به گزارش خبرنگار ایمنا، حدود ۱۲ میلیون هکتار زمین بارور در سراسر جهان به علت تخریب از بین رفته و این آمار هر ساله در حال افزایش است. بیابان‌زایی به معنی توسعه شرایط بیابانی در مناطقی است که در ابتدا زمینی بارور بوده‌اند، اما به واسطه فعالیت‌های مخرب انسانی صورت گرفته در این مناطق، در حال حاضر به زمین‌هایی بایر تبدیل شده‌اند. فعالیت‌هایی مانند جنگل‌زدایی، چرای بیش از حد و حفاظت ضعیف از خاک از جمله علل جدی بیابان‌زایی قلمداد می‌شود.
رایج‌ترین علل بیابان‌زایی در سراسر جهان چیست؟
اگرچه بیابان یک پدیده طبیعی است که در واکنش به شرایط اقلیمی طبیعی به وجود می‌آید، اما این پدیده از طریق فعالیت‌های انسانی که منجر به عدم تعادل در طبیعت می‌شود گسترش می‌یابد. همچنین مناطقی از زمین که خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب هستند، بیشتر در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و در صورتی‌که مقابله با بیابان‌زایی در این مناطق تشدید شود، این پدیده تا حد زیادی کاهش می‌یابد. اما بیابان‌زایی چه تأثیراتی بر جهان دارد و رایج‌ترین اثرات بیابان‌زایی در سراسر جهان چیست؟
چرای بیش از حد
چمن‌ها به عنوان پوشش سطح زمین در مناطق خشک از اهمیت بالایی برخوردارند. هنگامی‌که این چمن‌ها توسط دام‌ها خورده می‌شود، خاک پوشش سطح خود را از دست می‌دهد و در معرض باد قرار خواهد گرفت به همین خاطر، بهره‌برداری مستمر و بیش از حد از پوشش رویشی توسط حیوانات در حال چرا منجر به افزایش بیابان‌زایی می‌شود. با این حال، چَرا طی سال‌های گذشته مسئله‌ای زیست محیطی به شمار نمی‌رفت، چون مردم برای حرکت از یک مکان به مکان دیگر بسته به بارندگی حرکت می‌کردند که این امر منجر به جلوگیری از چرای بیش از حد دام‌ها در یک منطقه می‌شود. امروزه، انسان‌ها در مناطق ویژه‌ای که مواد غذایی و سایر نیازهای روزانه آن‌ها به میزان کافی موجود باشد، ساکن می‌شوند. بنابراین آن‌ها دام‌های خود را برای تأمین منبع غذا به یک مکان محدود می‌کنند که این موضوع در نهایت منجر به چرای بیش از حد آن‌ها می‌شود.
جنگل‌زدایی
به واسطه‌ی شهرنشینی و افزایش فعالیت‌های کشاورزی، جنگل‌ها برای اهداف ساخت و ساز و سوخت قطع شده و این موضوع منجر به فرسایش خاک از طریق باد و آب می‌شود. در عین حال، مواد تغذیه‌ای خاک نیز کاهش می‌یابد و خاک غیربارور خواهد شد.
فناوری‌های قدیمی کشاورزی
کشاورزان در مناطق توسعه نیافته به دلیل کمبود آب از فناوری‌های نامناسب و قدیمی آبیاری مانند آبیاری کانالی استفاده می‌کنند که این امر منجر به شور شدن خاک و بیابان‌زایی می‌شود.
افزایش جمعیت
رشد جمعیت انسانی نقش مهمی در افزایش بیابان‌زایی ایفا می‌کند و افزایش جمعیت منجر به افزایش شهرنشینی می‌شود. همچنان‌که جمعیت افزایش می‌یابد نیاز به استفاده از منابع موجود افزایش می‌یابد.
تغییر اقلیم
در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی، اقلیم تغییر کرده و بر محیط زیست تأثیر خواهد گذاشت. به واسطه نبودِ پوشش گیاهی روی زمین، هیچ‌گونه رطوبتی در خاک جهت تبخیر و تشکیل ابرهایی که منجر به بارندگی می‌شود، وجود نخواهد داشت. علاوه بر این، کمبود بارش شرایط خشکسالی را تشدید کرده و باعث گرم‌تر و خشک‌تر شدن اقلیم و افزایش بیشتر و بیشتر بیابان‌زایی می‌شود.
فرسایش خاک
جنگل‌زدایی میزان فرسایش خاک را از طریق افزایش اثرات بارندگی، روان آب و کاهش پوشش زمین افزایش می‌دهد. بیابان‌زایی با افزایش خشک شدن خاک تشدید شده و نبودِ پوشش گیاهی و ریشه‌های گیاه درون خاک هر دو به فرسایش خاک کمک می‌کند.
نابارور شدن خاک
به واسطه شرایط خشکی و کشاورزی بیش از حد، در ساختار خاک تغییراتی حاصل شده و باران به درون خاک نفوذ نمی‌کند. در نتیجه، گیاهان مقدار مورد نیاز آب را برای رشد مناسب دریافت نمی‌کنند. با این حال، یک یا دو فصل ناباروری زمین امری نگران کننده نیست، اما در صورتی‌که زمین ناباروی‌های مکرری را تجربه کند، ممکن است در معرض بیابان‌زایی قرار گرفته و باروری خود را برای همیشه از دست بدهد.
عوارض جانبی بیابان‌زایی بر زندگی انسان
هنگامی‌که زمین تبدیل به بیابان شود، تعداد مناطق خشک و نیمه خشک در آن مناطق افزایش می‌یابد. در این مناطق هیچ‌گونه تبخیری به وجود نمی‌آید و در نتیجه میزان بارندگی نیز کاهش می‌یابد. این موضوع منجر به کمبود آب شده و زندگی انسان‌ها و همچنین حیوانات را به دلیل کمبود آب آشامیدنی سالم با خطر مواجه خواهد ساخت.
عوارض جانبی بیابان‌زایی شامل وقوع سیلاب در مناطق با بارندگی سنگین، آلودگی زمین و آب و هوا، طوفان‌ها و بلایای طبیعی دیگر است که همگی این پدیده‌ها می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی انسان‌ها باشند. همچنین به واسطه بیابان‌زایی، خاک برای کشاورزی نامناسب شده و ممکن است تولید مواد غذایی با تلفات بسیاری همراه شود. در نتیجه، انسان‌ها و حیوانات از سوءتغذیه شدید رنج خواهند برد.
از بیابان‌زایی تا بیابان‌زدایی
امروزه پیش روی بیابان‌ها در سراسر جهان به حدی رسیده که مسئله بیابان‌زایی به یکی از مسائل قابل توجه بوم‌شناسی و زیست محیطی تبدیل شده و روز به روز نگرانی‌ها درباره آن افزایش می‌یابد.
شاید فکر کنید که بیابان‌زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می‌شود و نقشی در سرنوشت و روزگار ما آدم‌ها ندارد اما به جز پیامدهایی مثل از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصل‌خیزی زمین، افت آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حیات وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان‌زایی هم باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می‌دهد؛ بنابراین رسالت بشر امروزی این است که «بیابان‌زایی» را به «بیابان‌زدایی» تبدیل کند.
ایران مالک یک درصد از خشکی‌های جهان است
کشور ما یک درصد خشکی‌های جهان را به خود اختصاص داده اما وسعتی معادل ۲.۲ درصد از مجموع کل بیابان‌های جهان را دارا است و ۱۷ استان کشور پدیده بیابان و بیابان‌زایی را تجربه می‌کنند که پیامدهایی مانند قحطی، فقر، مهاجرت و بیکاری را به دنبال دارد و خسارات جبران ناپذیری را به بار می‌آورد. این در حالی است که پدیده بیابان‌زایی به صورت پیش رونده‌ای نه تنها کشور ما، بلکه کشورهای گرم و خشک را تهدید می‌کند
جنگل‌ها نقش مهمی در احیای آبی کشور دارند، به خصوص جنگل‌های زاگرس که علاوه بر ایستادگی در برابر ریزگردها، در چرخه تولید ۶۰ درصد آب کشور نقشی مهم و جدی ایفا می‌کند. از سویی نیز بیش از ۴۰ هزار قنات در کشور وجود دارد که به دلیل کم‌آبی و کاهش منابع آب زیرزمینی نزدیک به ۶۰ درصد آن‌ها در شرف خشک شدن قرار دارند و این مسئله می‌تواند باعث بیابان‌زایی شود.
نظر شما