به گزارش خبرنگار ایمنا، سرمایه انسانی از جمله اصلی‌ترین مؤلفه‌های رشد و توسعه کشورها بوده و کاهش آنها در کشورهای در حال توسعه فرایند توسعه و پیشرفت را به تعویق می‌اندازد. در سال‌های گذشته نمودار مهاجرت نخبگان در ایران روند صعودی داشته و ادامه این پدیده به صورت پیوسته، ایران را در آینده‌ای نزدیک با چالش‌های عظیمی روبه‌رو خواهد کرد. طبق آخرین آمار ۳۷ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی ایران در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ مهاجرت کرده‌اند. ۲۵ درصد از مشمولان بنیاد نخبگان و ۱۵ درصد از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری نیز مقیم کشورهای دیگر هستند. آنها از بهتر شدن وضعیت کشور ناامید بودند. چمدان‌هایشان را بستند و مهاجرت از کشور را انتخاب کردند.
خروج سرمایه‌های انسانی از کشور با همین چند آمار قابل توجه نمی‌شود. بر اساس جدیدترین آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران، از تعداد دو هزار و ۷۶۵ نفر دارندگان مدال المپیاد دانش‌آموزی در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ بیش از هزار نفر مقیم خارج هستند؛ همچنین حدود هزار نفر از آنها نیز سابقه خروج دارند و تنها ۱۲۲ نفر از مهاجران بازگشتند. همچنین بیش از پنج هزار و ۶۰۰ نفر تعداد مشمولان بنیاد نخبگان در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۴ و از این تعداد نیز حدود هزار و ۵۰۰ نفر مقیم خارج هستند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر نیز سابقه خروج دارند، اما تنها حدود ۲۰۰ نفر از آنها بازگشتند. در همین بازه زمانی از تعداد حدود ۵۴ هزار نفر از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری، بیش از هشت هزار نفر مهاجرت کردند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر از آنها به کشور بازگشتند به عبارتی بسیاری از نخبگان شرایط کشور را مناسب کار و زندگی ندانستند.
همین آمار و ارقام و موج مهاجرت نخبگان بهانه‌ای شد تا رهبر معظم انقلاب در دیدار نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی، نخبگان را «نور چشمان ملت» بخوانند و با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف اعلام کنند که «امروز در کشور جوانان نخبه می‌توانند رشد و پیشرفت کنند، اما همچنانکه قبلاً هم گفته‌ایم تمایل یک نخبه برای مهاجرت به کشوری دیگر با این نگاه و توجه که بدهکار کشور است و پس از تحصیل بازخواهد گشت، مانعی ندارد.
اما نقد اصلی و عمده در بیانان رهبر معظم انقلاب به کسانی باز می‌گشت که روزنه‌های نور و امید را برای مردم به‌خصوص نخبگان کور کرده و تبدیل به جاده‌صاف‌کن استعمار می‌شوند. ایشان در این‌باره فرمودند که «لکن آن چیزی که اشکال دارد، مهاجر فرستی است.»
تجربه تاریخی معاصر نشان می‌دهد که نخبگان سیاسی کشور، همواره در یک مسیر حرکت نمی‌کنند و همیشه در حرکت بوده‌اند؛ به طوری که بنا به فرمایشات مقام معظم رهبری، برخی نخبگان با «زاویه گرفتن از نظام» همواره در طول زمان، این رفتار را بروز داده‌اند.
این نخبگان در کلام رهبر انقلاب، گاهی اوقات تعبیر به خواص نیز می‌شوند؛ ایشان خواص را کسانی می‌دانند که نسبت به قضایا از فهم برخوردار هستند و می‌فرمایند: «خواص چه کسانی هستند؟ آیا قشر خاصی هستند؟ جواب، منفی است؛ زیرا در بین خواص، کنار افراد باسواد، آدم‌های بی‌سواد نیز قرار دارند. گاهی کسی بی سواد است؛ اما جز خواص است. یعنی می‌فهمد چه کار می‌کند. از روی تصمیم‌گیری و تشخیص عمل می‌کند؛ ولو درس نخوانده، مدرسه نرفته، مدرک ندارد و لباس روحانی نپوشیده است.»
سخنان مقام معظم رهبری بی پرده و روشن بود، اما برای بررسی ابعاد و دلایل مهاجرت نخبگان و همچنین راهکارهای جلوگیری از آن با «مهدی شاکران»، سخنگوی جمعیت پیشرفت و عدالت اصفهان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
به عقیده شما دلایل مهاجرت نخبگان چیست و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد؟
مهاجرت نخبگان به خارج از کشور عمدتاً به دو دلیل است؛ نخست اینکه این نخبه فضای پیشرفت علمی خود را از لحاظ امکانات و آرامش فکری در داخل کشور مهیا نمی‌بیند به همین دلیل ترجیح می‌دهد تحصیلات تکمیلی خود را در کشوری خارجی ادامه دهد؛ از طرف دیگر برخی نخبگان کشور دچار ناامیدی نسبت به آینده خود می‌شوند که این موضوع به سیاست گذاری برخی از مسئولان در سال‌های گذشته مربوط می‌شود. اکثر مهاجرت دانشجویان در مرحله تحصیلات تکمیلی رخ می‌دهد؛ زیرا در این دوران دانشجویان ضمن داشتن دغدغه به سرانجام رساندن تحصیلات خود، دغدغه تأمین معیشت نیز دارند و همین موضوع باعث می‌شود از امنیت خاطر برخوردار نباشند و تصمیم به مهاجرت گرفته و کشور را ترک می‌کنند که لازم است در مدت تحصیلات تکمیلی برخی از حداقل‌ها برای دانشجویان مهیا شود تا آنها به خوبی بتوانند دوران تحصیلی خود را بگذرانند.
اما برخی نخبگان که در کشور می‌مانند و تحصیلات عالی خود را در ایران به اتمام می‌رسانند با بی میلی دستگاه‌های اجرایی روبه‌رو شده و سرخورده می‌شوند که همین موضوع باعث شده این افراد به کشورهای خارجی مهاجرت کرده و ایده خود را عملیاتی کنند. متأسفانه در ایران رشد مالی و جایگاه اجتماعی برخی از افراد منطبق دانش و تحصیلات نبوده و به همین دلیل ممکن است درآمد مالی کسی که از تحصیلات ابتدایی برخوردار بوده با کسی که تحصیلات عالی خود را گذارنده در یک سطح باشد که این موضوع باعث برهم زدن آرامش خاطر نخبگان شده است.
جلوگیری از مهاجرت نخبگان نیازمند اجرای فعالیت‌های فرهنگی و سیاست گذاری‌های اجرایی بوده و باید تمامی صنایع و بدنه اجرایی کشور موظف شوند چالش‌های خود را به صورت پروژه برای دانشگاه تعریف کنند و دانشجویان کارشناسی ارشد متخصص این رشته‌ها نیز از طریق صنایع و دستگاه‌های اجرایی تأمین مالی شوند. این راهکار برد- برد باعث برطرف شدن چالش‌های عظیم صنایع و تأمین نیازهای اولیه دانشجویان می‌شود. این راهکار تا حدودی می‌تواند از روند صعودی مهاجرت در کشور جلوگیری کند.
امروز باید دستگاه‌های اجرایی و صنایع کشور باور کنند نخبگان ما توانایی رفع چالش‌های عظیم را دارند. بهتر است اگر نخبه‌ای به صنعتی مراجعه کرد و راهکارها و چالش‌های آن صنعت را یافت، ضمانتی وجود داشته باشد که مدیر آن مجموعه بدون دلیل عقلانی، نخبه را پس نزند که این موضوع نیازمند همکاری بدنه اجرایی و قضائی کشور است. نخبگان کشور از جمله قشر کم توقعی هستند که عاشق خدمت به کشور خود بوده و باید شرایط برای پیشرفت آنها مهیا شود.
تا چه میزان جو سازی ابزارهای تبلیغاتی دشمنان و کشورهای بیگانه را در این زمینه مؤثر می‌دانید؟
بعید به نظر می‌رسد که تبلیغات رسانه‌های دشمن نقش تأثیر گذاری در آینده نخبگان ایرانی ایفا کند. کم لطفی‌های داخلی نسبت به نخبگان نقش مؤثرتری در مهاجرت این افراد ایفا می‌کند؛ بنابراین نمی‌توان در خصوص مهاجرت نخبگان از کشور، تقصیرها را برگردن تبلیغات دشمنان انداخت؛ زیرا غیر ممکن است نخبگان ایرانی گول تبلیغات دشمنان را بخورند.
تضعیف قشر متوسط جامعه تا چه میزان در افزایش مهاجرت نخبگان مؤثر است؟
تضاد طبقاتی و ناعدالتی در توزیع ثروت باعث ایجاد ناامیدی و فشار روانی بر نخبگان می‌شود و این قشر از جامعه تصمیم می‌گیرند با مهاجرت به کشورهای خارجی توانایی خود را به جامعه اثبات کنند.
باید در این زمینه فرهنگ سازی شود تا جامعه، قشر نخبگان را بیشتر بپذیرد. قطعاً این موضوع نقش تأثیر گذاری در جلوگیری از مهاجرت نخبگان ایفا خواهد کرد.
رهبر معظم انقلاب در سخنان اخیر خود تشویق نخبگان به ترک کشور را خیانت تلقی کردند؛ تا چه میزان انتصاب‌های غیر تخصصی در کشور را زیر مجموعه این گفته رهبری می‌دانید؟
انتصاب نیروهای غیر تخصصی نیز نوعی تشویق نخبگان به ترک از کشور بوده و قطعاً خیانت تلقی می‌شود؛ همچنین بی میلی صنایع در به‌کارگیری نیروهای متخصص داخلی نیز نوعی خیانت است. سخنان رهبر معظم انقلاب در دو نوع تشویق مستقیم و غیر مستقیم خلاصه می‌شود. بنابراین تأمین نشدن مالی، تبیین نشدن آینده روشن، اختلاف طبقاتی در جامعه و مباحث فرهنگی از جمله دلایل اصلی مهاجرت نخبگان به خارج کشور است. قطعاً تبیین آینده می‌تواند نقش مؤثری را در جلوگیری از مهاجرت نخبگان ایفا کند؛ زیرا اگر آینده روشنی برای نخبگان ترسیم و تبیین نشود، انگیزه‌ای برای ماندن در کشور و فعالیت برای این قشر از جامعه نمی‌ماند.
رهبر معظم انقلاب در بخش دیگری از بیانات خود، موانع فرهنگی را از جمله دلایل مهاجرت نخبگان تلقی کردند؛ نمی‌توان برخی طرح‌ها مانند طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی را از این دست موانع دانست؟
به عقیده من نخبگان ایرانی به راحتی تحت تأثیر جو رسانه‌ای قرار نمی‌گیرند و در مواجه با اینگونه طرح‌ها سعی می‌کنند ابتدا به صورت دقیق آن را مطالعه و ابعاد آن را بررسی کنند و نقد خود را در خصوص آن مطرح کنند؛ به نظر نمی‌رسد این موضوعات موانع فرهنگی تلقی شوند. مهمترین خواسته نخبگان این بوده که مسیر آغاز کرده را به سرانجام برسانند و به کشور خود خدمت کنند و به واسطه زحماتی که کشیده‌اند، آینده خوبی را برای خود رقم بزنند؛ قطعاً در این مسیر هرگونه اختلال، باعث مهاجرت نخبگان می‌شود.
نخبه ایرانی بهانه گیر نیست بلکه مجبور می‌شود از کشورش مهاجرت کند؛ زیرا در صورتی که این قشر از جامعه پس از گذراندن دوران سخت تحصیل خود به اهداف مطلوب دست نیابد، ناامید و مجبور به ترک کشور می‌شود. به همین دلیل لازم است حمایت‌های لازم حین تحصیل از نخبگان انجام شود.
نظر شما