به گزارش خبرنگار ایمنا، آبان سال ۹۷ با مصوبه هیئت وزیران، اعلام شد که کشت برنج فقط در استان‌های گیلان و مازندران و براساس الگوی کشت وزارت جهاد کشاورزی مجاز است و شالی‌کاران دیگر استان‌ها با شرایط خاص، مجاز به این کار خواهند بود. بعد از آن، وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که به دلیل مصرف زیاد آب برای کشت این محصول، باید در استان‌های شمالی کشت انجام شود.
در قانون برنامه ششم، وزارت جهاد کشاورزی مکلف به اتخاذ تمهیداتی با هدف کاهش ۲۰ تا ۲۵ درصد نیاز آبی در بخش کشاورزی شده است، اما مدتی بعد مجلس، الزام رعایت الگوی کشت را لغو و کشت برنج را در کشور آزاد اعلام کرد و کشت آن در استان‌های دیگر هم با وجود کم‌آبی ادامه یافت. اکنون نیز در حالی کاهش بارش‌ها در استان‌های جنوبی و کم‌آب مشکلاتی را برای کشاورزان این مناطق به وجود آورده است که همچنان شاهد کشت محصولات آب‌بری مانند برنج هستیم.
حتی گفته می‌شود با توجه به کاهش بارش‌ها در استان‌هایی مانند فارس، میزان کشت برنج نه‌تنها کاهش نیافته بلکه چهار برابر نیز شده است. در همین حال، براساس اظهارات کارشناسان، طی سال‌های اخیر قرار بود کشت برنج در این استان‌ها با محدودیت همراه باشد تا در نهایت کشت و برداشت این محصول به کمترین میزان خود و حتی به صفر برسد؛ اما نه تنها محدود نشد، بلکه درهمان دورانی که قرار بر اجرای این قانون بود، کاشت و برداشت‌های زیادی از محصول برنج به عمل آمد؛ زیرا همواره تولید برنج به دلیل شرایط اقتصادی مناسب با استقبال زیادی روبه‌رو است و فعالان این حوزه هنوز جایگزین مناسبی را پیدا نکرده‌اند.
کشت قراردادی اجرا می‌شود؟
بنا بر اظهارات کارشناسان بخش کشاورزی، تبخیر آب در ایران سه برابر نُرم جهانی و میزان بارش یک‌سوم کشورهای دیگر است که با این میزان بارش، نمی‌توان به شیوه سابق به تولید ادامه داد، باید شیوه تولید در کشور تغییر و به سمت آبیاری نوین هدایت شود.
حال ازآنجاکه استان‌های گیلان، مازندران و گلستان به دلیل برخورداری از بارش‌های فراوان و زمین‌های حاصلخیز، تولید ۷۰ درصد برنج ایران را در دست دارند، با ممنوعیت کشت برنج در استان‌هایی مانند خوزستان، وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش میزان تولید و حمایت از کشاورزان، طرح کشت قراردادی برنج در استان‌های مازندران و گیلان را اجرایی کرده و قرار است در سال زراعی پیش رو در ۴۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان‌های شمالی به اجرا درآید. در طرح مذکور، قرار بر آن شد تا مواد اولیه کشت برنج در اختیار شالی‌کاران قرار بگیرد. پس از آنکه برنج یا شلتوک برداشت شد، به قیمت روز خریداری شود.
بنا به گفته معاون امور زراعت وزیر جهاد کشاورزی با اجرای طرح کشت قراردادی، کشاورز دیگر دغدغه مالی نخواهد داشت و به‌راحتی حتی زمانی که قدرت تأمین نقدینگی و تأمین نهاده را ندارد، می‌تواند کار خود را آغاز کند. افزایش درآمد کشاورزان، استفاده به‌موقع از نهاده چه ازنظر کمیت و چه کیفیت از دیگر مزایای اجرای طرح قراردادی است که انتظار می‌رود با توجه به مزایای این طرح، استقبال بیشتری از سوی کشاورزان در سال‌های بعد انجام بگیرد و در سال‌های آتی تمام اراضی شالیزاری کشور زیر کشت قراردادی برود. ضمن آنکه با اجرایی شدن کشت قراردادی، میزان تولید برنج افزایش و درنتیجه نیاز کشور به واردات نیز کاهش خواهد یافت.
ممنوعیت کشت برنج در اصفهان لازم است؟
با توجه به وضعیت آب در استان اصفهان، وزارت جهاد کشاورزی در ابتدا کشت برنج را در این استان ممنوع اعلام کرد. توجیه وزارت جهاد کشاورزی کم‌آبی و مشکلات مربوط به بحران خشکسالی و نیاز به اصلاح الگوی کشت با توجه به میزان منابع آبی در دسترس بوده است؛ اما کشاورزانی که سال‌ها با کشت برنج امرار معاش می‌کردند، راضی به تغییر الگوی کشت نبودند. هم‌اکنون نیز باوجود کاهش قابل‌توجه سطح زیر کشت برنج، کم‌وبیش کشت این محصول ادامه دارد. درصورتی‌که باوجود اقلیم اصفهان و محدودیت منابع آبی این استان، تولید برنج در اولویت نیست و کشت محصولات کم‌آب‌بر و جایگزین به آن‌ها توصیه‌شده است.
قابل‌ذکر است با توجه به بحران آب، در شرایط فعلی کشت محصولی مانند برنج عقلایی به نظر نمی‌آید؛ چراکه جریان دائمی زاینده‌رود متوقف شده است و چاه‌های آب نیز پاسخگوی تأمین آب برای کشت چنین محصولاتی نیست. بنابراین در این شرایط لازم است مسئولان مربوطه امکانات لازم را برای تغییر الگوی کشت فراهم بینند؛ البته نه دستوری بلکه با جلسات توجیهی و تخصیص تسهیلاتی برای خرید نهاده و تأمین بذرهای یارانه‌دار برای کشاورزانی که اقدام به کشت‌های جایگزین می‌کنند، کشاورز را قانع به تغییر کشت خود از محصول آب‌بر به کم‌آب‌بر سازند.
محصولات کم‌آب‌بر جایگزین شود
احمد شوقی، کارشناس کشاورزی با بیان آنکه کشت برنج و هر نوع محصول آب‌بر در شرایط بی‌آبی کاملاً غیرمنطقی است، به ایمنا می‌گوید: اگرچه اصفهان با دارا بودن زاینده‌رود نباید دچار خشکسالی باشد و کشاورزان این استان نباید دچار چالش کم‌آبی شوند، اما مسئله قابل توجه آن است که در حال حاضر در اغلب زمان‌ها جریان زاینده‌رود متوقف است؛ از طرفی با چاه‌ها و قنات‌های خشک و کم‌آبی روبه‌رو هستیم که هرچه آب آن‌ها بیشتر تخلیه شود، احتمال فرونشست هم قوی‌تر می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: به این ترتیب آنچه اهمیت دارد شرایط فعلی است که چگونه باید یک کشاورز خود را با آن هماهنگ کند. اما در همین سال‌های کم‌آبی، کشت برنج و انواع محصولاتی را مشاهده می‌کنیم که نیاز به آب فراوان دارند. البته قبل از کشاورز، مسئولان و متولیان مربوطه قرار دارند که باید زیرساخت‌ها و شرایط لازم را فراهم کرده باشند تا کشاورز بدون بهانه و ترس از آینده، کشت محصول آب‌بر را کنار بگذارد یا در حد امکان، کشت را محدود کند و محصولی را جایگزین سازد که احتیاج به آب کمتری دارد.
این کارشناس تصریح می‌کند: این‌گونه کشاورز هم انگیزه لازم را برای تغییر الگوی کشت در خود می‌بیند، به‌خصوص که از فروش محصول خود با نرخ مناسب هم اطمینان داشته باشد.
محدودیت کشت محصولات آب‌بر، مطرح است
در این زمینه اصغر رستمی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی اصفهان نیز در گفت‌وگو با ایمنا اظهار می‌کند: ممنوعیت کشت برنج در سال‌های گذشته در دو استان شمالی مطرح بود اما کشاورزان دوباره کشت خود را انجام می‌دادند و ممنوعیت، امری اجتناب‌ناپذیر شده بود.
وی تصریح می‌کند: اکنون نیز قانونی که کشت برنج را ممنوع کند وجود ندارد. آنچه مطرح بوده، محدودیت کشت محصولات آب‌بر مانند برنج است که با توجه به منابع آبی رعایت آن لازم است. ضروری است که کشت محصولات آب بر در مناطق کم‌آب کاهش یابد و محصولات کم‌آب‌بر جایگزین شود.
به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی اصفهان، باوجود خشکسالی‌های اخیر، ممنوعیت یا محدودیت کشت برنج به کارگروه‌های سازگاری با کم‌آبی در استان‌ها واگذار شده است که هر استان براساس منابع آبی خود، تصمیم‌گیرنده برای کشت برنج باشد.
رستمی خاطرنشان می‌کند: به این ترتیب ممکن است در برخی استان‌ها محدودیت و نه ممنوعیت کشت، مقرر باشد. در اصفهان هم با توجه به شرایط آبی، لزوم صرفه‌جویی و صرفه اقتصادی بهتر، توصیه به کشت محصولات جایگزینی مانند ارزن و چغندر علوفه‌ای است که استقبال خوبی هم از سوی کشاورزان نسبت به کشت آن‌ها شده است. چنان‌چه کشاورزانی متمایل به کشت برنج باشند با رعایت الزاماتی می‌توانند برنج یا هر محصول آب‌بری را کشت کنند.
نظر شما