به گزارش خبرنگار ایمنا، هر سال در تقویم جهانی روز سوم جولای مقارن با دوازدهم تیرماه در ایران روز جهانی بدون پلاستیک نام‌گذاری شده است. در سال ۱۹۰۷ همراه با اختراع «باکلیت» (اولین پلاستیک مصنوعی) انقلابی نو در تولید محصولات پلاستیکی به وجود آمد؛ اما تنها چند سال بعد پلاستیک‌ها در اواخر قرن بیستم به عنوان مقاوم‌ترین آلودگی در سراسر دنیا شناخته شدند و معایب آن برای همگان آشنا شد. آلودگی‌های این ماده زمانی بیشتر آشکار شد که به اشتباه توسط موجودات زنده به عنوان غذا مصرف شد و علاوه بر آن، سطوح انباشته‌ای از این مواد روی اقیانوس‌ها، جنگل‌ها و حتی کوه‌ها پدید آمد.
مطابق یک پژوهش انجام شده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در سال‌های ۹۴-۹۵، روزانه حدود ۲۱ تن و سالیانه حدود هفت هزار و ۵۰۰ تن کیسه پلاستیک تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود و تنها چهار درصد از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، فشرده‌سازی و در زمین دفن می‌شود و مابقی در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کند.
برای تجزیه یک قطعه پلاستیکی، به زمانی بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ سال نیاز داریم. ده‌ها هزار موجود زنده در سال، به‌طورمستقیم در اثر برخورد با وسایل پلاستیکی یا در اثر بلعیدن قطعات پلاستیکی توسط آبزیان از بین می‌روند. این جانوران پس از اشتباه گرفتن پلاستیک با یک وعده غذایی و بلعیدن آن دچار خفگی یا پارگی قسمت‌های داخلی بدن خود می‌شوند. آمارهایی که هر ساله توسط سازمان‌های بهداشتی در مورد استفاده از این ماده منتشر می‌شود، تکان‌دهنده است. طبق آمار غیررسمی، میزان تولید کیسه‌های پلاستیکی در کشور بیش از ۱۷۷ هزار تن در سال تخمین زده می‌شود که این رقم معادل ۴۹۰ تن در روز است.
در بسیاری از کشورها، قوانین متعددی در جهت افزایش آگاهی فروشندگان و مصرف‌کنندگان به‌منظور کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی به اجرا گذاشته شده است که ازجمله آن‌ها ممنوعیت قوانین منع توزیع یا مصرف کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت‌های خاص، ممنوعیت مصرف رایگان از طریق وضع مالیات، اجبار فروشگاه‌های خاص برای استفاده از کیسه‌های تخریب‌پذیر یا ارائه خدمات تشویقی به مشتریان جهت کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی است.
مقابله با بحران ترویج مصرف پلاستیک با تدوین قوانین بازدارنده
محمد درویش فعال و کنشگر محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، تعریف قوانین بازدارنده مؤثر را عمده‌ترین موفقیت کشورهای جهان در مقابله با ترویج و مصرف بی‌رویه پلاستیک می‌داند و اظهار می‌کند: این کشورها با تصویب جریمه‌های هنگفت و افزایش هزینه‌های مصرف پلاستیک، درصدد تشویق شهروندانی هستند که از این ماده مخرب زیست‌محیطی استفاده نمی‌کنند.
وی می‌افزاید: نمی‌توانیم پلاستیک را حذف کنیم اما می‌توانیم ماهیت پلاستیک را به‌نحوی تغییر دهیم که از یک عنصر آلاینده و مخرب محیط‌زیستی به یک عنصر دوستدار محیط‌زیست تبدیل شود؛ اگر درصدد مقابله با بحران مخاطرات زیست‌محیطی مصرف پلاستیک در کشور هستیم باید با بازنگری قوانین و اعمال سیاست‌هایی، طی فرآیندی بتوانیم سرمایه‌گذاری را در جهت تولید محصولات زیست‌پذیر و حفاظت از محیط‌زیست تشویق کنیم.
لزوم فعالیت اپلیکیشن‌ها در تفکیک زباله‌های خشک از مبدا
این کنشگر محیط‌زیست با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی برای خودداری مردم از مصرف کیسه‌های پلاستیکی، می‌افزاید: اگر تنها به صورت گفتاری و بدون معرفی هیچ‌گونه جایگزینی، برای شهروندان متذکر شویم که مصرف پلاستیک خطرناک است، به هیچ‌وجه دغدغه‌های زیست‌محیطی برطرف نخواهد شد؛ باید طی بازنگری قوانین از افرادی که با تفکیک زباله‌های تر و خشک از مبدا درصدد کاهش هزینه‌های بازیافت هستند، حمایت کنیم.
وی با اشاره به فعالیت اپلیکیشن‌هایی در پایتخت که درب منازل، زباله‌های تفکیکی خشک را طی فرآیند وزن و با پرداخت هزینه از شهروندان تحویل می‌گیرد، تصریح می‌کند: متأسفانه پیمانکارهای برخی از ارگان‌ها در جهت ترویج پدیده زباله‌گردی ضمن کنترات محله‌ها برای جمع‌آوری زباله‌ها با اپلیکیشن‌ها درگیری فیزیکی هم پیدا می‌کنند اما پیگیری این موضوع زیست‌محیطی توسط مسئولان مرتبط رسیدگی نمی‌شود و در این موضوع کاملاً بی‌تفاوت هستند.
درویش ادامه می‌دهد: گروه‌هایی که منفعت آن‌ها در بخش زباله است، به دلیل پرداخت نکردن حق بیمه، نبود رعایت حقوق اخلاقی کارگران به خصوص در به‌کارگیری اکثر اتباع بیگانه با صرف هزینه‌های اندک، اقدام به جمع‌آوری پلاستیک از سطح شهرها می‌کنند، اما در حفظ محیط‌زیست از اپلیکیشن‌ها و افراد متخصص استفاده نمی‌شود.
وی درباره اینکه پلاستیک‌ها با آلایندگی‌های بسیار بالا بدون تجزیه، سال‌ها در طبیعت با مخاطرات زیست‌محیطی ماندگار است، می‌افزاید: بعضی پلاستیک‌ها پس از تجزیه مورد مصرف پرندگان و دام قرار می‌گیرد که با آلودگی این موجودات و ورود آن‌ها به زنجیره غذایی مورد استفاده انسان، آن‌ها را نیز آلوده می‌کند.
میکروپلاستیک؛ تهدیدی جدی برای سلامت عمومی
این کنشگر محیط‌زیست درباره آثار مخرب میکروپلاستیک‌ها بر محیط‌زیست و سلامت انسان و سایر موجودات، می‌گوید: میکروپلاستیک‌ها می‌تواند تا سال‌ها به‌راحتی وارد آب، غذا و بدن انسان‌ها شود و به شدت برای سلامتی خطرناک باشد، طبق پژوهش‌هایی میزان زیادی میکروپلاستیک در ارتفاعات کوه راکی، کوهستان‌های آلپ و ارتفاعات هیمالیا مشاهده شده که حتی پژوهشگران را متعجب کرده است؛ چراکه ممکن است این پلاستیک‌ها تا صدها سال به شکل ذرات ریز با آسیب‌پذیری به محیط‌زیست همچنان در طبیعت ماندگار باشد.
مخاطرات زیست‌محیطی با باران‌های پلاستیکی
درویش، درباره اینکه هسته اصلی باران‌هایی که اکنون در کره زمین اتفاق می‌افتد ذرات گردوغبار نیست، می‌گوید: هسته اصلی آن میکروپلاستیک‌ها است؛ یعنی با بارانی روبه‌رو شده‌ایم که اصطلاحاً باران پلاستیکی گفته می‌شود و می‌تواند برای محیط‌زیست بسیار خطرناک باشد.
این فعال محیط‌زیست تصریح می‌کند: در کشورهای مختلف، بازیافت پلاستیک می‌تواند فواید محیط‌زیستی و اقتصادی فراوانی داشته باشد؛ اما در ایران بازیافت این ماده در سازه‌های کاربردی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در تمام دنیا با تصویب مالیات‌های سنگین برای محصولات آلاینده، افراد به سمت تولید محصولات سازگار با محیط‌زیست حرکت می‌کنند، اما در کشور ما قوانین حمایت از سرمایه‌گذاری در این حوزه مصوب نشده است و تولیدات مشابه پلاستیک‌های معمولی با هزینه‌های ارزان‌تر و سهل‌تر در بازار توزیع می‌شود؛ در نتیجه پژوهش‌ها دیگر صرف اقتصادی ندارد.
وی اظهارمی‌کند: تدوین قوانین بازدارنده در کشور برای مقابله با بحران ترویج مصرف پلاستیک، حمایت از تولید پلاستیک‌های تجزیه‌پذیر، استفاده نکردن از مواد پلاستیکی یک‌بار مصرف و اراده مردم برای بهره‌مندی از کیسه‌های پارچه‌ای ازجمله اقداماتی است که می‌توانیم برای کاهش مصرف پلاستیک انجام داد.
تولید روزانه ۴۹۰ تن کیسه پلاستیکی در کشور
حسن پسندیده مدیرکل سابق دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه از میزان مصرف سالیانه کیسه‌های پلاستیکی در کشور، آمار دقیقی در دست نیست، اظهار می‌کند: طبق آمار غیررسمی، میزان تولید کیسه‌های پلاستیکی در کشور بیش از ۱۷۷ هزار تن در سال تخمین زده می‌شود که این رقم معادل ۴۹۰ تن در روز است.
وی با اشاره به لزوم افزایش آگاهی فروشندگان و مصرف‌کنندگان برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، می‌افزاید: در زمینه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، اغلب کشورها به جنبش جهانی کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی پیوسته‌اند و دارای برنامه‌های ملی یا منطقه‌ای هستند. به‌تازگی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد(UNEP) گزارشی منتشر کرده است که در بین ۱۹۲ کشور ۱۲۷ کشور قوانین و مقرراتی را برای منع و یا کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی تصویب کرده‌اند.
قوانین کشورهای پیوسته به جنبش جهانی کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی
مدیرکل سابق دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ادامه می‌دهد: متداول‌ترین شکل قوانین و مقررات (به‌طور جداگانه یا ادغام شده) در ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی (۸۳ کشور)، ممنوعیت‌های تولید و واردات (۶۱ کشور)، مالیات بر تولیدکنندگان (۲۷ کشور)، مالیات بر مصرف‌کنندگان (۳۰ کشور) و در ۵۱ کشور نیز شرایط لازم برای اجرای بازیافت کیسه‌های پلاستیکی اجرا می‌شود.
وی می‌گوید: در همین راستا کشور چین در سال ۲۰۰۸ توزیع کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون را در فروشگاه‌ها ممنوع کرد و جریمه متخلفان را ۱۰ هزار یوان و برای سایر کیسه‌های پلاستیکی قیمت معادل تمام شده را تعیین کرد و ارائه رایگان کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌ها ممنوع شد.
پسندیده اظهار می‌کند: انگلیس در سال ۲۰۰۸ و کانادا در سال ۲۰۰۹، مالیات پنج سنتی به‌عنوان هزینه برای هر کیسه پلاستیکی وضع کرده‌اند و در بلغارستان از سال ۲۰۰۷ مالیات‌های مرحله‌ای فزاینده‌ای بر مصرف کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌ها وضع شد.
وضع قوانین جدی برای ممنوعیت مصرف پلاستیک در کشورهای جهان
وی می‌افزاید: در کنار قوانین و مقررات وضع شده درخصوص کاهش تولید و توزیع کیسه‌های پلاستیکی، در انگلستان، ایتالیا، پاکستان، پرتغال، فرانسه، قبرس و لهستان کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۵۰ میکرون و در اوگاندا، بنگلادش، تانزانیا، چین، زیمباوه، سریلانکا، سنگال، کامبوج، مغولستان، موزامبیک و نپال کیسه‌های پلاستیکی باضخامت‌های کمتر از ۲۵ تا ۳۰ میکرون ممنوع شده است.
پسندیده درباره اینکه وضع هر قانونی ازجمله قوانین مربوط به کیسه‌های پلاستیکی می‌تواند اثرات پیش‌بینی شده و نشده‌ای بر جامعه و محیط‌زیست داشته باشد، می‌گوید: مطالعات نشان می‌دهد محدودیت‌های قانونی در بیشتر موارد بر کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی نقش مهمی داشته‌اند؛ اما به‌عنوان نمونه در کشور هند علی‌رغم وضع قوانین کاهش مصرف پلاستیک، طبق نتایج به‌دست آمده در حدود ۹۴ درصد از مصرف‌کنندگان همچنان از کیسه‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند، اما در حجم مصرف آن کاهش قابل‌توجهی ایجاد شده است.
وی اظهار می‌کند: یکی از معضلات زیست‌محیطی، افزایش میزان و پراکندگی کیسه‌های پلاستیکی رها شده در محیط‌زیست، آسیب به منظر عمومی، راهیابی میکروپلاستیک‌ها به چرخه غذایی انسان، آلودگی و تغییر اکوسیستم‌های آبی و ایجاد اختلال در امر مدیریت پسماند شهری در مراکز دفن است.
تدوین آئین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی در کشور
مدیرکل سابق دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، می‌افزاید: با توجه به اهمیت موضوع مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی به‌ویژه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، سازمان حفاظت محیط‌زیست با مشارکت سایر نهادهای ذی‌ربط و در اجرای ماده چهار قانون مدیریت پسماندها باهدف کاهش تولید و مصرف کیسه‌های پلاستیکی، تسهیل در امر مدیریت اجرایی پسماندهای عادی (شهری و روستایی) و حفظ محیط‌زیست از آثار مخرب کیسه‌های پلاستیکی و جلوگیری از دفع و دورریزی مواد و ذخایر ارزشمند و در نهایت کمک به رونق و جهش اقتصاد ملی تهیه و تدوین آئین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی و جایگزینی آن با کیسه‌های سازگار با محیط‌زیست را از سال ۱۴۰۰ آغاز کرد و در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ در هیئت وزیران تصویب شد.
وی ادامه می‌دهد: در این آئین‌نامه به جایگزینی کیسه‌های پلاستیکی مخرب محیط‌زیست با کیسه‌های تخریب‌پذیر و سازگار با محیط‌زیست و ممنوعیت و محدودیت تولید، توزیع و مصرف کیسه‌های باضخامت کمتر از ۲۵ میکرون در بازه زمانی برنامه پنج‌ساله تأکید شده است.
پسندیده می‌گوید: روش‌های تولید و نظارت بر رعایت استانداردهای ملاک عمل در تولید پلاستیک‌های تخریب‌پذیر و سازگار با محیط‌زیست و محدودیت کشت‌های زیر پلاستیکی در اراضی زراعی به‌منظور جلوگیری از رهاسازی پلاستیک در خاک پس از برداشت محصولات در این آئین‌نامه آمده است.
وی تصریح می‌کند: از اهم اهداف اختصاصی در تهیه آئین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی، می‌توان به مواردی چون حفظ سلامت جامعه در برابر اثرات نامطلوبِ ناشی از رهاسازی کیسه‌های پلاستیکی سبک‌وزن در محیط‌زیست و تولید میکروپلیمرها (ریزپلاستیک) در طبیعت، کاهش میزان تولید، مصرف و پراکندگی پسماند کیسه‌های پلاستیکی، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی مقاوم‌تر و قابل‌استفاده مجدد و بازیافت برای مصرف‌کنندگان اشاره کرد.
مدیرکل سابق دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور ادامه می‌دهد: کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون، کمک به توسعه پایدار و کاهش اثرات زیست‌محیطی پلاستیک‌ها برمبنای اقتصاد چرخشی (توسعه بازیافت) و اقتصاد زیستی (توسعه پلاستیک‌های تخریب‌پذیر)، کمک به توسعه تحقیقات سرمایه‌گذاری و تولید در حوزه پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر (دوستدار محیط‌زیست)، تشویق و ترغیب صنایع پتروشیمی بر سرمایه‌گذاری در حوزه مواد پایه زیست‌تخریب‌پذیر، از موارد دیگرِ اهداف اختصاصی در تهیه آئین‌نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی است.
نظر شما