به گزارش خبرنگار ایمنا، برخورداری از حس مسئولیت‌پذیری در زندگی و کار از موهبت‌هایی است که بسیاری از آن بی‌بهره‌اند، در این میان هستند افرادی که دوست دارند با کسانی رفت‌وآمد کنند که چنین ویژگی داشته باشند و بتوانند با یادگرفتن رفتارهای آنها و الگوبرداری از سبک زندگی این دسته از افراد، برای خود فرصت‌های تازه‌ای برای داشتن آینده‌ای بهتر خلق کنند.
بسیاری از والدین دوست دارند که فرزند آنها یک فرد بی‌عیب و نقص باشد، اما لازم است که او را برای واقعیت‌های دنیای بزرگسالی و مسئولیت‌های آن آماده کنند به همین منظور برای آماده کردن فرزند خود باید بتوانند بین راهنمایی کردن و دادن آزادی به نوجوان، تعادل برقرار کنند.
نحوه آموزش مسئولیت پذیری
آموزش مسئولیت، نفیس‌ترین هدیه‌ای است که می‌توانیم به فرزندانمان ارزانی داریم، چنین آموزشی آنان را قادر می‌سازد که از خویشتن مراقبت کنند و در آینده به عنوان بزرگسالانی مسئول وظایف خویش را به عهده بگیرند. آموزش مسئولیت پذیری باید با هدایت و راهنمایی همراه باشد و به تدریج به آزاد شدن از کنترل والدین منجر شود به گونه‌ای که: کودک و نوجوان آزادی انتخاب در برخی از حوزه‌های زندگی را کسب کند، با تصمیم گیری‌های شخصی، تندرستی خود را در معرض خطر قرار ندهد. مسئولیت و پیامد انتخاب خود را بپذیرد. بتواند مشکلاتی را که در اثر انتخاب نادرست خودش به وجود آمده است، حل کند.
نوجوانان چه مسئولیت‌هایی دارند؟
مسئولیت‌پذیری نوجوانان با پختگی و افزایش عزت نفس آنها همراه است، زیرا در این صورت نوجوان متوجه می‌شود که یک فرد توانمند است، علاوه بر اینکه نوجوانان در قبال انجام تکالیف مدرسه و مرتب کردن اتاق خود مسئول هستند، با رسیدن فرزندتان به نوجوانی، می‌توانید پس از بررسی شرایط خانواده، مسئولیت‌های بیشتری به او بدهید. معمولاً نوجوانان مانند بزرگسالان می‌توانند از پس انجام همه وظایف کاری در خانه بربیایند، با این تفاوت که ممکن است برای برخی کارها نیاز به آموزش داشته باشند.
از سوی دیگر، نوجوانان باید مسئول اعمال خود باشند، اگر آنها به دلیل بی‌احتیاطی چیزی را از دست دادند باید هزینه جایگزین آن را پرداخت کنند یا برای به دست آورد پول آن کار کنند، اگر یک قرار ملاقات را فراموش کردند باید تماس بگیرند و از طرف مقابل عذرخواهی کنند و مجدداً برنامه‌ریزی کنند، والدینی که همیشه از فرزندشان در مقابل تجربه عواقب رفتار محافظت می‌کنند در واقع مانع پیشرفت مسئولیت پذیری در او می‌شوند.
مسئولیت پذیری از جمله مباحثی است که امروزه نظر بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت، روان شناسی، جامعه شناسی و حقوق را به خود جلب کرده است، اگر قبول کنیم که جامعه برای پیشرفت و بهبود بیش از هر چیز به اعضایی نیاز دارد که حس مسئولیت قوی داشته باشند و در انجام وظایفی که بر عهده دارند کوتاهی نکنند لازم است که به پرورش خصیصه‌ی مسئولیت پذیری در افراد اقدام کنیم.
اصول هشت‌گانه پرورش حس مسئولیت پذیری در نوجوانان
اصل اول: شناخت نوجوان
تمام کسانی که در امر آموزش و پرورش نوجوانان سهیم هستند باید به ویژگی‌های عقلانی، عاطفی، جسمانی و اجتماعی آنها آگاه باشند تا بر اساس ویژگی‌های فوق اقدام به آموزش مسئولیت پذیری در نوجوانان نمایند.
اصل دوم: برآوردن نیازهای زیستی و روانی نوجوانان
پرورش حس مسئولیت پذیری در نوجوانان اقتضا می‌کند وضعیتی فراهم شود که در سایه‌ی آن نیازهای زیستی و روانی آنها برآورده شود.
اصل سوم: پرورش قوای ذهنی نوجوانان
برای اینکه نوجوانان بتوانند مسئولیت بپذیرند و به خوبی آن را انجام دهند باید قوای ذهنی و شناختی آنها شکوفا شود.
اصل چهارم: عزت نفس
برای تشویق نوجوانان به قبول مسئولیت انجام فعالیت‌های مختلف، لازم است که به عزت نفس آنها توجه نمود و کرامت و ارزشمندی شخصیت ایشان را حفظ نمود.
اصل پنجم: تقویت تقوای الهی
تقوای الهی مانع نیرومندی است که انسان را از ارتکاب گناه باز می‌دارد و مهمترین عامل برای انجام مسئولیت انسان در برابر خداوند خویش، جامعه و طبیعت می‌باشد، لذا باید در تقویت تقوای نوجوانان که خدمتگزاران و مسئولان آینده جامعه هستند، کوشید.
اصل ششم: تقویت اعتماد به نفس
اعتماد به نفس از مهمترین عوامل جهت انجام مسئولیت انسان نسبت به خویش و جامعه‌ی بشری است. کسی که از اعتماد به نفس برخوردار است به خوبی می‌تواند استعدادهای خود را شکوفا ساخته و به پذیرش مسئولیت‌های فردی و اجتماعی روی آورد. نوجوانی که به توانایی‌های خود پی برده باشد و متکی به قابلیت‌ها و توانمندی‌های خویش باشد به آسانی مسئولیت‌های زندگی اجتماعی را می‌پذیرد.
اصل هفتم: شناخت ارزش‌های حاکم در جامعه
اولیا و مربیان باید نوجوانان را با ارزش‌های مرسوم جامعه آشنا ساخته تا بر طبق آن ارزش‌ها، رفتار خویش را شکل دهند.
اصل هشتم: نظم و انضباط
گاهی نوجوانان به دلیل بی انضباطی یا بی نظمی ممکن است احساس بی‌کفایتی و بی ارزشی نمایند و اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و سرانجام در انجام مسئولیت خویش موفق نشوند. لذا به منظور پرورش حس مسئولیت پذیری در آنها باید نظم و انضباط در وجود آنها تقویت شود.
راه‌های افزایش مسئولیت پذیری نوجوانان چیست؟
همه والدین می‌خواهند نوجوانان شأن به بزرگسالانی عاقل و مسئولیت‌پذیر تبدیل شوند. این در حالی است که اگرچه نوجوانان باید در این دوره سنی، تکالیف مدرسه و کارهای خود را انجام دهند. اما اینکه چه تصمیمی بگیرند به عهده آنها است. در واقع، نوجوانی دوره‌ای است که لازم است در آن والدین بیشتر به فرزند خود آزادی و اجازه تصمیم‌گیری بدهند و در عین حال او را در مسیر صحیح راهنمایی کنند، راه‌های افزایش مسئولیت پذیری نوجوانان عبارتند از:
۱. اجازه دهید فرزندتان به شما نشان دهد که تا چه حد آزادی را می‌تواند مدیریت کند
این مسئله را به فرزندتان نشان دهید که هر وقت به شما ثابت کند می‌تواند تصمیمات درستی بگیرد، آزادی بیشتری به او خواهید داد. وقتی او به موقع به خانه می‌آید، وقتی دوستان مناسبی را انتخاب می‌کند و هنگامی که مسئولیت‌هایش را انجام می‌دهد متوجه می‌شوید که می‌توانید به او آزادی بیشتری بدهید.
۲. همراه با نوجوان خود، یک برنامه بریزید
بیشتر نوجوانان، با مسائل متعددی درگیر هستند و برای اینکه رفتار مسئولانه‌ای داشته باشند نیاز به حمایت جهت مدیریت زمان دارند. به همین خاطر و برای افزایش مسئولیت‌پذیری نوجوانان، در کنار فرزند خود بنشینید و همراه با او یک برنامه‌ریزی انجام دهید. در این مورد با او صحبت کنید که برای انجام کارهای خانه، نوشتن مشق‌ها و فعالیت‌های فوق برنامه چقدر باید وقت بگذارد.
۳. نوجوان خود را به کمک کردن در جامعه تشویق کنید
انجام کارهای خانه، مسئولیت‌پذیری نوجوان را نشان می‌دهد اما فراتر رفتن از کارهای منظم خانه راهی عالی برای افزایش استقلال فرزندتان است. به نوجوان خود کمک کنید که به نوعی به جامعه خود کمک کند. داوطلب شدن برای مراقبت از حیوانات، شرکت در کارهای پاکسازی معابر یا جمع‌آوری کمک مالی برای رسیدن به اهداف خیریه می‌تواند در افزایش مسئولیت پذیری نوجوانان به شدت موثر باشد.
۴. مهارت‌های زندگی را به نوجوان آموزش دهید
به راحتی می‌توان تصور کرد که اگر نوجوان شما عملکرد خوبی در زمین فوتبال دارد یا تکالیفش را به موقع انجام می‌دهد، در مسیر استقلال قرار دارد. اما فقط به این دلیل که نوجوان شما در برخی از زمینه‌های زندگی خود خوب عمل می‌کند، به این معنی نیست که آماده است مسئولیت‌های دنیای واقعی را به عهده بگیرد. مطمئن شوید که برای آموزش مهارت‌های زندگی نوجوان خود وقت صرف کرده‌اید.
۵. پیامدها را برای فرزندتان روشن کنید
مواقعی پیش می‌آید که فرزندتان اشتباه می‌کند یا حتی عمداً قوانین شما را زیر پا می‌گذارد. اطمینان حاصل کنید که انتخاب‌های نادرست او منجر به عواقب منفی می‌شود. پیامدهای منطقی مانند از دست دادن امتیازات، می‌توانند معلمان تأثیرگذاری برای نوجوان باشند. در برابر توجیه کردن رفتار نوجوان یا نجات دادن او از اشتباهاتش مقاومت کنید. گاهی اوقات، پیامدهای طبیعی بهترین آموزش‌ها را برای نحوه درست انتخاب در آینده به همراه دارند.
شیوه برخورد با نوجوانان بی مسئولیت
بسیاری از نوجوانان که دارای حس مسئولیت پذیری نیستند و نمی‌توانند مورد اعتماد واقع شوند، در شمار افراد تجربه گرا هستند، این افراد ابتدا باید رفتاری را تجربه کنند سپس قادر به پذیرش و درک استدلال آن بشوند، روش‌هایی که می‌توانند احساس مسئولیت و اعتماد متقابل را در این گروه از نوجوانان تقویت کند عبارتند از:
تعیین کردن حکم و مجازات: شما باید به فرزندتان بگویید چه می‌خواهید ولی مهم‌تر از آن، اطلاع از مجازات عمل است. یعنی اگر به آنچه شما می‌خواهید عمل نکنند چه مجازاتی در انتظار اوست. خواسته‌ها و مجازات‌ها را همزمان تعیین کنید تا مسئولیت رفتار به عهده خود نوجوان قرار گیرد و بداند دستیابی به پاداش یا تنبیه به عملکرد او بستگی دارد و از طریق نوع رفتارش می‌تواند به آنها برسد.
از به عهده گرفتن مسئولیت فرزندتان خودداری کنید: عهده گرفتن مسئولیت رفتار و عملکرد فرزندتان باعث می‌شود تا قدرت تصمیم گیری نداشته و میزان وابستگی او به شما تقویت شود. کودکانی که لوس هستند و می‌توانند والدین خود را به هر کاری وادارند نیز مسئولیتی احساس نمی‌کنند. برخی از والدین مجازاتی را که فرایند عمل فرزندشان است به عهده می‌گیرند تا بدین طریق از او حمایت کنند. این شیوه برخورد مانع از تقویت احساس مسئولیت در کودکان می‌شود.
برای رفتارهای مناسب و نامناسب پیامدهای مختلف تعیین کنید: برخی از نوجوانان از احساس مسئولیت کافی برخوردار نیستند، زیرا نوع رفتاری که مرتکب می‌شوند تأثیری در نتایجی که به دست می‌آورند، ندارد. یک نوجوان به خود می‌گوید: «به مادرم کمک کنم یا نه، در هر حال می‌توانم روز جمعه با دوستانم برای تفریح بیرون بروم.».
از قوانین معاملات تجاری استفاده کنید: هیچ گاه به یک نوجوان نگویید که برائت یک کامپیوتر خریدم اگر نمره خوبی در درس‌هایت بیاوری آن را به تو خواهم داد. در چنین وضعیتی بهتر است بگویید: اگر نمره خوبی در درس‌هایت بگیری برائت یک کامپیوتر خواهم خرید.
از تعیین مجازات‌های بزرگ سخت و طولانی اجتناب کنید: برخی از نوجوانان احساس مسئولیت را از طریق تکرار مجازات‌ها می‌آموزند. برای این افراد تکرار ٢٠ مجازات کوچک بسیار مؤثر تر از یک مجازات بزرگ است. مجازات‌های سخت و طولانی اغلب در مورد فرزندان استدلال پذیر مؤثر است ولی یک نوجوان تجربه گرا از طریق پاداش‌ها و مجازات‌های کوچک و پیاپی می‌تواند حس مسئولیت خود را تقویت کند.
نصیحت زیاد نکنید: در نصیحت، سخنرانی و استدلال کردن رأی نوجوانان زیاده روی نکنید.
برای فرزندتان الگو باشید: اگر ما دارای رفتارهای غیر مسئولانه باشیم و یا نتوانیم خود را کنترل کنیم به احتمال قوی آنها نیز چنین رفتاری می‌کنند.
همکاری در کارهای خانه: انجام امور مربوط به خانه و تقسیم کار عامل مؤثر در تقویت احساس مسئولیت نوجوانان است ولی به تنهایی کافی نیست. لذا وقتی که یکی از کارهای خانه را به فرزندتان واگذار می‌کنید، نوع کار را به دقت و صریح مشخص کرده و مجازات انجام ندادن آن را نیز تعیین کنید.
تقسیم کار عادلانه: اگر دارای چند فرزند هستید جلسه‌ای با آنها گذاشته و کارها را با یکدیگر ارزش گذاری کنید تا از مشاجرات بین آنها جلوگیری شود. در این صورت فرزندان شما احساس تبعیض و اجحاف نخواهند داشت. یک روش تقسیم کار عادلانه در خانه، نوبتی کردن کارهاست. فرزندان خود را نیز در روند تصمیم‌گیری در خصوص استفاده از روش‌هایی به منظور تقسیم کار عادلانه شرکت دهید.
دادن پول توجیبی: می‌توانید از سیستم پول توجیبی استفاده کنید و ارزش پول را به او آموزش دهید، میزان آن بر اساس درآمد شما و نیاز فرزندتان به پول تعیین می‌شود.
نظر شما