به گزارش خبرنگار ایمنا، فصل سرد با یلدا جشن انقلاب زمستانی ایرانی در راه است؛ یلدا شب استقبال از نور و روزهای طولانی‌تر و تولد دوباره خورشید است. واژه یلدا به معنای تولد است؛ در واقع ایرانیان باستان طولانی‌ترین شب سال در نیمکره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی در علم نجوم است را با آئین‌های خاصی برگزار می‌کردند.
در تقویم فارسی شب یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ آذر یعنی آخرین روز پاییز تا طلوع خورشید در اول دی‌ماه یعنی اولین روز زمستان اطلاق می‌شود. تقویم فارسی یا تقویم هجری خورشیدی بر اساس مشاهدات نجومی است؛ بنابراین یکی از دقیق‌ترین و بی‌نقص‌ترین تقویم‌ها محسوب می‌شود. این مسئله ثابت می‌کند که ایرانیان از دیرباز اهمیت خاصی به بحث نجوم می‌دادند و تسلط خاصی نیز به علم نجوم داشتند. در رابطه با انقلاب زمستانی ایران با فاطمه فخرایی‌فرد، کارشناس تیم علمی رصدخانه لارستان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
انقلاب در نجوم به چه معنا است؟
به طور معمول انقلاب به زمانی اطلاق می‌شود که مسیر خورشید در انتهای شمال یا جنوب آسمان باشد؛ در واقع زمانی اتفاق می‌افتد که خورشید به شمالی‌ترین یا جنوبی‌ترین نقطه خود از استوا در طول سال می‌رسد که ناشی از کج بودن محور زمین و حرکت آن در مدار خود به دور خورشید است. این روز طولانی‌ترین یا کوتاه‌ترین روز سال است و خورشید طولانی‌ترین یا کوتاه‌ترین مسیر خود را در آسمان ما طی می‌کند؛ بنابراین طول روز بیشترین یا کمترین است. دو انقلاب در هر سال رخ می‌دهد، اول تیرماه انقلاب تابستانی رخ می‌دهد و اول دی ماه انقلاب زمستانی اتفاق می‌افتد.
انقلاب زمستانی چیست؟
اول دی‌ماه کوتاه‌ترین روز سال و طولانی‌ترین شب در نیمکره شمالی است. خورشید در این روز در سفر سالانه خود از میان صورت‌های فلکی دایره البروجی به جنوبی‌ترین نقطه خود در آسمان در صورت فلکی جدی با انحراف ۲۳.۵ درجه جنوبی می‌رسد. اخترشناسان این روز را اولین روز زمستان در نیمکره شمالی در نظر می‌گیرند؛ در مقابل طولانی‌ترین روز و کوتاه‌ترین شب سال در زمان انقلاب در نیمکره جنوبی رخ می‌دهد. در نیمکره جنوبی خورشید بیش از هر روز دیگر از سال در بالای افق قرار دارد و ستاره شناسان این روز را اولین روز تابستان تعریف می‌کنند. پس از انقلاب در اول دی‌ماه، روزها به تدریج طولانی‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند.
طلوع و غروب خورشید در انقلاب زمستانی چه زمانی رخ می‌دهد؟
در یک الگوی قابل پیش‌بینی که هر سال تکرار می‌شود شبانه روز در بعضی از ماه‌ها می‌تواند تا ۲۰ ثانیه طولانی‌تر یا کوتاه‌تر از ۲۴ ساعت باشد. سرعت حرکت ظاهری خورشید به سمت شرق از میان صورت‌های فلکی در طول سال تغییر می‌کند؛ مدار زمین به دور خورشید کاملاً دایره‌ای نیست و کمی بیضوی شکل است و به همین علت سرعت مداری آن در طول سال تغییر می‌کند.
سرعت حرکت زمین در مدار خود در نزدیکی حضیض سریع‌تر و در اوج کندتر است. حرکت واقعی زمین در اطراف خورشید از کمترین سرعت ۲۹.۳ کیلومتر بر ثانیه تا بالاترین سرعت ۳۰.۳ کیلومتر بر ثانیه متغیر است. با احتساب این فاکتور، طول شبانه روز ما در حدود مثبت و منفی چهار ثانیه در طول سال متغیر است، یعنی می‌تواند تا چهار ثانیه بیشتر یا کمتر از ۲۴ ساعت باشد. پس خورشید هر روز در یک زمان به یک نقطه مشخص از آسمان برنمی‌گردد، این پدیده به آنالمای خورشیدی معروف است.
ساعت‌ها در تمام زمان‌های سال با نرخ ثابتی کار می‌کند؛ در زمان‌هایی از سال که روزها کمتر از ۲۴ ساعت طول می‌کشد، ظهر زودتر فرا می‌رسد. وقتی روزها بیشتر از ۲۴ ساعت باشد، ظهر نیز دیرتر می‌رسد. در ماه دسامبر (حدوداً نیمه آذر تا نیمه دی ماه) هر روز شمسی به طور جزئی بیشتر از ۲۴ ساعت طول می‌کشد؛ بنابراین ظهر زمانی که خورشید در آسمان در اوج قرار دارد هر روز حدود یک دقیقه دیرتر اتفاق می‌افتد. دیرترین طلوع و زودترین غروب خورشید در روز انقلاب رخ نمی‌دهد؛ در عوض زودترین غروب آفتاب چند هفته قبل از انقلاب رخ می‌دهد و دیرترین طلوع خورشید نیز چند هفته بعد حادث می‌شود.
چرا انقلاب نجومی اتفاق می‌افتد؟
انقلاب‌ها به این دلیل اتفاق می‌افتند که محور چرخش زمین به دور خود با زاویه ۲۳.۵ درجه نسبت به مدار آن به دور خورشید کج شده است؛ جهت محور چرخش زمین به دور خورشید ثابت است در حالی که خورشید از دید زمینی‌ها در میان صورت‌های فلکی دایره البروجی حرکت می‌کند؛ در نتیجه گاهی قطب شمال زمین (در فصل تابستان) به سمت خورشید متمایل می‌شود و در فصل زمستان از خورشید دور می‌شود؛ این جریان باعث ایجاد فصول زمین می‌شود.
زمان دقیق عبور از نقطه انقلاب نجومی کی خواهد بود؟
زمین هر ۲۴۲-۳۶۵ روز یک بار به دور خورشید می‌چرخد و طی آن چرخه انقلاب‌ها و اعتدال‌ها و در نتیجه تغییر فصول زمین از سالی به سال دیگر تکرار می‌شود. در هر سالی که کبیسه نیست، انقلاب تقریباً پنج ساعت و ۴۸ دقیقه یعنی حدود کمتر از یک چهارم روز، دیرتر از سال قبل رخ می‌دهد؛ به همین دلیل اگر در ۲۹ اسفند هر چهار سال یک روز اضافه نمی‌شد و ما سال کبیسه نداشتیم به مرور زمان فصل‌ها جا به جا می‌شدد. امسال ۳۰ آذر ماه ساعت ۱۹:۲۳ خورشید از نقطه انقلاب زمستانی عبور می‌کند.
کوتاه‌ترین و طولانی‌ترین یلدای ۱۴۰۰ در کدام شهرهای ایران رخ می‌دهد؟
ساکنین کره زمین در نقاط مختلف جهان در شب یلدا با توجه به طول و عرض جغرافیایی محل سکونت خود طول شب متفاوتی را تجربه می‌کنند. در کشور ما هر چه به سمت جنوب شرق برویم، شب یلدا کوتاه‌تر است و هر چه به سمت شمال غرب برویم، یلدا طولانی‌تر است. بر این اساس، هموطنان ما در چابهار استان سیستان و بلوچستان با ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه کوتاه‌ترین و در پارس آباد مغان استان اردبیل با ۱۴ ساعت و ۳۹ دقیقه طولانی‌ترین یلدا را تجربه می‌کنند. طول آخرین یلدای قرن ۱۴ خورشیدی در شهر اصفهان نیز ۱۴ ساعت و ۷ دقیقه است.
نظر شما