به گزارش خبرنگار ایمنا، امروزه با صنعتی شدن جوامع بشری، درختان نقش مهم‌تری در زندگی بشر ایفا می‌کنند. روز پانزدهم اسفندماه هر سال در بسیاری از پارک‌ها و فضاهای سبز و دیگر نقاط شهر، نهال‌هایی به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد تا شهروندان با کاشت درخت به استقبال سال نو بروند و با این کار نمادین در آستانه بهار زندگی را به زمین بازگردانند.
درختان به عنوان ریه‌های یک شهر، نقش مهمی در تأمین سلامت اعضای جامعه ایفا می‌کنند؛ به ویژه در کلان‌شهرها که به‌دلیل فعالیت کارخانجات صنعتی و استفاده فراوان از وسایل نقلیه، آلاینده‌ها و گازهای خطرناکی مانند دی‌اکسیدکربن در هوای شهرها شدت یافته است و سلامت افراد را تهدید می‌کند. در چنین شرایطی درخت و درختکاری راهکار مناسب برای مبارزه با آلودگی‌های زیست‌محیطی است و ایجاد جنگل‌های مصنوعی و فضای سبز در اطراف شهرهای بزرگ را می‌توان به تأسیس کارخانجات تولید اکسیژن تشبیه کرد. روز درختکاری بهانه‌ای است که به محیط‌زیست احترام گذشت و آن را احیا یا دست‌کم، با دقت بیشتری نگه‌داری کرد.
فضای سبزی که کارکرد کاهش آلودگی ندارد
داریوش گل‌علیزاده؛ سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: طبق ماده ۱۵ قانون هوای پاک، شهرک‌ها، مراکز و واحدهای صنعتی براساس شرایط اقلیمی باید حداکثر ۱۰ درصد از فضای خود را به فضای سبز و درختان یعنی فضای سبز مشجر، اختصاص دهند. در ماده ۲۲ قانون هوای پاک نیز وزارت کشور مکلف شده است برای شهرداری شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت، حداکثر تا ۱۰ سال پس از ابلاغ قانون که سال ۱۳۹۶ بوده است، سرانه فضای سبز شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر را به ۱۵ متر مربع برساند که دستورالعمل اجرای آن نیز تدوین شده و در بیش از ۱۰۰ شهر مشمول این قانون، در حال اجرا است.
وی با اشاره به اینکه فضای سبزی که اکنون در شهرها ایجاد می‌شود، کارکرد کنترل آلودگی هوا ندارد، می‌افزاید: این فضای سبز بیشتر کارکرد زیبایی دارد چون بسیاری از شهرهای کشور به ویژه در تهران و اصفهان، باغ‌های قدیمی وجود دارد و امروزه از بین رفته و تبدیل به ویلا شده و در نهایت به جای آنها گل و گیاهانی تزئینی و درختچه کاشته شده است که کارکرد چندانی در کنترل آلاینده‌های هوا ندارد.
بازچرخش ذرات معلق در هوای کلان‌شهرها
این کارشناس محیط‌زیست یکی از مشکلات مهم کلان‌شهرهای کشور را بازچرخش ذرات معلق می‌داند و می‌گوید: این ذرات معلق که روی زمین قرار دارند، با گرمای هوا و تردد خودروها در محیط منتشر می‌شود و دوباره هوای شهر را آلوده می‌کند در حالی که درختان می‌توانند این ذرات را جذب کنند و مقداری از آلودگی را کاهش دهند و باعث تلطیف هوای آن منطقه شوند.
وی با اشاره به ماده ۲۷ قانون هوای پاک، می‌افزاید: بر اساس این ماده، شهرداری موظف به ایجاد کمربندی‌های فضای سبز برای جلوگیری از انتشار گردوغبار پیرامون شهرها بوده که این تکلیف در بسیاری از کلان‌شهرها انجام شده اما موضوع کمبود آب که یکی از چالش‌های جدی کشور ما به شمار می‌رود نیز در این زمینه مطرح است که می‌توان با استفاده از سازوکارهایی آن را برای درختکاری و توسعه سرانه فضای سبز، مدیریت کرد.
جلوگیری از توسعه بی‌رویه شهر با درختکاری
گل‌علیزاده استفاده از گیاهان بومی و مقاوم به خشکی و کم‌آبی را یکی از راهکارهای توسعه فضای سبز معرفی می‌کند و می‌گوید: سازوکارهای دیگری مانند استفاده از آب‌های خاکستری و آب سیستم‌های تصفیه فاضلاب این امکان را فراهم می‌کند که با درختکاری، بتوانیم وضعیت کیفیت هوا را بهبود ببخشیم.
به گفته وی، درختکاری چند کارکرد دیگر برای شهرها و مناطق مسکونی دارد از جمله اینکه از توسعه نامتوازن و غیراصولی شهر جلوگیری می‌کند و باعث حفظ اراضی، جلوگیری از فرسایش بادی و آبی می‌شود؛ همین طور از پیشروی بیابان‌ها جلوگیری می‌کند؛ یعنی پدیده بیابان‌زایی را به تأخیر می‌اندازد.
لزوم نجات سرزمین از تهدید بیابان‌زایی
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه سرانه فضای سبز در کشور بسیار پایین است، خاطر نشان می‌کند: از سوی دیگر بسیاری از جنگل‌های طبیعی هم کم‌کم در حال از بین رفتن هستند. سیلاب‌هایی که در جنوب و شمال کشور اتفاق می‌افتد نیز به دلیل تخریب سرزمین و از بین رفتن پوشش گیاهی، درختان و گیاهان مرتعی و بیابانی است. در چنین شرایطی، چاره‌ای نداریم جز اینکه به طبیعت بازگردیم و از طریق کشت نهال و گیاهان مقاوم، زمین تخریب شده را دوباره احیا کنیم و سرزمین‌مان را از تهدید افزایش بیابان نجات دهیم.
وی درباره اجرای قانون هوای پاک در زمینه منابع طبیعی می‌گوید: در ماده ۲۲ و موضوع شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر بعضی از شهرها مانند اصفهان سرانه فضای سبز مناسبی دارند اما یکی از مشکلات ما تأمین آب است و باید مدیریت درستی روی توزیع آب انجام شود؛ ازجمله اینکه سیلاب‌های گاه و بیگاه در کشور به راحتی قابل مدیریت و استفاده هستند، نه اینکه وارد دریا شوند و ضمن شستن خاک‌های موغوب، آب زیادی را از سرزمین خارج و خسارت وارد شده به منابع طبیعی را دو چندان کنند؛ درحالی‌که می‌توان این چرخه را با مدیریت درست استفاده از این منابع آب و جلوگیری از ایجاد خسارت‌ها، متوقف کرد.
توسعه غیرکارشناسی فضای سبز ممنوع
گل‌علیزاده با تاکید بر اینکه در برنامه‌ریزی‌های شهری و طرح‌های جامع و تفصیلی باید برای تغییر کاربری، سخت‌گیری زیادی انجام شود، می‌افزاید: نباید به راحتی اجازه تغییر کاربری داد، فضای سبز موجود در کنار کارکردهای مختلفی که دارد، باعث آرامش شهروندان و زیبایی شهر می‌شود.
وی کمبود آب در اقلیم خشک و نیمه خشک اصفهان را طبیعی می‌داند و می‌گوید: تمام اقداماتی که انجام می‌شود، باید با توجه به همین شرایط باشد؛ ازجمله استفاده از گونه‌های کم‌آب، حراست از باغات و فضای سبز و ممنوعیت کاشت گونه‌های پرمصرفی مانند چمن؛ در زمینه حفاظت و حراست از باغات و فضای سبز نیز همراهی و همکاری سه قوه ضروری است. مجموع این اقدامات باعث می‌شود فضای سبز موجود حفظ شده و در گام بعد برای توسعه آن تلاش کرد.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست با انتقاد از برخی تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی برای انتخاب مکان ایجاد فضای سبز، افزود: در بسیاری از مواقع به شکل غیرکارشناسی، محلی به ایجاد فضای سبز اختصاص می‌یابد و چون امکان تأمین آب در آن وجود ندارد، بسیاری از منابع کشور به راحتی از دست می‌رود؛ بنابراین ضروری است که برای ایجاد فضاهای سبزی مانند درختکاری، کار کارشناسی بهتری انجام شود و در صورت امکان برای توسعه و نگه‌داشت نهال‌کاری‌ها، طرح‌های درختکاری اجرا شود.
فرونشست از زلزله خطرناک‌تر است
وی درباره آبیاری فضای سبز با آب‌های زیرزمینی تاکید می‌کند: فرونشست زمین یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های بزرگ در کشور است که به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی پدید می‌آید؛ بنابراین با استفاده از راهکارهایی مانند مصرف آب‌های غیرمتعارف برای آبیاری درختان می‌توان از آسیب‌های فرونشست که بسیار خطرناک‌تر از زلزله است، پیشگیری کرد.
گل‌علیزاده مدیریت مصرف در کشور را یک نیاز ضروری می‌داند و ادامه می‌دهد: با وجود بحران‌های زیست محیطی و آب، همچنان مصرف انرژی در کشور ما بسیار بالا است و برای مدیریت مصرف آب نیز هیچ اقدام درست و اصولی انجام نمی‌شود.
برای شادی‌هایمان درخت بکاریم
وی درختکاری را یک سنت حسنه توصیف می‌کند و می‌افزاید: این سنت نیکو از قدیم در آئین‌های ملی و مذهبی ما وجود داشته و به آن سفارش شده است؛ در سال‌های اخیر نیز گاهی دیده می‌شود که به مناسبت تولد نوزادی، بعضی از خانواده‌ها درختی می‌کارند که این رسم بسیار پسندیده است.
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، گسترش این فرهنگ که افراد به مناسبت شادی‌هایشان برای وابستگان و اعضای خانواده خود درخت بکارند را بسیار سودمند می‌داند و می‌گوید: اگر مردم بخشی از رفتارهایشان را منطبق با حفظ و توسعه درختان و محیط‌زیست یا کمک به نگه‌داری و تأمین زیرساخت‌های لازم برای احیای درختان یک منطقه کنند، از نتایج داشتن فضای سبز مطلوب، تنفس در هوای با کیفیت و کاهش آمار بیماری‌ها و مشکلات روحی و جسمی بهره‌مند می‌شوند.
گل‌علیزاده با اشاره به وظایف قانونی دولت‌ها برای حفظ و حراست از منابع طبیعی، می‌گوید: در کنار این اقدامات، مردم نیز موظف هستند که وقتی به دامن طبیعت می‌روند، نکات لازم برای حفظ درختان و پوشش گیاهی را رعایت کنند تا دست کم بتوانیم شرایط کنونی را حفظ کنیم.
چشم‌انداز کاشت ۲۳ میلیون نهال در طول ۱۴ سال
حسین‌علی نریمانی، رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: هفته منابع طبیعی امسال با شعار «ایرانی قوی همه با هم جهاد و حفاظت برای حفاظت از منابع طبیعی» از روز پانزدهم اسفندماه آغاز می‌شود و برنامه‌ها از سوی دو نهاد بسیج سازندگی و منابع طبیعی انجام می‌شود.
وی با اشاره به ایجاد پویش ایرانی سرسبز به یاد شهیدان، ادامه می‌دهد: در این پویش که با همکاری بسیج سازندگی کشور ایجاد شده، قرار است به یاد هر شهید، هزار اصله نهال در مدت ۱۴ سال کاشته شود و برای استان اصفهان که ۲۳ هزار شهید تقدیم انقلاب کرده، چشم‌انداز این است که از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۴ و با همکاری سپاه، ۲۳ میلیون نهال در استان اصفهان کاشته شود.
رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان از تولید ۳۰۰ هزار اصله نهال در استان خبر می‌دهد و می‌گوید: ۱۵۰ هزار اصله از این نهال‌ها آماده توزیع است و بین ۲۸ شهرستان استان توزیع شده تا بر اساس نیازسنجی انجام شده بین ارگان‌های درخواست‌کننده و افراد متقاضی توزیع شود.
از کاج و زبان گنجشک تا سنجد و توت
وی با اشاره به برنامه توزیع نهال در اداره کل منابع طبیعی استان، ادامه می‌دهد: نهال‌هایی که امسال توزیع می‌شود شامل کاج تهران، سرو خمره‌ای، زبان گنجشک، ارغوان، زیتون تلخ، داغداغان، سنجد، توت و زالزالک است؛ البته توزیع نهال این گونه‌ها بر اساس اقلیم هر شهرستان، ظرفیت و استعداد خاک هر منطقه است. به عنوان مثال در چادگان زیتون تلخ کشت نمی‌کنیم چون شرایط برای این گیاه مساعد نیست؛ اما این نهال مناسب شهرستان‌هایی مانند آران و بیدگل و کاشان است یا در خوروبیابانک زبان گنجشک نمی‌کاریم اما از گونه‌های سنجد و توت استفاده می‌کنیم.
نریمانی، نهال‌کاری در بخش بیابان‌های استان را به شکل مشارکتی معرفی می‌کند و می‌گوید: امسال ۵۰ هکتار از اراضی بیابانی دشت سجزی تحت پوشش نهال تاغ و قره‌داغ قرار می‌گیرد؛ همچنین شش هزار و ۵۰۰ اصله نهال برای متقاضیان در این منطقه توزیع می‌شود. پروژه کاشت نزدیک به ۱۴ هزار و ۴۰۰ اصله نهال بیابانی در منطقه شرق اصفهان و کانون‌های بحران نیز در دستور کار قرار دارد.
کاهش توزیع نهال به دلیل تخصیص نیمی از بودجه
وی با اشاره به توزیع ۲۰۰ هزار اصله نهال در بخش جنگلی در روز درختکاری سال گذشته، می‌افزاید: امسال این عدد به ۱۵۰ هزار اصله نهال رسیده و در بخش بیابان نیز سطح توزیع نهال در سال گذشته ۹۰۰ هکتار بود که امسال به نزدیک ۱۷۵ هکتار رسیده است؛ با این حال برای توزیع نهال مشکلی وجود ندارد و در صورتی که تقاضا افزایش یابد می‌توانیم نهال بیشتری توزیع کنیم.
رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، اعتبارات منابع طبیعی استان در سال جاری را ۲۰ درصد بیش از سال گذشته می‌داند و می‌گوید: براساس افق چشم‌انداز، برنامه‌هایی را پیش‌بینی کرده بودیم اما به دلیل مشکلات اقتصادی، ۵۰ درصد بودجه امسال تاکنون تخصیص یافته است اما روندی که در دو سال گذشته اتفاق افتاده این است که احتمال دارد در سال ۱۴۰۱ نیز ۳۰ درصد اعتبارات امسال پرداخت شود و چون تا پایان تیرماه برای نهال‌کاری فرصت باقی مانده است، می‌توانیم آمار نهال‌کاری را از ۱۷۰ هکتار به ۵۰۰ هکتار برسانیم.
۵ درصد نهال‌ها به دلیل اقلیم یا طوفان خشک می‌شود
وی درباره دوام نهال‌هایی که در بیابان کاشته می‌شود، اظهار می‌کند: نهال‌کاری در بیابان توسط شرکت‌های پیمانکاری انجام می‌شود و این شرکت‌ها نیز تلاش می‌کنند این کار را به بهترین شکل انجام دهند تا درآمد بیشتری داشته باشند. بر همین اساس در بیابان، کمتر از ۹۰ درصد سبزینگی تحویل نمی‌گیریم و پیمانکاران تا ۹۵ درصد سبزینگی، پروژه‌های خود را تحویل می‌دهند؛ این به آن معنا است که از صددرصد نهالی که کاشته می‌شود، شاید پنج درصد به دلیل اقلیم یا طوفان خشک شود که آمار قابل قبولی در استانداردهای ایران و دنیا است.
نریمانی درباره تغییر رویکرد در بخش جنگل‌کاری ادامه می‌دهد: در رویکرد امسال با همکاری فرمانداری، بسیج سازندگی و جنگل‌بانی یا جنگل‌داری در شهرستان‌ها، نقاطی که نیاز به نهال‌کاری دارد مانند بوستان‌های روستایی و پارک‌های جنگلی، آرامستان‌ها و گلزار شهدا شناسایی شده و قرار است که تعداد زیادی از نهال‌ها به مناطقی فرستاده شود که متصدی برای نگه‌داری از آنها وجود دارد.
وی کاشت نهال در مکان‌های عمومی را شیوه‌ای برای ماندگاری آن می‌داند و می‌گوید: تاکنون نهال‌ها تنها در بین مردم توزیع می‌شد و سرنوشت آنها قابل پیگیری نبود اما امسال قرار است در بوستان‌ها و مکان‌های عمومی نیز نهال توزیع شود و امیدواریم در اوایل فصل تابستان بتوانیم درصد اثربخشی نهال‌کاری این مناطق را اعلام کنیم.
ایجاد ۳۱۰ هزار هکتار جنگل در بیابان‌های استان در طول شش دهه
رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان درباره فضای سبزی که در سال‌های گذشته با اجرای طرح‌های درختکاری در استان اصفهان ایجاد شده است، خاطرنشان می‌کند: از سال ۱۳۴۷ تا امروز ۳۱۰ هزار هکتار جنگل در حوزه بیابان و چهار هزار هکتار جنگل در مناطق مستعد جنگل‌کاری یا نیمه استپی ایجاد شده است.
وی با اشاره به وجود یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار کانون بحران بیابان‌زایی در استان اصفهان، ادامه می‌دهد: ۳۱۰ هزار هکتار از این عرصه، جنگل‌کاری شده است اما بر اساس رویکردهای جدید دنیا، قرار نیست همه کانون‌های بحران بیابان‌زایی در استان درختکاری شود؛ چون در این گستره بیش از ۱۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی رها شده وجود دارد که ضرورتی ندارد بخواهیم در آنها نهال‌کاری کنیم، بلکه باید بخش کشاورزی با اصلاح الگوهای کشت و افزایش بهره‌وری احیا شود.
کاشت گونه‌هایی که تنها دو سال نیاز به آبیاری دارند
نریمانی درباره تأمین آب مورد نیاز عرصه‌های درختکاری شده، اظهار می‌کند: گونه‌هایی که برای درختکاری انتخاب می‌شوند، برگ‌های بسیار کمی دارند و مقاوم به خشکی هستند مثل گونه تاغ، آتریبلکس، قره‌داغ و اسکن بید. مرسوم است که این گونه‌ها دو سال آبیاری و بعد رها می‌شوند چون ریشه آنها سریع رشد می‌کند، به اعماق زمین می‌رود و از رطوبت خاک یا بارش‌های فصلی استفاده می‌کند.
وی با اشاره به میانگین ۶۰ تا ۱۴۰ میلی‌متری بارندگی سالیانه در اصفهان، می‌افزاید: با این بارندگی می‌توان ۱۰ هزار هکتار جنگل ایجاد کرد که از نظر میانگین جهانی یک آمار قابل قبول به شمار می‌رود.
رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، درباره راهکارهای افزایش مشارکت شهروندان برای درختکاری می‌گوید: جسته و گریخته در این زمینه هر سال کارهایی انجام می‌شود اما پیش‌نیاز افزایش مشارکت شهروندان در زمینه درختکاری، آموزش همگانی است. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود به همین دلیل با مشارکت روحانیون، سفیران انفال ایجاد شده تا در منابر از منابع طبیعی، اهمیت حفظ و حراست از آن سخن بگویند.
وی با اشاره به همراهی صداوسیما و سازمان‌های مردم‌نهاد برای فرهنگ‌سازی در زمینه منابع طبیعی، می‌گوید: هنوز در این زمینه رضایت نسبی نداریم؛ چون گستره منابع طبیعی بسیار زیاد است و باید مردم بیشتر در این زمینه مشارکت داشته باشند و از همکاری بیشتر صداوسیما برای ایجاد اشتیاق به حفظ منابع طبیعی با پخش برنامه‌های مداوم بهره ببریم.
اقلیم اصفهان همیشه به همین شکل بوده است
نریمانی با اشاره به ایجاد خیریه‌های ویژه حفظ منابع طبیعی در استان، ادامه می‌دهد: اگر مردم بخشی از نذورات و کارهای خیر خود را به این سمت ببرند یا خودشان در زمینه نهال‌کاری با ما همکاری کنند، این آمادگی را داریم که عرصه را در اختیار متقاضیان قرار دهیم تا نهال‌کاری کنند. همچنین می‌توان از آب‌های خاکستری که در خانه‌ها تولید می‌شود برای آبیاری گیاهان در فضای شهری استفاده کرد. همه این طرح‌ها نیازمند مشارکت رسانه ملی برای فرهنگ‌سازی و آموزش مردم است.
وی درباره بحران کمبود آب در استان اصفهان می‌گوید: فراموش نکنید که پیشگیری و مدیریت بهتر از درمان است. معتقدم اقلیم اصفهان سال‌ها است به این شکل بوده و اگر اقدامات مخرب، معدن‌کاوی‌های غیراصولی و بهره‌برداری غیراصولی از آب برای کشاورزی مدیریت شود نیازی به نهال‌کاری و جلوگیری از فرسایش نیست.
رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، بخشی از تخریب منابع طبیعی را به دلیل نبود مدیریت می‌داند و اظهار می‌کند: به عنوان نمونه موضوع زاینده‌رود را می‌توان مثال زد که وقتی آب باشد، خاک مرطوب می‌شود و فرسایش در اطراف زمین‌های حوضه زاینده‌رود نخواهیم داشت؛ شرایط باتلاق گاوخونی نیز از تهدید ایجاد کانون بحران در سال‌های آینده به چشم‌انداز بهتری تغییر می‌کند.
وی منابع طبیعی را امانتی رسیده از نسل‌های گذشته می‌داند و می‌گوید: باید این امانت را به فرزندان‌مان تحویل دهیم، پس به این موضوع فکر کنیم که آیا منابع طبیعی که به آنها تحویل می‌دهیم، همان طبیعتی است که دوست داریم داشته باشیم؟ اگر این سوال را از خودمان بپرسیم، می‌توانیم از منابع طبیعی بهتر مراقبت کنیم.
نظر شما