جایگاه طرح‌های سی‌دی‌اس در نظام برنامه‌ریزی شهری

به گزارش خبرنگار ایمنا، طرح‌های توسعه شهر که در سطوح مختلف تهیه می‌شود، سعی بر آن دارد با برنامه‌ریزی دقیق و تعیین ضوابطی مشخص، زمینه را برای توسعه شهر در بازه‌های زمانی مشخص فراهم کند. با گذشت چندین دهه از تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهر، شواهد بیانگر آن است که این طرح‌ها با وجود در نظر داشتن معیارها و ضوابط مشخص و در نظر داشتن همه جوانب شهر، نتوانسته است به خوبی پاسخگوی مسائل شهری باشد.

طرح‌هایی نظیر طرح‌های استراتژیک و ساختاری راهبردی به منظور حل مشکلات و کاستی‌های طرح‌های جاری پیشنهاد شده است اما به نظر می‌رسد محتوای این طرح‌ها نیز چندان با ساختارهای مدیریت شهری شهرهای ما سازگار نیست. به عبارت بهتر، تغییر نام طرح‌های شهری چندان مهم نیست بلکه روند تهیه این طرح‌ها و ساختار آن‌ها حائز اهمیت است و چنانچه محتوای این طرح‌ها و ضوابط در نظر گرفته شده با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مدیریتی سازگار نباشد، نمی‌توان انتظار داشت تغییر نام یا حتی تغییر در محتوا و ضوابط طرح، مشکلی را از مشکلات شهر حل کند. در این خصوص گفت‌وگویی با «حسن سجادزاده» دکترای طراحی شهری داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

هدف از تهیه طرح ‎ سی‌دی‌اس چیست؟

طرح CDS مخفف واژه "Cities Development Strategy" بوده و هدف آن توسعه راهبردی شهر است. این طرح‌ها از زمانی مطرح شد که ناکارآمدی یا نواقص طرح‌های جامع و تفصیلی شهرها عیان شد. سی‌دی‌اس دیدگاهی جامع‌نگر و کل‌نگر نسبت به مسئله و پدیده شهر دارد.

لزوم تهیه این طرح‌ها برای شهرها چیست؟

با وجود اینکه در شرح خدمات طرح‌های جامع ابعاد مختلفی در نظر گرفته شده است، اما چندین دهه تجربه تهیه این گونه طرح‌ها در ایران، نشان از ناکارآمدی طرح‌های جامع دارد. در طرح‌های جامع مسائل ترافیکی، توسعه‌ای و کالبدی شهرها بیشتر مورد توجه است و ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مالکیتی چندان مورد توجه نیست؛ لذا در خوشبینانه‌ترین حالت، ۷۰ تا ۸۰ درصد این طرح‌ها عملیاتی نمی‌شود.

ماهیت طرح‌های جامع و تفصیلی در همه شهرها یکسان است و تنها شکل و هندسه فضاهای شهری تفاوت دارد. به طور مثال چنانچه طرح جامع اصفهان، شیراز و مشهد را کنار هم بگذاریم، کلیات و مفاد همه این طرح‌ها یکسان است در حالی که سی‌دی‌اس به دنبال دیدن تفاوت‌ها است.

طرح‌های سی‌دی‌اس چه ویژگی‌هایی دارد؟

طرح ساختاری راهبردی یا سی‌دی‌اس با در نظر گرفتن زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی در نظر دارد مدل توسعه هر شهری مشخص، استخراج و استنباط شود؛ با مشخص شدن مدل توسعه برای هر شهر، تمام طرح‌ها و برنامه‌ها با همان پیوست اجرایی می‌شود.

سی‌دی‌اس سعی دارد از سلیقه‌گرایی و اعمال نظر شخصی مدیران جلوگیری کند. مدل توسعه شهر با توجه به زمینه‌ها، برندها، ظرفیت‌ها و دارایی‌هایی که هر شهر یا منطقه شهری دارد، تعیین می‌شود. مدل توسعه برای هر شهری متفاوت است؛ به طور مثال چنانچه در شهری مثل اصفهان مدل توسعه بر پایه گردشگری تعیین شود، پیوست گردشگری باید در تمام برنامه‌ها و طرح‌های ارگان‌ها، نهادها و مجموعه‌های مختلف وجود داشته باشد.

تدوین و اجرای هر طرح و برنامه شهری بدون در نظر گرفتن طرح بالادستی سی‌دی‌اس ممکن نیست و طرح‌های جامع و تفصیلی نیز زیرمجموعه طرح‌های سی‌دی‌اس است. سی‌دی‌اس طرحی بالادستی است که با در نظر گرفتن تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و کالبدی تهیه می‌شود و کاملاً متن‎محور و زمینه‎محور است.

طرح سی‌دی‌اس مختص هر شهر است و نمی‌توان سی‌دی‌اس یک شهر را برای شهر دیگر اجرا و پیاده‎سازی کرد؛ زیرا هر طرحی منطبق با واقعیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی همان شهر است

روند تهیه و پیاده‌سازی طرح‌های سی‌دی‌اس در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متأسفانه در ایران چندان به سی‌دی‌اس توجه نمی‌شود و این طرح‌ها عموماً به عنوان یک طرح تشریفاتی و نه یک طرح واقع‌بینانه مورد توجه است. در طرح‌های سی‌دی‌اس اولویت‌بندی پروژه‌ها مشخص است؛ اینکه در چشم‌انداز ۲۰ ساله یک شهر چه طرح‌هایی باید پیاده‎سازی شود و اولویت با اجرای کدام برنامه‌ها است، این‌ها مسائلی است که باید در طرح‌های سی‌دی‌اس دیده شود اما متأسفانه در ایران با تغییر مدیران، برنامه‌ها نیز تغییر می‌کند و با رشد شتابانی که در تغییر مدیران در ایران داریم _که شاید در کمتر کشوری نظیر آن مشاهده شود_، موجب شده است که طرح‌های سی‌دی‌اس تنها در حد صحافی در منابع، اسناد و بایگانی‌های مراکز دولتی بماند.

متأسفانه در ایران چندان روی روند و نحوه تهیه طرح‌های سی‌دی‌اس کار نشده است و به جز چند شهر محدود، سایر شهرها تجربه موفقی در این زمینه نداشته‌اند.

از آنجا که طرح‌های سی‌دی‌اس علمی است، باید توسط مراکز دانشگاهی و پژوهشی تهیه شود؛ درحالی‌که طرح‌های سی‌دی‌اس در حال حاضر توسط مشاوران طرح‌های جامع و تفصیلی تهیه می‌شود. در روند تهیه طرح سی‌دی‌اس از تمام گروه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بهره گرفته می‌شود؛ لذا جامعه دانشگاهی که مرکب از انواع تخصص‌های جامعه‌شناسی، اقتصاد، شهرسازی و معماری، جغرافیا و محیط‌زیست است، بهتر می‌تواند طرحی کامل و مناسب را تهیه کند.