به گزارش خبرنگار ایمنا، میدان برج، نامی است که بیشتر اصفهانی‌ها به میدانی گفته‌اند که در انتهای خیابان شیخ صدوق جنوبی و ابتدای محله مرداویج قرارگرفته است. وجه‌تسمیه این نام‌گذاری هم به برج کبوتر سه‌طبقه‌ای برمی‌گردد که در میانه این میدان قد علم کرده است.
تاریخچه کبوترخانه‌های ایران به‌طور دقیق مشخص نیست، اما با توجه به منابع تاریخی، این برج‌ها در حدود ۷۰۰ سال قدمت دارند و برج تاریخی کبوتر مرداویج در دوره صفوی ساخته شده است.
برج کبوتر مرداویج یکی از دو برج باقی‌مانده از مجموعه برج‌های کبوتر هزارجریب اصفهان است که در تقاطع خیابان آزادی و شیخ صدوق اصفهان قرار دارد. این برج ۱۸ متر ارتفاع و تعداد ۷۷۰ حفره دارد که هریک از این حفره‌ها با اندازه بدن یک کبوتر تطابق دارد و به‌این‌ترتیب از ورود دیگر پرندگان جلوگیری می‌شود.
این بنا دارای هشت استوانه خارجی و یک استوانه مرکزی است. استوانه مرکزی در وسط و استوانه‌های خارجی، دورتادور آن قرار دارند. ارتفاع استوانه مرکزی ۱۸ متر و قطر استوانه در قاعده آن ۱۶ متر بوده است.
معماری کبوترخانه مرداویج به‌صورت یک دایره نیست بلکه حالت یک گل را داشته که دورتادور برج از هشت دایره و یک دایره در وسط تشکیل شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این برج کبوتر، گل، خشت خام و پینه است. برج مرداویج در سه طبقه احداث شده که ۱۵ هزار لانه کبوتر را در خود جای داده است.
این برج کبوترخانه در گذشته، کبوتر نامه‌رسان داشته و از پشت‌بام آن نیز دیده‌بانی شهر انجام می‌شده است. از فضولات کبوترهای این برج برای کشاورزی استفاده می‌شده است.
برج‌های کبوترخانه اصفهان به دلیل آبرفتی بودن منطقه مورد توجه قرار گرفتند. اصولاً خاک‌های آبرفتی دارای موجودات ذره‌بینی نیستند؛ به همین دلیل برج‌های کبوتر در این منطقه ساخته شد تا با استفاده از کودهای حاصله از فضله کبوتران که دارای موجودات ذره بینی هستند، نسبت به تقویت خاک و تولید محصولات کشاورزی مرغوب اقدام شود. برج کبوتر مرداویج علاوه بر استفاده از فضولات پرندگان، به‌عنوان دیدبانی شهر نیز کاربرد داشته و کبوتران نامه‌رسان نیز در آن حضور داشته‌اند.
معماری و هدف از ساخت برج‌های کبوترخانه برای بسیاری از حاکمان وقت کشورهای دیگر نیز جالب توجه بوده است، برای مثال تیمور لنگ در زمان حمله به شهر اصفهان با الگوبرداری از شیوه ساخت برج‌های کبوترخانه، دستور ساختن چندین نمونه از این برج‌ها را در پایتخت حکومت خود یعنی شهر بخارا صادر کرد. برج‌های کبوتر اصفهان از مصالحی مانند خشت گل و کاه ساخته شده‌اند و دارای چندین شکل مختلف هستند. این برج‌ها به‌صورت دایره‌ای، مکعبی یا چهارکنج و نیز ترکیبی و چندقلو بنا شده‌اند. تیمور لنگ نیز در زمان حمله به اصفهان با مشاهده این سازه‌ها فکر می‌کند مردم منطقه کبوترباز هستند، اما وقتی به‌فایده آن‌ها پی می‌برد، از آن‌ها الگوبرداری می‌کند.
بسیاری از جهانگردان اروپایی نیز در سفرنامه‌های خود به برج‌های کبوتر اشاره کرده‌اند. یکی از مورخین سرشناسی که به وجود برج‌های کبوترخانه اشاره کرده است، ابن‌بطوطه است که در قرن هشتم هجری در کتاب خود به این مهم پرداخته است. بسیاری از جهانگردان اروپایی نیز که در عهد صفوی به ایران سفرکرده بودند، در سفرنامه‌های خود به وجود برج‌های کبوترخانه اشاره کرده‌اند، یکی از این افراد سرشناس شادرن، جهانگرد معروف انگلیسی بود که تعداد کبوترخانه‌های اصفهان را در حدود سه هزار عدد تخمین زده و از برج کبوترخانه مرداویج نیز نام برده است.
یکی از مواردی که در ساخت برج کبوترخانه اصفهان توجه بسیاری به آن شده در امان ماندن کبوترها از گزند دشمنان طبیعی آن‌ها یعنی پرندگانی مثل کرکس و عقاب و نیز خزندگان است. همچنین برای جلوگیری از ورود خزندگانی نظیر مار، اقدام پیشگیرانه همراه با هوشمندی در هنگام ساخت برج کبوترخانه لحاظ شده است. در این برج‌ها ازجمله کبوترخانه مرداویج، دو نوار صیقلی گچی از پایین تا بالای برج کشیده شده که باعث می‌شود در صورت ورود مار به داخل کبوترخانه از حمله آن به کبوترها جلوگیری شود. همچنین در وسط برج تشتی از شیر قرار داده می‌شد و اطراف تشت نیز توسط آهک احاطه می‌شد تا مار که علاقه زیادی به شیر دارد به سمت آن رفته و به دلیل تماس پیدا کردن بدنش با آهک سنگین شده و زمین‌گیر شود.
برج کبوترخانه مرداویج به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی اصفهان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
نظر شما