به گزارش خبرنگار ایمنا، علی‌اکبر دهخدا در سال ۱۲۹۷ هجری قمری در تهران متولد شد. پدرش خان باباخان، از زمین‌داران متوسط قزوین بود و زمانی که علی‌اکبر ۱۰ ساله بود پدرش فوت کرد و فردی به نام میرزا یوسف‌خان قیم او شد.
دو سال بعد میرزا یوسف‌خان نیز درگذشت و اموال پدر دهخدا به فرزندان میرزا یوسف‌خان رسید؛ از این‌رو، علی‌اکبر با حمایت مادرش و حاج شیخ هادی نجم‌آبادی تربیت یافت. او همواره می‌گفت که هرچه دارد بر اثر آموزش‌های مادر و شیخ هادی نجم‌آبادی بوده است.
بعدها که مدرسه سیاسی در تهران افتتاح شد، دهخدا در آن مدرسه مشغول به تحصیل شد و با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد و به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. در سال ۱۲۸۱ زمانی که ۲۴ سال داشت معاون‌الدوله غفاری که به وزیر مختاری ایران در کشورهای بالکان منصوب شده بود، دهخدا را با خود به اروپا برد و حدود دو سال‌ونیم در اروپا و بیشتر در وین پایتخت اتریش اقامت داشت و در آنجا زبان فرانسه و معلومات جدید را تکمیل کرد و در سال ۱۲۸۴ به ایران بازگشت.
بازگشت دهخدا، آغاز مشروطیت
بازگشت دهخدا به ایران همزمان با آغاز مشروطیت اتفاق افتاد. در همین هنگام، میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم‌خان تبریزی برای آغاز انتشار روزنامه صوراسرافیل که خود بنیان‌گذار آن بودند از او دعوت به همکاری کردند. دهخدا از ابتدا نویسنده اصلی در صوراسرافیل بود و با نگارش مقاله‌های بند در روزنامه صوراسرافیل، در زمره مشروطه‌خواهان قرار گرفت. به همین سبب بود که او نیز مورد غضب محمدعلی‌شاه واقع شد و اگر کمک سفارت انگلستان برای در امان گرفتن او نبود سرنوشتی مانند میرزا جهانگیرخان شیرازی پیدا می‌کرد.
نخستین شماره روزنامه هفتگی صوراسرافیل پنج‌شنبه _هشتم خرداد ۱۲۸۶_ در هشت صفحه در تهران منتشر شد. صوراسرافیل ۱۴ ماه بعد با تعطیلی‌ها و توقیف‌هایی که دید در مجموع در ۳۲ شماره منتشر شد. دهخدا در آغاز هر شماره روزنامه، مقاله‌ای در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و در پایان مقاله‌ای با عنوان چرند و پرند با نام مستعار دخو می‌نوشت. دخو خطابی بود که دهخدا برای برای مردم ساده‌دل در قزوین، زادگاه پدر و اجداد خود استفاده می‌کرد، البته دهخدا در اصل به معنی "کدخدا و خداوند و بزرگ ده" است.
بعد از کودتای محمدعلی‌شاه در سال ۱۲۸۷، دهخدا همراه با تعدادی از آزادی‌خواهان در سفارت انگلیس تحصن کردند و محمدعلی‌شاه که از این موضوع خشمگین بود با تبعید آن‌ها به کشورهای همجوار و اروپا موافقت کرد.
تبعید و دوره دوم چاپ صور اسرافیل
بعد از ورود دهخدا و آزادی‌خواهان تبعیدی به پاریس، گروهی از آن‌ها به دعوت ادوارد براون به لندن رفتند اما دهخدا دعوت براون را برای رفتن به لندن و نشر صوراسرافیل در آن شهر نپذیرفت و چون امکان نشر روزنامه در پاریس نبود، گروه صوراسرافیل، یعنی دهخدا، میرزا قاسم‌خان تبریزی، میرزا محمد نجات و حسین پرویز در آذر ۱۲۸۷ به شهرک ایوردُن در سوئیس نقل مکان کردند، اما محل چاپ روزنامه با اتخاذ تدابیری همچنان در پاریس بود.
دوره دوم صوراسرافیل در ایوردن در دی و اسفند سال ۱۲۸۷ و تنها در سه شماره منتشر شد. مطالب و مقالات روزنامه به قلم دهخدا و بسیار تندتر و صریح‌تر از پیش بود. دهخدا در شماره سوم، مسمط معروف خود «یاد آر ز شمع مرده یاد آر» که در یادبود میرزا جهانگیرخان شیرازی سروده بود را به چاپ رساند.
در فروردین سال ۱۲۸۸ گروه ایوردن به استانبول رفتند و به انجمن سعادت ایرانیان پیوستند. این انجمن را گروهی از ایرانیان مشروطه‌خواه با استفاده از محیط آزادتری که با تحولات جدید در عثمانی فراهم شده بود تشکیل داده بودند. مهم‌ترین فعالیت سیاسی دهخدا در استانبول نشر حدود پانزده شماره از روزنامه سروش در فاصله تیر تا آبان‌ماه ۱۲۸۸ بود.
فتح تهران و بازگشت دهخدا
پس از فتح تهران و خلع محمدعلی‌شاه، در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی، علی‌اکبر دهخدا در حالی که هنوز در استانبول بود، هم از تهران و هم از کرمان به نشانه حق‌شناسی مردم این ایالت در خصوص مقالات صوراسرافیل به نمایندگی مجلس انتخاب شد. دهخدا نمایندگی مردم کرمان را پذیرفت و در بازگشت به ایران و در ادامه فعالیت سیاسی خود به حزب اعتدالیون پیوست و این برخلاف انتظار یاران سابق او بود که غالباً در حزب رقیب یعنی حزب دموکرات جمع شده بودند.
با آغاز جنگ جهانی اول و ورود نیروهای روسی به شمال ایران و نزدیک شدن آن‌ها به پایتخت و سقوط دولت، دهخدا همراه با اعضای کمیته مهاجرت ابتدا به قم و سپس به کرمانشاه رفت. پس از انحلال حکومت در مهاجرت، دهخدا به مدت دو سال‌ونیم به دعوت رؤسای ایل بختیاری در مناطق چهارمحال‌وبختیاری حضور یافت و بخش عمده‌ای از این دوره را مهمان لطفعلی‌خان امیرمفخم در قلعه دزک در نزدیکی فرخ‌شهر کنونی بود؛ در همان‌جا بود که اندیشه تدوین لغت‌نامه یا فرهنگ‌نامه‌ای جامع برای زبان فارسی در ذهن او شکل گرفت و با استفاده از کتابخانه امیرمفخم، نگارش یادداشت‌های لازم برای لغت‌نامه و امثال‌وحکم را آغاز کرد.
دهخدا پس از پایان جنگ به تهران بازگشت و از امور سیاسی کناره گرفت و تا پایان عمر به فعالیت‌های علمی و فرهنگی مشغول شد.
آثار دهخدا
امثال‌وحکم در چهار جلد، ترجمه عظمت و انحطاط رومیان تألیف منتسکیو، ترجمه روح القوانین اثر منتسکیو و فرهنگ فرانسه به فارسی که چاپ نشده است، شرح حال ابوریحان بیرونی که همزمان با سالگرد تولد بیرونی تألیف و به چاپ رسید، حاشیه‌نویسی‌های دیوان ناصرخسرو، تصحیحاتی بر دیوان‌های حافظ، منوچهری، فرخی، مسعود سعد، سوزنی، سید حسن غزنوی، چرند و پرند که مجموعه مقالات انتقادی دهخدا در روزنامه صوراسرافیل بوده است، دیوان اشعار دهخدا و همچنین لغت‌نامه که مفصل‌ترین کتاب لغت در زبان فارسی است از مهم‌ترین آثار علی‌اکبر دهخدا به‌شمار می‌روند.
علی‌اکبر دهخدا روز دوشنبه _هفتم اسفندماه ۱۳۳۴_ در سن ۷۷ سالگی در خانه مسکونی خود در خیابان ایرانشهر تهران درگذشت. پیکر او در گورستان ابن‌بابویه شهر ری در مقبره خانوادگی آن‌ها دفن شد.
نظر شما