به گزارش خبرنگار ایمنا، در علم نجوم و ستاره‌شناسی، اجرام آسمانی در دسته‌های گوناگونی قرار می‌گیرد که یکی از دسته‌ها شبه‌سیاره یا «سیارات کوتوله» نام دارد؛ اجرام این دسته که متشکل از اریس، پلوتو، سرس، ماکی‌ماکی و هائومیا است، ویژگی‌های خاصی نظیر گردش به دور خورشید، غلبه خودگرانی بر نیروهای جسم صلب، جذب نشدن یا دفع اجرام پیرامون و قمر نبودن دارد. برای شناخت سیارات کوتوله و بررسی یکی از نمونه‌های این سیارات با «محسن منتظری» ستاره‌شناس و منجم گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
سیاره‌های کوتوله منظومه شمسی چه اجرامی را شامل می‌شود؟
اریس، پلوتو، هائومیا، ماکی ماکی و سرس در دسته سیارات کوتوله منظومه‌شمسی قرار می‌گیرند که پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس جزو سیارات کوتوله فرانپتونی محسوب می‌شود؛ این سیارات که در کمربند کویپر قرار گرفته است، فاصله بیشتری نسبت به فاصله نپتون تا خورشید دارد. برخی از آن‌ها به قدری از خورشید دور است که به سختی کشف شده است.
سیارات کوتوله چه ویژگی‌هایی دارد؟
این نوع از سیارات ابعادی معادل سیارات سنگی از جمله عطارد و زهره دارد و با سیاره کوتوله پلوتو نیز قابل قیاس است؛ البته پلوتو در گذشته جزو سیارات معمولی بود، اما به دلیل اینکه اجرام دیگری شبیه پلوتو نیز وجود داشت این سیارات جزو دسته‌بندی دیگری تحت عنوان سیاره‌های کوتوله قرار گرفت.
سیارات کوتوله چگونه تشکیل شده است؟
پلوتو، یکی از اقمار نپتون بود که احتمالاً بر اثر فاصله زیادی که داشت و نپتون نیز از خورشید بسیار فاصله داشت، باعث شد به مرور از مدار خود خارج شود. دیگر سیارات کوتوله نیز احتمالاً بر اثر متلاشی شدن سیارات گازی واقع در کمربند کویپر تشکیل شده است؛ اما این مسئله نیاز به بررسی بیشتر دارد و دانشمندان هنوز در حال بررسی نحوه شکل‌گیری این گونه از اجرام هستند.
اریس جزو کدام دسته از اجرام آسمانی قرار می‌گیرد؟
اریس در طول زمان به عنوان سیارک، شبه‌سیاره و سیاره کوتوله شناخته شده است، اما درحال‌حاضر و از سال ۲۰۰۶ تصمیم گرفته شد که اجرام این‌چنینی جزو دسته‌بندی سیاره‌های کوتوله قرار بگیرد و این دسته مناسب‌ترین نامی است که می‌توان برای اجرام این چنین استفاده کرد.
سیاره کوتوله اریس چه ویژگی‌هایی دارد؟
این سیاره کوتوله مشابه پلوتو است و ۲۴۰۰ کیلومتر قطر دارد. اریس در سال ۲۰۰۳ کشف شد، اما کشف آن تا سال ۲۰۰۵ که «مایکل براون» توانست آن را رصد کند، قطعی نشده بود. فاصله این سیاره تا خورشید برابر با سه برابر فاصله پلوتو تا خورشید است و در کمربند کویپر قرار گرفته، مدار اریس نیز حدود ۳۸ الی ۹۷ برابر فاصله زمین تا خورشید است و مقداری که زمان می‌برد تا دور خورشید بچرخد معادل ۵۶۰ سال زمینی است. مدار پلوتو معادل ۳۰ تا ۵۰ برابر فاصله زمین تا خورشید است و ۲۵۰ سال زمینی طول می‌کشد تا به دور خورشید بچرخد؛ بنابراین اریس، بیش از دو برابر پلوتو زمان لازم دارد تا با سرعتی معادل ۱۲ هزار و ۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، دور خورشید بچرخد.
سطح سیاره کوتوله اریس چگونه است؟
اگر به ویژگی‌های ظاهری سیاره کوتوله اریس نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که چگالی آن ۲.۳ گرم بر سانتی‌متر مکعب بوده و از گاز متان و نیتروژن تشکیل شده است. جو این سیاره یخ‌زده و چگالی آن در برابر ماه و زمین (۵.۵ گرم بر سانتی‌متر مکعب) کمتر است؛ زیرا از گازهای یخ‌زده متان و نیتروژن تشکیل شده است.
آیا شبه‌سیاره اریس قمر دارد؟
بله. این سیاره کوتوله قمری به نام «دیسنومیا» دارد که تنها قمر آن محسوب می‌شود و دارای قطری بین ۱۰۰ الی ۲۵۰ کیلومتر است. قمر سیاره کوتوله اریس، نامنظم بوده و شبیه به سیب‌زمینی است.
آیا در کمربند کویپر اجرام دیگری مانند قمر اریس وجود دارد؟
بله. در کمربند کویپر بیش از ۸۰ جرم این چنین قرار گرفته است که مانند دیگر اجرام آن محدوده کشف شده و دارای شکلی نامنظم است. در حال حاضر می‌دانیم که حداقل ۸۰ جرم مشابه قمر اریس در کمربند کویپر و در محدوده شبه‌سیارات قرار گرفته است.
احتمالاً در محدوده‌ای که این اجرام قرار گرفته، سیاراتی وجود داشته که در ابتدا شکل‌گیری به دلایل مختلفی از جمله برخورد دنباله‌دارها، مغناطیس برخی سیارات یا برخورد با یکدیگر متلاشی شده و تبدیل به تعداد بسیاری اجرام کم حجم و نامنظم شده است.
جو سیاره اریس چه ویژگی‌هایی دارد؟
دمای سیاره اریس منفی ۲۷۰ درجه است و از ۹۰ درصد نیتروژن و ۱۰ درصد متان تشکیل شده است. سطح این سیاره مشابه پلوتو بوده و عناصر تشکیل دهنده جو این دو جرم نیز بسیار شبیه به هم است، اما به دلیل اینکه سیاره کوتوله اریس فاصله بیشتری نسبت به پلوتو دارد، جو سردتری دارد که همین سرما موجب یخ‌زدگی سیاره در دمای منفی ۱۸۰ درجه شده است.
هنگامی که این سیاره کوتوله در حضیض مداری و در فاصله‌ای معادل ۳۸ برابر زمین تا خورشید قرار بگیرد به دلیل حرارت مستقیماً از حالت جامد به گاز تبدیل می‌شود و جو آن قابل مشاهده خواهد بود؛ البته هنوز زمان این رویداد نرسیده و عمر بشر برای قرار گرفتن سیاره کوتوله اریس در حضیض کافی نیست؛ اما در صورتی که بتوانیم این رویداد را رصد کنیم احتمالاً سطحی مشابه پلوتو مشاهده می‌شود.
آیا سیاره کوتوله اریس از پلوتو بزرگ‌تر است؟
خیر. شبه‌سیاره اریس جزو بزرگ‌ترین سیارات کوتوله است که در ابتدا تصور می‌شده از پلوتو نیز بزرگ‌تر است، اما با گذشت زمان و رصد دقیق پلوتو مشخص شد که پلوتو درصدی از اریس بزرگ‌تر است.
نظر شما