به گزارش خبرنگار ایمنا، معضل حاشیه‌نشینی از سال‌ها قبل باری سنگین بر دوش بسیاری از شهرهای کشور بوده است؛ در فرآیند تاریخی شکل‌گیری پدیده حاشیه‌نشینی، دو عنصر مکان و زمان به عنوان شرایط عام برای ایجاد این پدیده و دو عنصر اقتصادی و اجتماعی به عنوان شرایط خاص برای شناخت و درک آن جلوه می‌کند.
تاکنون پژوهشگران برای بررسی دلایل حاشیه‌نشینی که همچون زخمی بر پیکر کلانشهرها با مهاجرت پیوند خورده است، مطالعات زیادی انجام و ارائه داده‌اند، اما با توجه به متنوع بودن این پدیده، نمی‌توان دلایل وجود آن را از یک شهر به شهر دیگر تعمیم داد.
حاشیه‌نشینی در زمان ما یک پدیده عام است؛ برخی از صاحب‌نظران معتقدند حدود ۳۰ درصد مردم شهرهای بزرگ جهان در مناطق حاشیه‌ای زندگی می‌کنند با این حال مشکل اصلی این پدیده در کشورهای در حال توسعه نهفته است زیرا گستردگی آن، سبب بروز این مشکل به شکل حادتری در این کشورها شده است.
برخی منابع حجم حاشیه‌نشینی را ۳۰ تا ۷۰ درصد جمعیت بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه اعلام می‌کنند. به منظور آگاهی از دلایل، پیامدها و راهکارهای پایان‌بخشی به این چالش جدی، گفت‌وگویی را با بهزاد ملک‌پور، استادیار دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
چه راه‌حلی برای پایان حاشیه‌نشینی وجود دارد؟
برای حل معضل حاشیه‌نشینی راه‌حل‌های زیادی از جمله افزایش عرضه مسکن، ریشه‌یابی موضوع، تعدیل اقتصاد سیاسی به نفع گروه‌های کم‌درآمد جامعه، افزایش قدرت خرید مسکن و عرضه مسکن در مناطق رسمی پیشنهاد شده است، اما در رأس همه این موضوعات مباحث اقتصادی قرار دارد.
بنابراین می‌توان گفت برای حل این معضل یک راه‌حل وجود ندارد بلکه باید مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها در کنار یکدیگر بتواند بخشی از این مشکل را حل کند؛ هر چند با روندی که طی می‌کنیم حتی به جمعیت آنها نیز افزوده خواهد شد و ممکن است در بلندمدت به یک شکل قالب سکونت تبدیل شود زیرا در یک کشور با نرخ رشد اقتصادی منفی، طبیعی است که افراد در تهیه مسکن و درآمد با مشکل مواجه شوند که یکی از خروجی آن، حاشیه‌نشینی است.
به نظر شما ساخت سالیانه یک میلیون مسکن، باعث کاهش این پدیده خواهد شد؟
اگر ساخت یک میلیون واحد به سرانجام برسد و بتواند معضل بخش عرضه مسکن را حل کند، قطعاً تا حدودی از افزایش حاشیه‌نشینی جلوگیری می‌کند، اما در حال حاضر نمی‌توان در این مورد سخن گفت و نتیجه گرفت. هر اقدامی که عرضه مسکن برای گروه‌های کم‌درآمد جامعه را افزایش دهد، می‌تواند بر حاشیه‌نشینی اثر مثبت داشته باشد.
خشک شدن ریشه حاشیه‌نشینی بحثی انتزاعی است و زمانی نبوده که روند حاشیه‌نشینی نزولی شده باشد، باید تصورمان را نسبت به حاشیه‌نشینی اصلاح کنیم و بدانیم این مشکل با تزریق پول و مسکن به طور مستقیم برای حاشیه‌نشینان حل نخواهد شد و این راهکار صحیح نیست.
اگر حاشیه‌نشینان از لحاظ اقتصادی توانمند شوند و زمینه‌های اقتصادی برای آنها فراهم شود و شغل آبرومندانه داشته باشند، می‌توانند در زندگی روزمره خود تغییر اساسی ایجاد کنند.
بعضی افراد از حاشیه‌نشینی به عنوان "حلبی‌آباد" یاد می‌کنند؛ در این باره چه نظری دارید؟
تعصب خاصی در این باره ندارم، اما بعضی افراد معتقدند واژه حاشیه‌نشینی درست نیست و آن را با حلبی‌آبادی و سکونتگاه‌های غیررسمی می‌شناسند؛ در ادبیات بین‌الملل نیز معادل حاشیه‌نشینی وجود دارد لذا خیلی مهم نیست که در دسته‌بندی‌ها کدام مورد را نام ببریم.
ما اگر بخواهیم واقعیت را انکار و با واژه‌ها بازی کنیم، زمان را از دست داده‌ایم بنابراین باید یک سیاست کلان برای حل این این مشکل داشته باشیم.
چه راهکار پیشنهادی برای کاهش این پدیده دارید؟
در مرحله اول نیاز است یک سند جامع مربوط به سکونتگاه‌های غیر رسمی تدوین شود، البته این سند وجود دارد، اما باید تکمیل‌تر و دقیق‌تر و با دید پیش‌روتری نوشته شود و در مرحله دوم باید تمام سکونتگاه‌های غیررسمی به طور کامل در سطح کشور رصد و شناسایی شود تا به آمار دقیقی دست پیدا کنیم.
کاهش سکونتگاه‌های غیررسمی الزاماً فقط با کمک‌های مستقیم محقق نمی‌شود، می‌توان با ایجاد شغل باکیفیت برای گروه‌های کم‌درآمد جامعه به کاهش حاشیه‌نشینی کمک کرد، البته این موضوع به سیاست‌های بازتوزیعی در جامعه گره خورده است، یعنی گروه‌های پردرآمد جامعه، بخشی از ثروت و درآمدشان را در قالب‌های مختلف مثل مالیات در اختیار دولت قرار دهند و این مبالغ بین افراد کم درآمد جامعه بازتوزیع شود.
راه‌حل‌های کلان اقتصادی و عرضه مسکن در سطح جامعه، می‌تواند منجر به کاهش قیمت مسکن و افزایش عرضه و در نهایت کاهش حاشیه‌نشینی شود؛ فکر نکنیم با سیاست‌های مختلف مانند یارانه و مسکن می‌توانیم مشکل حاشیه‌نشینی را حل کنیم، تجارب نیز نشان می‌دهد در سطوح پایین‌تر سیاست‌های حمایتی موجب کاهش حاشیه‌نشینی خواهد شد اما صرفاً سیاست‌های حمایتی مثل عرضه مسکن نمی‌تواند مشکل حاشیه‌نشینی را ریشه‌کن کند.
آیا بخشی از مشکل حاشیه‌نشینی با ساخت مسکن حل می‌شود؟
ما تجربه مسکن مهر را داشتیم که عملاً کمک چندانی به کاهش حاشیه‌نشینی نکرد، مسکن شاید کمتر از ۳۰ درصد مؤثر و مابقی مربوط به سیاست‌های اقتصادی باشد، اما در خصوص سیاست‌های باز توزیع در جامعه و سیاست‌های کلان حوزه رشد اقتصادی باید کل اقتصاد و جامعه درگیر شوند تا از رکود خارج شویم. قطعاً تا زمانی که مشکلات اقتصادی وجود داشته باشد همچنان بحث حاشیه‌نشینی جدی خواهد بود.
نظر شما