به گزارش خبرنگار ایمنا، شهر مجموعه تجسم یافته و تبلور فضایی ایفای نقشهای اساسی انسان در محیط جغرافیایی است که به تناسب امکانات، بضاعت فرهنگی و سلیقه‌های فردی شکل گرفته و توسعه می‌یابد و گسترش سریع فیزیکی و در عین حال بی‌ضابطه شهرها، از پیامدهای مهم فرایند شهرنشینی در ایران محسوب می‌شود.
رشد هوشمند به خلق الگوهای کاربری اراضی قابل دسترس، بهبود فرصت‌های حمل‌ونقل، خلق جوامع قابل زیست و کاهش هزینه‌های خدمات عمومی منجر می‌شود؛ در واقع رشد هوشمند شهر، افزون بر فرم فشرده شهر، به استفاده بهینه از فضاهای شهری تأکید دارد. همگام با مدرن شدن جوامع، تغییرات عمده‌ای در شکل، ساختار و جمعیت شهرها به وجود آمد که از جمله این تغییرات می‌توان به افرایش جمعیت شهرها، افزایش مهاجرت به شهرها، رشد فیزیکی و رشد بی‌رویه شهرنشینی اشاره کرد.
رشد هوشمند شهری بر پایه توسعه پایدار و شهر گرایی جدید و با رویکردی جدید از دیدگاه برنامه‌ریزی شهری تلاش کرده است تا اصول خود را به صورت راهبردهای کلی و منعطف و نه با جزئیات دقیق، مطرح کند و در نهایت راهکارها و سیاست‌هایی را اجرا می‌کند که به تعدیل و رفع مشکل رشد پراکنده در شهرها بیانجامد.
رشد سریع فیزیکی و بی‌ضابطه در شهرها از پیامدهای گسترش پراکنش لجام گسیخته و بی‌قواره شهری است و بلعیده شدن اراضی مستعد کشاورزی و تخریب فضاهای طبیعی را به دنبال دارد؛ از سویی سیاست‌های راهبردی الگوهای آمایشی دستیابی به توسعه پایدار و ارتقای کیفیت محیط زیست شهری، متعادل کردن کاربری‌ها از طریق فرم پایدار شهری موسوم به رشد هوشمند شهر است.
گسترش افقی و بی‌قواره‌ای شهرها سبب شده با چالش روبه‌رو شوند تا جایی که از مناطق شهری پراکنده و گسیخته رنج می‌برند؛ از این رو می‌توان با ایجاد الگوهای نوین آمایش شهری مانند شهر هوشمند، نقاط قوت را شناسایی کرد و در جهت کاهش ضعف‌های موجود، با شناخت پتانسیل‌های شهر فرصت‌های لازم را در اختیار توسعه شهری قرار داد.
مدیریت خردمندانه زمین و سیاست‌های فضایی و اجرایی لازم مبتنی بر الگوهای نوین آمایشی ابزاری است که می‌تواند بر تعارض‌های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی حاصل از این رشد نامنسجم و گسستگی موجود فائق شود و یک بستر مناسب از ترکیب کاربری‌ها و خدمات عمومی، حمل‌ونقل و فضای عمومی مناسب را در راستای بهبود شاخص‌های ارائه شده، برای امکان ایجاد الگوی شهر هوشمند ایجاد کند؛ برای آگاهی بیشتر از زوایای مختلف الگوهای نوین آمایشی، گفت‌وگویی را با عماد مطالبی، دکترای برنامه‌ریزی شهری و مشاور کمیسیون بهداشت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر رشت انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
چه تعریفی از رشد هوشمند شهر دارید؟
الگوی رشد هوشمند شهری گونه‌ای از توسعه پایدار شهری است که می‌تواند یک برنامه‌ریزی شهری هدفمند را در حوزه حمل‌ونقل اعم از حمل‌ونقل عمومی، پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، الگوهای کاربری اراضی، جلوگیری از گسترش پراکنده و افقی شهر و توسعه شهر با کاربری مختلط بیان کند.
در این مسیر توجه به نقاط قوت مانند ساختارها و پتانسیل‌های طبیعی مانند رودخانه‌ها و فضاهای طبیعی سبز با مقیاس منطقه‌ای و شهری، پارک و بوستان‌ها با مقیاس محله‌ای و شبکه دسترسی و ارتباطی در این محدوده‌های شهری، می‌تواند نقاط ضعف را مانند ناسازگاری در کاربری‌ها و عدم مطلوبیت را برای شهروندان کاهش داده و فرصت‌های لازم را مانند اجباری کردن ساخت پیاده‌رو و فضاهای عمومی تعاملی و حمل‌ونقل متنوع با رویکرد عمومی در جهت غلبه بر تهدیدها که استفاده گسترده از وسایل حمل‌ونقل شخصی و وجود افراد با فرهنگ‌های مختلف را فراهم کند تا اصول رشد هوشمند شهری را با در نظر گرفتن عوامل قوت و ضعف داخلی و فرصت‌ها و تهدیدهای خارجی در چهارچوب راهبردهای کلی و منعطف، ارائه کند؛ به همین دلیل مساله و مشکل اصلی پیش رو، فضای پراکنده و پراکنش و گستردگی نامنظم موجود است.
در امکان‌سنجی‌ها و ایجاد الگوی رشد هوشمند در کلانشهرها توجه به فرم فضایی پایدار به‌عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه‌های توسعه شهری حاکی از اهمیت این موضوع در تقویت جنبه‌های اجتماعی و کالبدی شهر دارد؛ در این مسیر توجه به بهبود زیست‌پذیری اجتماعات شهری و جلب مشارکت فراگیر شهروندان در امور محلی و پایندگی و تقویت اقتصاد شهری و پاسخگویی به نیازهای اساسی محلی، برنامه‌ریزی برای کاهش فقر و بیکاری و توزیع عادلانه و ایجاد فرصت‌های برابر شغلی و اصلاح نظام اداری و حکمرانی تمرکززدایی و اتکا به جامعه مدنی و اجتماعات محلی برای اداره امور شهر، ایجاد نهاد مدیریت یکپارچه شهر و منطقه، می‌تواند در افزایش و گسترش یک شهر پایدار و پویا و فعال مؤثر واقع شود.
مولفه‌هایی مانند حکمروایی هوشمند در بخش مدیریت شهری با استفاده از بسترهای فناوری اطلاعات و ارتباطات و راه‌اندازی سامانه یکپارچه خدمات شهری به نام «شهر من» سبب می‌شود به دیگر پارامترهای شهروند هوشمند و محیط زندگی و زیست هوشمند اثربخش باشد و در نتیجه از سفرهای مازاد شهری کاهش یابد و رویکردهای محیط زیستی آن و کاهش گازهای گلخانه‌ای در کلانشهرها که از نگاه و رهیافتی یک کریدور اتصالی شهری و حوزه نفوذ بالایی نسبت به مناطق پیرامونی دارد، می‌تواند اثرات جزایر گرمایی را در اقلیم شهری به‌طور محسوسی روند نزولی داشته باشد.
چه راهکاری برای رسیدن به شهر هوشمند پیشنهاد می‌کند؟
در به‌کارگیری تکنولوژی‌های نوین در بستر شهر هوشمند می‌توان نگاهی رویکردی به حمل‌ونقل سبز و استفاده از فناوری‌های نوین در ناوگان عمومی حمل‌ونقل شهری با ظرفیت‌های بالای استانداردهای جهانی اشاره کرد و به‌گونه‌ای رویکرد مردم را در استفاده از حمل‌ونقل عمومی بهبود داد و علاوه بر اثرگذاری مثبت در اقتصاد شهری سبب مشارکت شهروندی و حضور مردم در عرصه‌های اجتماعی و خروج از درون‌گرایی و شکوفایی تعاملات اجتماعی بر پایه شهر انسان محور شد.
با توجه به ظرفیت و نقاط قوت در شهرها و محیط زیست و طبیعت پیرامون، با رویکرد طبیعت محور می‌توان با تاکید بر الگوهای آمایشی نوین مانند شهر فشرده با پیوند الگوی رشد هوشمند شهری الگوی باغ شهر با تاکید بر باغ ایرانی را در فضای شهرها و کلانشهرها در کشور و خاورمیانه مطرح کرد.
تکنیک استفاده به صورت روش ماتریس SWOT برنامه‌ریزی جامع راهبردی مطرح است تا بتوان با یک نگرش راهبردی در سطح کلان‌شهری راهکاری اصولی در پیوند عدالت اجتماعی و عدالت فضایی در نظر گرفت و سبب تحول در انرژی هوشمند، حمل‌ونقل هوشمند و اقتصاد هوشمند شهر شد تا علاوه بر آسایش و رفاه شهروندی آرامش را به شهروندان هدیه کرد.
می‌توان در بخش حمل‌ونقل از حمل‌ونقل سبز و روش‌های نوین و فناوری‌ها بهره‌برد و از رهگذر شهر هوشمند برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آنها استفاده کرد؛ برای مدیریت دارایی‌ها و منابع شهری با استفاده از سنسورهای الکترونیکی به صورت کارا و کارآمد اقدام کرد که این پروسه شامل اطلاعات جمع‌آوری شده از شهروندان و دستگاه‌ها و منابع شهری به منظور پردازش و تجزیه و تحلیل است تا نظارت و مدیریت ترافیک و حمل‌ونقل تأمین شبکه‌های هوشمند زباله صورت گیرد؛ همچنین می‌توان کتابخانه های هوشمند شهری را در شهرها و کلانشهرها گسترش داد.
طرح الگوی آمایشی نوین با تاکید بر رشد هوشمند چه هدفی دارد؟
از جمله اهداف این طرح می‌توان به بسترسازی راهبردی بر الگوی رشد هوشمند شهری، شناخت و معرفی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت و تهدیدها، ارائه راهبرد اصلی رشد هوشمند در برنامه‌ریزی شهری، الگوی یک فرم پایدار شهری در خدمات شهری مبتنی بر رشد هوشمند شهری اشاره کرد.
مدیریت خردمندانه فضا و تخصیص بهینه زمین و دستیابی به توسعه پایدار و افزایش کمی الگوی توسعه فشرده یا افزایش تراکم از اهداف اختصاصی این طرح است؛ از جمله اهداف کاربردی طرح گسترش حمل‌ونقل عمومی و انسان محور اعم از دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی و توجه به شیوه‌های زیست‌محیطی رشد هوشمند و گسترش یا فضای سبز است.
اجرای طرح الگوی آمایشی نوین با تاکید بر رشد هوشمند چه محدودیت‌هایی دارد؟
امروزه توسعه شهری و روند افزایش فضاهای شهری با توجه به رشد شتابان شهرنشینی به‌ویژه در کشورهای جهان سوم امری ناگزیر است که با افزایش و رشد جمعیت به‌ویژه در کشور گسترش بی‌رویه شهرهای و پراکنش آنها به‌خصوص گسیختگی شهری نیاز به ساماندهی و مدیریت کارآمد شهری امری ضروری محسوب می‌شود. در این مسیر الگوهای آمایشی مانند رشد هوشمند شهری می‌تواند مشکلات و معضلات موجود را در راستای ایجاد فرم پایدار فضایی کالبدی با اهداف توسعه پایدار شهری همسو سازد.
نبود مدیریت یکپارچه شهری و مشارکت شهروندان در امور شهر و جامع محلی و سیستم سنتی حکمرانی شهری از یک سو و نبود همکاری یا همکاری ضعیف مدیران و کارشناسان، نبود بسترها و زیرساخت‌های لازم فناورانه در حوزه اطلاعات و فناوری شهری و فقدان اطلاعات نقشهای مناسب و دقیق می‌تواند از مصادیق محدودیت‌ها و تنگناهای موجود در این عرصه باشد.
کمبود کاربری‌ها را می‌توان از دیگر نمونه‌ها عنوان کرد در بررسی‌های انجام شده در سطح یک با توجه به سرانه‌ها، کمبود کاربری‌های حیاتی نظیر فضاهایی سبز، آموزشی، ورزشی و فرهنگی مشخص است؛ پیشنهادات در طرح‌های شهری می‌تواند در صدد جبران برخی از این کمبودها باشد، با این وجود همچنان کمبودهایی از کاربری‌ها در سطح اغلب محدوده‌های شهرها مشاهده می‌شود و کمبودها به‌طور کامل برآورده نشده‌اند.
دسترسی ناکافی به مسکن و خدمات اصلی شهری، بیگانگی شهروندان از هم، سیستم حمل‌ونقل ناکافی و نارسایی امکانات اصلی شهری همه نتیجه رشد سریع شهرنشینی و مشکلات عمده اجتماعی و اقتصادی است که سبب شده نبود برنامه‌ریزی و توجه کافی به مسائل زیست‌محیطی و نبود عزم و اراده و جدیت لازم در اجرای برنامه‌ها و طرح‌های پایدار شهری، موارد دیگری از تنگناها برای دستیابی مناسب به الگوی پایدار و رشد هوشمند شهری باشد.
با توجه به نبود بسترهای لازم در فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده نکردن از فناوری‌های نوین در بهره‌گیری از خدمات شهری سبب شده که رشد هوشمند شهری با محدودیت‌های فنی در اجرا روبه‌رو شود؛ از این رو می‌توان یکی از تنگناهای موجود در بستر شهر هوشمند و هوشمندسازی را توجه نکردن به مبانی کاربردی رشد هوشمند شهری در برنامه ریزی و طراحی شهری دانست. نبود تصمیم‌سازی مناسب و کار در راستای سیاست‌گذاری شهری و مدیریت شهری و نبود اقبال در مسیر جنبه‌های کیفی زندگی شهروندی از مقوله‌های کمبود و ناکارایی اجرای رشد هوشمند است.
استفاده نکردن از سیاست‌های فضایی و آمایشی سبب هدر رفتن زمین شهری و بلعیده شدن نواحی پیرامونی می‌شود و باعث تراکم نامنظم و کالبد نامنسجم در فضای شهری می‌شود؛ این موضوع باعث می‌شود دسترس‌پذیر بودن مراکز خدمات شهری نامناسب و رویکرد حمل‌ونقل همگانی با مفاهیم رشد هوشمند شهری در تضاد، باشد.
گفت‌وگو از: راضیه کشاورز- خبرنگار سرویس کلانشهرهای ایمنا
نظر شما