به گزارش خبرنگار ایمنا، کار خیر و نیکوکاری مفهوم جدید و نوظهوری نیست، بلکه از ابتدای وجود انسان بر کره خاکی تا این لحظه در سرشت و ذات او وجود داشته و همیشه و در همه حال سعی در کمک و یاری به هم نوع خود داشته است. در زندگی فانی این دنیا مشکلات بسیاری به وجود می‌آید و اتفاقات خوب بسیاری هم روی می‌دهد اما بااین‌حال اتفاقات ناگوار و ناراحت‌کننده آن بیشتر به چشم می‌آید. انسان‌ها دوست دارند که همه افراد شاد و خوشحال باشند، گسی درد و یا مریضی را دوست ندارد و به این منظور هر فرد برای از بین بردن درد و رنج دیگران کارهای متفاوتی انجام می‌دهد. در این میان افرادی بوده‌اند که از وضعیت مالی خوب و نسبتاً بالایی برخوردار بودند و همیشه قصد کمک به دیگر افراد را داشته‌اند.
از طرفی نقش مشارکت مردمی و سازمان‌های خیریه در بهبود و ارتقای سطح زندگی اقشار آسیب‌پذیر از آن‌جهت حائز اهمیت است که اولاً دیوان‌سالاری اداری حاکم بر سازمان‌های دولتی در این مؤسسات وجود ندارد و دوم، فعالیت آنها بار مالی مربوط از محل هزینه‌های دولتی را کاهش می‌دهد، این مؤسسات سبب افزایش همدلی و همکاری در میان افراد جامعه می‌شوند. ازاین‌رو در بررسی کارکردها و رویکردهای مؤسسات خیریه با سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
مدل موفق مؤسسه خیریه در کشورهای توسعه‌یافته چگونه است؟
در وهله اول ترکیب و ساختار مؤسسه که شامل هیئت‌مدیره، هیئت‌امنا، کادر اجرایی و حتی خیران آن باید متناسب با وظایفی که دارند، باشد و علاوه بر آن در حوزه‌ای که مؤسسه خیریه فعالیت می‌کند همه افراد از تخصص و دانش لازم در آن حوزه برخوردار باشند. متأسفانه فقدان این امر در برخی از مؤسسات خیریه کشور مشهود است. یک مدل موفق خیریه‌ای این است که ترکیب هیئت‌مدیره آن متشکل از معتمدان و متخصصان باشد و این امر باعث می‌شود که مؤسسه خیریه برنامه‌هایش را با پشتوانه علمی انجام دهد و این روش، مدل اثربخش‌تری برای تقویت و یا ارتقای کیفی خدمات مؤسسات خیریه است. خوبی این مدل این است که در آن ترکیب متخصص و خیر در فعالیت مؤسسه خیریه رعایت می‌شود.
نکته مهم دیگر این است که مؤسسات خیریه خارج از آن حوزه تخصصی‌شان، فعالیت نکنند، برخی از مؤسسات خیریه در کشور به‌قول‌معروف به دنبال این هستند که با یکدست، صد تا هندوانه بردارند که این کار عملاً امکان‌پذیر نیست یعنی مؤسسه خیریه در حوزه معیشتی فعالیت می‌کند در کنار آن به دنبال این است که در حوزه درمانی و … ورود پیداکرده و در این حوزه‌ها فعالیت داشته باشد. مؤسسات خیریه باید در شناسایی ظرفیت‌هایی که در قالب مسئولیت اجتماعی می‌تواند در راستای وظایف آن مؤسسات به آنها کمک کند، عمل کنند به‌عنوان‌مثال مؤسسه خیریه‌ای که در حوزه سلامت فعالیت می‌کند باید مرکزی می‌تواند خدمات بهداشتی و درمانی به گروه جامعه هدف ارائه دهد را شناسایی کند و آن را تشویق برای ایفای مسئولیت اجتماعی در راستای وظایف مؤسسه خیریه خود کند. نکته‌ای که یک مؤسسه خیریه به‌عنوان مدل موفق باید به آن توجه کند این است که اهداف و رویکرد فعالیت مؤسسه خیریه را به ذی‌نفعان خود به‌خوبی معرفی کند و علاوه بر آن مؤسسه خیریه در تعامل با ذی‌نفعان نیازها و اولویت‌های مؤسسه را در نظر داشته باشند.
چه راهکاری برای ارتقای اعتماد به مؤسسات خیریه پیشنهاد می‌دهید؟
شفافیت منابع و شفافیت عملکرد مؤسسات خیریه می‌تواند در اعتمادسازی بیشتر مردم نسبت به مؤسسات خیریه نقش به‌سزایی داشته باشد، وقتی فردی اقدام به راه‌اندازی مؤسسه خیریه می‌کند، گاهی امکان دارد خود افراد آن مؤسسه خیر باشند و خیلی مواقع مؤسسه لازم داشته باشد از افراد خیر و نیکوکار بیرون از حلقه مدیریتی خود، برای انجام وظایف‌شان کمک بگیرند. شفافیت در عملکرد، گزارش‌دهی شفاف و به‌موقع مؤسسات خیریه می‌تواند در اعتمادسازی هر چه بیشتر افراد جامعه به مؤسسات خیریه نقش بسیاری داشته باشد.
مؤسسات خیریه به چه اموری نباید وارد شوند؟
خط قرمز مؤسسات خیریه در فعالیت آنها است، یعنی مؤسسات خیریه نباید وارد بازی‌های سیاست شوند، نه‌تنها خود مؤسسه، بلکه گروه هدف مؤسسه نباید وارد بازی سیاست شوند اما در اینجا پرسش مطرح می‌شود که آیا وارد نشدن به بازی سیاست به‌منزله این است که مؤسسات خیریه باسیاست گذاران ارتباط نداشته باشند؟ که در پاسخ باید گفت افراد خیر و نیکوکار مؤسسات خیریه باید در عرصه سیاست‌گذاری حوزه‌های مختلف هم ارتباط و هم حضور داشته باشند اما سیاسی‌کاری نکنند.
آیا مؤسسات خیریه توانسته‌اند به رویکرد اصلی خود دست پیدا کند؟
مؤسسات خیریه در کشور ما سابقه زیادی دارند که این امر ناشی از فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی ما است و البته در کشور ما در تمام دوران تاریخی سابقه کارها و فعالیت‌های مؤسسه خیریه وجود داشته است اما نکته قابل‌تأمل این است که بسیاری از مؤسسات خیریه کشور باوجود سابقه غنی کارهای خیر هنوز نتوانسته‌اند آن‌طور که از مؤسسه خیریه انتظار می‌رود، تخصصی فعالیت کنند.
بخش زیادی از مؤسسات خیریه کشور بر مبنای موارد فوق که در گفته‌های بالا به آن اشاره شد که معیار موفقیت یک مؤسسه خیریه است، عمل نمی‌کنند یا بخشی از آن را اجرا نمی‌کنند. خیلی از مؤسسات خیریه کشور در ترکیب هیئت‌مدیره خود، خانوادگی اداره می‌شوند و یا افرادی که در هیئت‌مدیره خیریه هستند هیچ تخصصی در حوزه فعالیت آن خیریه موردنظر ندارند و تنها عامل اینکه اقدام به تأسیس مؤسسه خیریه کردند، مورد وثوق بودن این افراد است.
علاوه بر این موارد بسیاری از مؤسسات خیریه کشور فعالیت علمی نمی‌کنند و متأسفانه فعالیت علمی در اکثر خیریه‌ها بسیار ضعیف است. در کنار این موارد بسیاری از مؤسسات خیریه باوجود اینکه عملکرد مناسبی دارند اما گزارش عملکرد صحیحی ارائه نمی‌دهند که در اثر عدم ارائه گزارش عملکرد، اعتماد اجتماعی افراد جامعه به مؤسسات خیریه کاهش پیدا می‌کند.
تعدد نهادهای صادرکننده مجوز برای مؤسسات خیریه در کشور آسیب نیست؟
هرچند هماهنگی بین دستگاه‌ها برای صدور مجوز فعالیت خیریه‌ها نسبت به سال‌های گذشته افزایش‌یافته است اما هنوز با معضل تعدد دستگاه‌های صدور مجوز برای فعالیت مؤسسات خیریه مواجه هستیم. اینکه یک مؤسسه خیریه از سه دستگاه و نهاد مختلف سه مجوز داشته ولی یک فعالیت انجام دهد، آسیب است و این امر جای سوال دارد.
براساس قوانین، سازمان و نهادهای مختلف در کشور می‌توانند مجوز فعالیت مؤسسات خیریه را صادر کنند اما هم‌اکنون هر مؤسسه خیریه برای فعالیت، مجوزش را از وزارت کشور یا سازمان بهزیستی دریافت می‌کند زیرا این دو نهاد مرجعیت قانونی بیشتر به سایر دستگاه‌ها و نهادها برای صدور مجوز مؤسسات خیریه دارند.
هر قدر دستگاه‌ها و نهادها هماهنگی بیشتری در صدور مجوزهای مؤسسات خیریه داشته باشند و متناسب با نیاز و آمایشی که انجام می‌شود، این امر صورت گیرد، بهتر می‌توانند از ظرفیت مؤسسات خیریه و خیران در جهت تسهیل دسترسی مردم به خدماتی که وظایف دولت است، کمک کنند. هر اندازه دستگاه‌ها بتوانند هماهنگی صدور مجوز برای مؤسسات خیریه را افزایش دهند، درنتیجه دستگاه‌ها و نهادهای دولتی می‌توانند از منابع خیریه بیشتر استفاده کنند و علاوه بر آن توزیع پراکندگی مراکز خیریه به‌درستی صورت می‌گیرد، حتی در وقوع بحران‌ها در کشور همانند بحران کرونا می‌توانند از ظرفیت خیریه‌ها به‌ویژه در محله‌هایی که مؤسسات خیریه استقرار دارند، استفاده بیشتری کنند و دستگاه‌ها و نهادهای متولی پیشگیری و رفع بحران سردرگمی کمتری خواهند داشت.
چرا هنوز برخی مؤسسات خیریه نتوانستند مددجویان خود را توانمند کنند؟
مؤسسات خیریه بر اساس نوع فعالیت و وظایفی که در اساس‌نامه خود دارند، فعالیت‌هایی در راستای توانمندی جامعه هدف خود انجام می‌دهند و نمی‌توان ادعا کرد که مؤسسات خیریه هیچ اقدامی در راستای توانمندی جامعه هدف خود انجام نمی‌دهند، اما اعتقاد من بر این است که آن ترکیب معتمد و متخصص، می‌تواند مشکل عدم توانمندسازی جامعه هدف برخی مؤسسات خیریه را تا حد زیادی برطرف کند. مؤسسه خیریه اگر به دنبال این است که افراد جامعه هدف خود را توانمند کنند در بسیاری از مواقع باید ترحم زیاد را کنار بگذارد، ضمن اینکه توانمندسازی افراد نیازمند اقدامات خاص خودش است و طبیعتاً متخصصان هستند که می‌توانند برنامه‌های توانمندسازی را متناسب با شرایط هر فرد تعریف کنند.
اینکه فعالیت خیریه‌ای تنها به توزیع بسته معیشتی خلاصه شود، رویکرد تخصصی است؟
بستگی دارد مؤسسه خیریه با چه هدفی تأسیس شده باشد، مؤسسه خیریه‌ای تأسیس می‌شود که هدفش کمک به امنیت غذایی افراد نیازمند است، مؤسسه خیریه‌ای تشکیل می‌شود که در ماه مبارک رمضان و مابقی ایام سال بسته معیشتی به افراد نیازمند توزیع کند به همین جهت بستگی به هدف مؤسسه خیریه دارد و نمی‌توانیم عنوان کنیم مؤسسات خیریه الزاماً از توزیع بسته‌های معیشتی خودداری نکنند.
موافق حمایت نهادهای دولتی از مؤسسات خیریه در قالب تخصیص اعتبارات هستید؟
همان‌طور که از نام مؤسسه خیریه مشخص است، کارکرد خیریه دارد یعنی باید مؤسسه خیریه بتواند ظرفیت‌های امور خیر را برای ارائه خدمات شناسایی کند و آنها را به‌کار بگیرد، ضمن اینکه فلسفه مؤسسات خیریه این است که باری بر دوش دولت در قسمت خیریه نگذارد. گاهی مواقع خود دولت بخشی از وظایف خودش را بر دوش مؤسسات خیریه بگذارد ضمن اینکه دولت باید تسهیلگر ارائه خدمات برای مؤسسات خیریه باشد.
بخشی از کمک‌های خیران صرف هزینه جاری خیریه می‌شود، این امر آسیب‌زا نیست؟
بالاخره وقتی مؤسسات خیریه راه‌اندازی می‌شود، نیازمند فعالیت افرادی در قالب کادر اداری هستند و طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت که فرد کل زمان خود را در طول هفته بدون حقوق کار کند. کارمندی که در مؤسسه خیریه فعالیت می‌کند، اگر درآمدی نداشته باشد، چگونه می‌تواند گذران زندگی خود را کرده و در مؤسسه خیریه کار کند؟ به همین جهت نیاز است که حقوقی برای کارکنان مؤسسات خیریه در نظر گرفته شود.
مؤسسات خیریه با سازمان‌های مردم‌نهاد فرق دارند، مؤسسه خیریه وجود دارد که در استان یا کشور ۴۰ شعبه دارد، مؤسسه خیریه در کشور وجود دارد که بین‌المللی است پس الزاماً افرادی که به‌عنوان کادر اداری فعالیت می‌کنند با نیت کار خیر فعالیت نمی‌کنند، بلکه شاغل هستند و آن مدیران مؤسسات خیریه هستند که برای تأمین منابع نیروی انسانی باید تدابیر لازم را اتخاذ کنند.
نظارت بر مؤسسات خیریه به روش صحیحی انجام می‌شود؟
برای نظارت بر مؤسسات خیریه در کشور باید از ظرفیت سامانه‌ها و فناوری‌های جدید استفاده شود در مرحله بعد نظارت بر مؤسسات خیریه باید محله محور باشد یعنی اگر به‌عنوان فرض در شهرستان نائین مؤسسات خیریه وجود دارد، سازمان‌های مرتبط که مسئولیت صدور مجوز بر فعالیت مؤسسات خیریه را دارند بازرسی از مؤسسات خیریه توسط شعبه این سازمان‌ها در نائین صورت گیرد.
مورد دیگری که باید در نظارت مؤسسات خیریه به درستی لحاظ شود این است که نظارت‌ها بر مبنای چک‌لیست شاخص صورت گیرد ضمن اینکه بر مبنای این چک‌لیست شاخص سامانه‌ای تعریف شود و به‌صورت خودارزیابی مؤسسات خیریه به‌صورت ماهانه، فصلی یا سالیانه نظارت بر آنها صورت گیرد. البته باید این نکته را در نظر داشت که چک‌لیست‌ها دشوار نباشد ضمن اینکه به مؤسسات خیریه آموزش پر کردن چک‌لیست‌ها داده شود در واقع این چک‌لیست‌های شاخص باید راهنمای مؤسسات خیریه باشند.
حضور و فعالیت سلبریتی‌ها در مؤسسات خیریه را آسیب‌زا می‌دانید یا خیر؟
حضور و فعالیت سلبریتی‌ها در مؤسسات خیریه نه الزاماً آسیب و نه الزاماً نقطه قوت است، حضور و فعالیت برخی سلبریتی‌ها در مؤسسات خیریه عاملی برای تشویق مردم به مشارکت است اما گاهی مواقع سلبریتی و حتی آدم‌های سیاسی ذی‌نفوذ اقدام به تأسیس مؤسسه خیریه‌ای می‌کنند که بعد نمی‌توان بر این مؤسسه خیریه نظارت کرد به همین جهت هر فرد و در هر مقام و موقعیتی اقدام به تأسیس مؤسسه خیریه می‌کند، باید خودش را تابع مقررات مربوط به این حوزه کند.
نظر شما