رویدادها و حتی رفتارهای کاربران فضا است.
تک‌بعدی نگریستن به فضاها موجب کاهش کیفیت اغلب فضاهای شهری ازجمله فضاهای مسکونی شده است، به نحوی که بعضی فضاهای مسکونی از نبود سرزندگی و پویایی رنج می‌برد و تنها مورد استفاده افرادی خاص قرار می‌گیرد.
چرا شهرهای امروزی سرزنده نیست؟
چنان‌چه شهر را موجودی زنده در نظر بگیریم، برای ادامه زندگی به سرزندگی و نشاط نیاز دارد. لازمه سرزندگی شهر حضور پررنگ، فعال و پرشور شهروندان است. حیات و سرزندگی شهروندان نیز در میان جمع و در کنار سایر همنوعان معنا پیدا می‌کند. نبود وسعت نظر و جامع‌نگری در برنامه‌ریزی و طراحی فضا موجب شده تا فضاهای امروز شهرها حس سرزندگی، نشاط و شادابی لازم را نداشته باشد.
از نظر اندیشمندان حوزه شهر، سرزندگی دارای ویژگی‌هایی ازجمله حضورپذیری شهروندان، تنوع و جذابیت، نفوذپذیری، انعطاف‌پذیری، آسایش و آرامش اقلیمی، امنیت، شفافیت، خوانایی و زیبایی است که تمام این عوامل در کنار یکدیگر موجب می‌شود افراد از بودن در یک فضا احساس رضایت کنند.
در کشور ما نقش فضای شهری یا به عبارتی فضایی که در آن تعاملات اجتماعی شهروندان و فرهنگ جامعه شکل می‌گیرد و ارتقا پیدا می‌کند، روز به روز در حال افول است. شرایط حاکم بر شهرهای امروزی شیوه زندگی جدیدی را القا می‌کند که در آن پیاده‌روی به منظور انجام اهداف مختلف نادیده گرفته می‌شود؛ به عنوان مثال خرید کردن و حتی تماشای مغازه‌ها در یک فضای پیاده یکی از فعالیت‌های جذاب و پرطرفدار شهری است؛ به نحوی که یکی از انواع فضاهای پویا و سرزنده شهری در جهان، مرکز خرید پیاده است، اما جایگاه چنین فضاهایی در شهرهای ما به درستی تعریف نشده است.
نقش فضاهای عمومی بر سرزندگی شهری و نشاط شهروندی چیست؟
فضاهای عمومی از قدیم‌الایام، محل تعاملات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم بوده و از ارزش خاصی برخوردار است. در گذشته بازارها، فضای عمومی محسوب و بیشتر تعاملات مردم در این مکان‌ها انجام می‌شد؛ به همین دلیل بازارها در نقاط مهم شهر به وجود آمدند و مهم‌ترین مسیر رفت‌وآمد مردم بودند.
در عصر حاضر با ورود اتومبیل‌ها و به تبع آن خیابان‌کشی‌ها و تغییر فرم شهر، بازارها رفته‌رفته به دست فراموشی سپرده شد و جای خود را به مراکز تجاری داد. مراکز تجاری به عنوان قلب اقتصادی شهرها، بخش مهمی از بافت شهری را تشکیل می‌دهند و نقش مهمی در زندگی اجتماعی شهروندان دارند.
نکته حائز اهمیت این است که این مراکز باید همانند بازارها، نیازهای جسمی و روحی شهروندان و نیاز آنان به برقراری تعاملات اجتماعی را به درستی تأمین کنند. به منظور جذب شهروندان به فضاهای شهری و ترغیب آنان به ماندگاری در فضا باید نخست عناصر و عوامل جذب‌کننده موجود باشد تا مردم برای ماندن در فضا دچار مشکل نشوند و در کمال رضایت از امکانات و تسهیلات فضا استفاده کنند.
وسایل نقلیه، سرزندگی شهرها را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
سلطه بی‌قید و شرط خودروهای شخصی بر شهر و به تبع آن تداخل حرکت سواره و پیاده از سرزندگی شهر می‌کاهد؛ به علاوه نقش پیاده‌روی به عنوان یکی از ارکان مهم سلامت روحی و جسمی شهروندان، بسیار کم‌رنگ شده است. از طرفی در کشور ما کارناوال و آنچه به مفهوم جشن‌های خیابانی در جهان مطرح است، جایگاه چندانی ندارد و جشن‌های باستانی به جای مانده همانند چهارشنبه‌سوری، حرمت و کیفیت پیشین خود را از دست داده است.
واضح است که لازمه سرزندگی فضاهای شهری حضور فعال شهروندان در شهر است، اما امروزه به دلایل گوناگون به خیابان به عنوان فضایی برای گذران اوقات فراغت توجه نمی‌شود. در فرهنگ ما حضور طولانی مدت در خیابان مذموم تلقی می‌شود و جوانان از این کار منع می‌شوند درحالی‌که چنان‌چه زیرساخت‌های خیابان‌های شهر امن و مطلوب باشد و امکان انجام فعالیت‌ها و تفریحات سالم به گونه‌ای سازمان‌یافته و مطابق با ارزش‌های جامعه میسر شود، حضور فعال شهروندان در فضاهای شهری بیشتر می‌شود و به تبع آن سرزندگی و زیست‌پذیری افزایش می‌یابد.
با شناسایی و تقویت عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری، محدود کردن فضاهای سواره‌رو و ایجاد فضاهایی سرزنده می‌توان شهر را احیا و سرزنده کرد.
نظر شما