به گزارش خبرنگار ایمنا، تلفات جنگ جهانی اول در زمان خودش بی‌سابقه بود و بدون زمینه جدی کشمکش، سربازان بسیاری برای جنگ تجهیز شدند و مناطق زیادی از جهان درگیر جنگ گشتند. در این جنگ برای نخستین‌بار از سلاح‌های شیمیایی استفاده شده و برای نخستین بار، به گونه‌ای انبوه مناطق غیرنظامی بمباران هوایی شدند و نیز برای نخستین بار در این سده کشتار غیرنظامیان در ابعادی گسترده رخ داد. این جنگ به خاطر شیوه جنگ خاکریزی به ویژه در جبهه غرب آن نیز شناخته شده است.
جنگ جهانی اول بین متحدان امپراتوری آلمان (اتریش، مجارستان، عثمانی و بلغارستان) و نیروهای متفق (جمهوری سوم فرانسه، بریتانیا، روسیه (تا نوامبر ۱۹۱۷)، صربستان، ایتالیا، ایالات متحده آمریکا (از اوت ۱۹۱۷)، ژاپن و رومانی) درگرفت.
در پی ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند، ولیعهد امپراتوری اتریش-مجارستان در ۲۸ ژوئن ۱۹۱۴ توسط ملی‌گرای صرب، گاوریلو پرنسیپ در سارایوو، اتریش-مجارستان جهت انجام چندین خواسته به صربستان ضرب‌العجل داد و به دنبال برآورده نشدن آن، این کشور را مورد حمله قرار داد. امپراتوری روسیه به عنوان متحد سنتی صربستان، دست به بسیج نیروهای خود زد که موجب نگرانی امپراتوری آلمان، متحد اتریش-مجارستان شد.
آلمان برای جلوگیری از یک جنگ دوطرفه به متحد روسیه یعنی فرانسه حمله کرد. برای سرعت بخشیدن به روند حمله به خاک فرانسه، ارتش آلمان برای دور زدن خط دفاعی این کشور، طرح اشلیفن را اجرا کرد که به موجب آن نیروهای آلمانی از خاک بلژیک برای حمله به فرانسه عبور می‌کردند. تجاوز آلمان به خاک بلژیک باعث شد امپراتوری بریتانیا نیز به عنوان ضامن استقلال این کشور، به آلمان اعلان جنگ دهد. با ورود تدریجی متحدان دو طرف، مدت‌ها هیچ‌یک از دو سو نتوانستند به پیروزی مهمی دست یابند و جنگ چهار سال به درازا انجامید و نزدیک به ۱۰ میلیون نفر کشته برجای گذاشت.
سرانجام با پیروزی متفقین و پایان جنگ در سال ۱۹۱۹ میلادی و با برگزاری کنفرانس صلح پاریس، معاهده‌های جداگانه‌ای امضا شد که تاوان بسیار سنگینی بر شکست‌خوردگان جنگ تحمیل کرد. جنگ جهانی اول از برجسته‌ترین رخدادهای تاریخ بشر بوده و به گونه مستقیم و غیرمستقیم نقش بزرگی در تعیین تاریخ سده بیستم داشت. این جنگ پایان چندین نظام پادشاهی در اروپا را رقم زد و مایه نابودی چهار دودمان پادشاهی هابسبورگ در اتریش، هوهن‌تسولرن در آلمان، آل عثمان در امپراتوری عثمانی و رومانوف در روسیه شد.
بیشتر تاریخ‌نگاران باور دارند که شکست دیپلماسی پس از جنگ و تحمیل غرامت‌ها و مجازات‌های تحقیرآمیز بر اساس پیمان‌هایی چون پیمان ورسای بر آلمان و دیگر دول شکست‌خورده، مایه پرورش جنبش‌هایی چون نازیسم و زمینه‌ساز آغاز جنگ جهانی دوم شد. همچنین نادیده گرفتن ایتالیا و ژاپن از سوی قدرت‌های بزرگ‌تر در تقسیم غرامت‌ها، از دلایل رشد فاشیسم در ایتالیا و حمله ژاپن به منچوری دانسته می‌شود. این جنگ همچنین زمینه را برای انقلاب روسیه مهیا کرد؛ امری که بر آینده جهان تأثیر گذاشت و به انقلاب‌های سوسیالیستی دامن زد و از سویی زمینه‌ساز تبدیل شوروی به ابرقدرتی جهانی شد که آغاز جنگ سرد با ایالات متحده را در پی داشت.
در غرب آسیا با انحلال امپراتوری عثمانی، کشور نوینی به نام ترکیه پایه‌گذاری و قیمومیت موقت مناطق عرب‌نشین تحت حکومت عثمانی تا زمان استقلال آن‌ها به بریتانیا و فرانسه سپرده شد. با فروپاشی امپراتوری اتریش-مجارستان، در اروپای مرکزی کشورهای چکسلواکی و یوگسلاوی پدید آمدند و لهستان با پیوند بخش‌هایی از خاک سه امپراتوری آلمان، روسیه و اتریش-مجارستان، استقلال خود را پس از دو سده بازیافت.
تا مدت‌ها هیچ‌یک از دو سو نتوانستند به پیروزی مهمی دست یابند و جنگ چهار سال به درازا انجامید و تا پیروزی متفقین نزدیک به ۱۰ میلیون تن کشته شدند. پس از پایان این جنگ در سال ۱۹۱۹ و در کنفرانس صلح پاریس، معاهده‌های جداگانه‌ای امضا شد و تاوان‌های بسیار سنگینی بر شکست‌خوردگان جنگ تحمیل داشت.
پایان جنگ جهانی اول
در نوامبر ۱۹۱۸، پایان جنگ جهانی اول به وسیله سفارتخانه‌های متفقین (انگلیس، فرانسه، شوروی و آمریکا) در تهران اعلام شد. بر اثر آغاز جنگ جهانی اول و اشغال ایران توسط بریتانیا و خرید آذوقه مردم ایران توسط ارتش اشغالگر و شروع قحطی بزرگ ایران ۱۹۱۹–۱۹۱۷ عده زیادی از مردم ایران به کام مرگ فرورفتند.
جنگ جهانی اول (که با نام‌های جنگ بزرگ و جنگ برای پایان هم جنگ‌ها نیز شناخته می‌شود) جنگی جهانی بود که از ماه اوت ۱۹۱۴ تا نوامبر ۱۹۱۸ رخ داد و در پی آن، بدون زمینه جدی کشمکش، سربازان بسیاری برای جنگ تجهیز شدند و مناطق زیادی از جهان درگیر جنگ گشتند. تلفات جنگ جهانی اول تا آن زمان در تاریخ بی‌سابقه بود. از سلاح‌های شیمیایی برای نخستین بار در این جنگ استفاده شد. برای نخستین بار، به گونه‌ای انبوه مناطق غیرنظامی بمباران هوایی شدند و نیز برای نخستین بار در این سده کشتار غیرنظامیان در ابعادی گسترده رخ داد. این جنگ به خاطر شیوه جنگ خاکریزی به ویژه در جبهه غرب آن نیز شناخته شده‌است.
جنگ جهانی اول بین متحدین امپراتوری آلمان (اتریش، مجارستان، عثمانی و بلغارستان) و نیروهای متفق (جمهوری سوم فرانسه، بریتانیا، روسیه (تا نوامبر ۱۹۱۷)، صربستان، ایتالیا، ایالات متحده آمریکا (از اوت ۱۹۱۷)، ژاپن و رومانی) درگرفت. تا مدت‌ها هیچ‌یک از دو سو نتوانستند به پیروزی مهمی دست یابند و جنگ چهار سال به درازا انجامید و تا پیروزی متفقین نزدیک به ۱۰ میلیون تن کشته شدند. پس از پایان این جنگ در سال ۱۹۱۹ و در کنفرانس صلح پاریس، معاهده‌های جداگانه‌ای امضا شد و تاوان‌های بسیار سنگینی بر شکست‌خوردگان جنگ تحمیل داشت.
وودرو ویلسون، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در ۸ ژانویه ۱۹۱۸ میلادی پیشنهادهای خود را برای دنیای پس از جنگ جهانی اول اعلام کرد. این پیشنهادها که به «اعلامیه چهارده ماده‌ای ویلسون» مشهور است، هم از جهت پایان دادن به جنگ و هم از جهت تعیین‌کننده بودن برای دنیای بعد از جنگ، دارای اهمیت بسیار بود.
یکی از انگیزه‌های پذیرش آتش‌بس و متارکه جنگ، مفاد اعلامیه ویلسون بود که در آن به حق تعیین سرنوشت به وسیله ملت‌ها اشاره داشت. پیشنهادهای ویلسون شامل سه محور عمده بود. اولین موضوع، جلوگیری از جنگ‌های آینده به وسیله کاهش اقدام‌هایی نظیر محدودیت‌های تجاری، ایجاد اختلال در آزادی دریاها، دیپلماسی پشت پرده، تنش‌های استعماری و مسابقه تسلیحاتی بود. محور دوم، مجموعه‌ای از پیشنهادها با هدف به توافق رسیدن بر سر نکات مورد اختلاف در اروپا در زمینه تمامیت ارضی، مرزهای ملی و ناسیونالیسم قومی بود. محور سوم نیز دربرگیرنده مجمعی از کشورها بود که برای حفظ صلح فعالیت می‌کرد.
پروتکل اتحاد اتریش-مجارستان و آلمان در ۱۲ مه ۱۹۱۸ برای ۱۲ سال دیگر به امضا رسید و از این زمان متفقین تصمیم گرفتند به مسئله ملت‌ها و قومیت‌های تحت سلطه این کشور دامن بزنند. ایتالیا کنگره ملت‌های محروم تحت سلطه اتریش-مجارستان را در ۸ آوریل ۱۹۱۸ در رم تشکیل داد و از این زمان کار منظم تجزیه امپراتوری اتریش - مجارستان آغاز شد.
بلغارستان به دلیل اینکه نتوانسته بود در جنگ‌های بالکان دبروجه را به دست آورد در ۲۹ سپتامبر ۱۹۱۸ با متفقین قرارداد آتش‌بس امضا کرد و ضمن تعهد به تخلیه یونان و صربستان، به متفقین اجازه عبور به طرف اتریش - مجارستان را داد.
عمل بلغارستان آلمان را مجبور به ترک مخاصمه کرد، و با وجود مخالفت بریتانیا، فرانسه و ایتالیا (با اصرار آمریکا) متفقین با آتش‌بس بر اساس اعلامیه ویلسون موافقت کردند. پیمان آتش‌بس در نهایت در ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ با آلمان به امضا رسید.
عثمانی نیز درخواست آتش‌بس خود را به فرمانده ناوگان بریتانیایی در دریای اژه فرستاد و دو کشور بدون اطلاع فرانسه، قرارداد مودرس را در ۳۰ اکتبر ۱۹۱۸ امضا کردند.
جنایات جنگی جنگ جهانی اول
دولتمردان عثمانی و رهبران قیام ترکان جوان در دوران جنگ جهانی اول دست به نابودی عمدی و از پیش برنامه‌ریزی شده (نسل‌کشی) جمعیت ارمنی ساکن سرزمین‌های تحت کنترل این امپراتوری زدند. عملیات در قالب کشتارهای دسته‌جمعی و نیز تبعیدهای اجباری در شرایطی که موجبات مرگ تبعیدشدگان را فراهم آورد، انجام می‌پذیرفت. امروزه تعداد کل قربانیان نسل‌کشی ارمنیان به‌طور عام بین یک تا یک و نیم میلیون نفر برآورد شده‌است. در طی این دوران دیگر گروه‌های قومی منطقه از جمله آشوریان، یونانیان و کردها نیز به طریقی مشابه مورد حمله عثمانی قرار گرفتند. تعداد قربانیان نسل‌کشی آشوری‌ها را ۲۷۵ هزار نفر، نسل‌کشی یونانیان را ۵۰۰ هزار نفر و کشتار کردهای علوی را حدود ۵۰ تا ۷۰ هزار نفر تخمین زده‌اند. امروزه این رویدادها به‌طور گسترده به عنوان اولین نسل‌کشی‌های سده بیستم شناخته می‌شود.
سلاح‌های شیمیایی به‌طور عمده و به‌طور رسمی در جنگ جهانی اول (طی سال‌های ۱۹۱۴–۱۹۱۸) مورد استفاده قرار گرفتند. اگر چه اولین بار ارتش انگلیس در سال ۱۸۹۴ در جنگ‌های کریمه از گازهای شیمیایی تهوع‌آور گوگرد دار در منطقه سباستویول استفاده کرد (که البته چندان مؤثر نبود) با این وجود اولین بار در جنگ جهانی اول (۲۷ آوریل ۱۹۱۵) نیروهای آلمان طی یک حمله وسیع، از گاز سبزرنگی (گاز کلرین) علیه نیروهای بلژیکی مستقر در شهر ایپر استفاده کردند. این حمله شیمیایی نخستین تهاجم وسیع گازی در تاریخ محسوب شد.
کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ جهانی اول و بعد از آن، روند صعودی سریعی را طی کرد و تلفات زیادی هم داشت.
در ژوئیه ۱۹۱۷ ارتش آلمان برای اولین بار از ماده شیمیایی سولفور موستارد یا گاز خردل که بویی شبیه سیر داشت، طی ۱۰ روز نبرد علیه متفقین استفاده کردند که بسیار موفقیت‌آمیز بود. در مجموع استفاده از سلاح‌های شیمیایی طی جنگ جهانی اول منجر به کشته شدن حدود یکصد هزار نفر و مصدوم شدن یک میلیون و دویست هزار نفر گردید. در جریان نبرد دوم ایپر اولین استفاده از سلاح شیمیایی در تاریخ جهان اتفاق افتاد. آلمان‌ها بعد از سه تلاش ناموفق بالاخره موفق شدند با باز کردن بیش از ۵ هزار و ۷۰۰ کپسول حاوی گاز کلرین ابری بزرگ از گاز کلرین ایجاد کنند، این ابر به آرامی روی سنگرهای متفقین را پوشاند و باعث تلفات سنگینی برای متفقین شد. بعد از آن هر دو طرف بارها از سلاح شیمیایی برای تغییر نتیجه به نفع خود استفاده کردند ولی در اکثر مواقع به دلیل وجود ماسک‌های ضد گاز موفق نشدند تأثیر زیادی بگذارند.
ایران در جنگ جهانی اول
در آغاز جنگ جهانی اول در دوره احمدشاه قاجار، ایران تقریباً به مستعمره کامل دول امپریالیستی مبدل شده و فقط به‌طور رسمی، روی کاغذ، خود را دولت مستقلی می‌پنداشت. در سال ۱۹۱۵ یک سیاستمدار روس راجع به ایران نوشت که ایران در آن موقع نه‌دهم مستعمره به شمار می‌رفت. در حوالی سال ۱۹۱۴، مواضع آلمان نیز در ایران به میزان قابل‌توجهی تقویت شد. آلمان پیش از جنگ در تجارت خارجی ایران مقام سوم را پس از روسیه تزاری و انگلیس احراز می‌کرد. در بسیاری از شهرهای ایران شعب و نمایندگی مؤسسات تجارتی و صنعتی آلمانی تأسیس شد. خط کشتیرانی آلمانی فعالیت خود را در خلیج‌فارس فعالانه توسعه می‌داد. آلمان پیش از جنگ در امر حمل‌ونقل دریایی از راه خلیج‌فارس، مقام دوم را پس از انگلستان احراز می‌کرد. تضاد روس و آلمان و مخصوصاً تضاد انگلیس و آلمان در ایران، اگرچه در مقابل تضادهای بین این کشورها در سایر قسمت‌های جهان فرعی به شمار می‌رفت، اما با این حال، قسمت اصلی آن تضادهای امپریالیستی محسوب می‌شد که به جنگ جهانی اول منجر شد.
پس از آغاز جنگ، دولت ایران، در روز دوم نوامبر سال ۱۹۱۴ رسماً اعلام بی‌طرفی کرد. با وجود اعلام بی‌طرفی، سرزمین ایران به میدان مبارزات مسلحانه بلوک‌های جنگجوی امپریالیستی مبدل شد. ابتکار مداخله و اشغال ایران از طرف قشون آلمان- عثمانی بود. نقشه‌ای که به وسیله انور پاشا و صاحب‌منصبان آلمانی مشترکان طرح شده بود، تصرف و اشغال تمام ماورای قفقاز، ایران شمالی، بخش‌های ماورای خزر روسیه و آسیای میانه را پیش‌بینی می‌کرد. ترک‌ها و آلمان‌ها امیدوار بودند با استفاده از تبلیغات پان ترکیسم و پان‌اسلامیسم، ایران و افغانستان را به جنگ با انگلیس و روس بکشانند. قشون عثمانی که ماورای قفقاز روسیه را تهدید می‌کرد، در نوامبر سال ۱۹۱۴ در آذربایجان ایران نفوذ کرد و مناطق غربی آن (شهرهای خوی و ارومیه و شهرهای دیگر) را اشغال کرد.
چهاردهم نوامبر سال ۱۹۱۵ قشون عثمانی تبریز را اشغال کردند. قشون روس در پاسخ این فعالیت بلوک آلمان- عثمانی، در اواخر ژانویه سال ۱۹۱۵، حمله خود را علیه قشون عثمانی در آذربایجان شروع کرد. در منطقه نفت‌خیز جنوب غربی ایران، حتی پیش‌تر از این زمان نیز قشون تازه انگلیس وارد شده بود. میان قشون‌های روس و عثمانی در سرزمین‌های ایران عملیات جنگی آغاز شد. نخست این جنگ‌ها، در آذربایجان روز سی و یکم ژانویه ۱۹۱۵ که قشون روس تبریز را اشغال کرد و سپس در مناطق همدان، کرمانشاه منازعات ادامه پیدا کرد. در این موقع ژنرال‌های تزاری، انگلیس و عثمانی در مناطقی از ایران که به وسیله قشون ایشان اشغال شده بود، چون اربابان تام‌الاقتدار مستعمرات رفتار می‌کردند و به حکومت ایران وقعی نمی‌گذاشتند.
اتحادهای جنگ جهانی اول
متفقین: بریتانیا، روسیه، فرانسه، صربستان، مونته نگرو، بلژیک، ژاپن، ایتالیا (از ۱۹۱۵)، پرتغال (از ۱۹۱۶)، رومانی (از ۱۹۱۶)، پادشاهی حجاز (از ۱۹۱۶)، ایالات متحده آمریکا (از ۱۹۱۷)، یونان (از ۱۹۱۷)، تایلند (از ۱۹۱۷)
متحدان: امپراتوری آلمان، امپراتوری عثمانی، امپراتوری اتریش-مجارستان، پادشاهی بلغارستان (از ۱۹۱۵)
رهبران متفقین: ریمون پوانکاره (فرانسه)، رنه ویویانی (فرانسه)، جرج پنجم (بریتانیا)، هربرت هنری اسکویت (بریتانیا)، نیکولا دوم (روسیه)، ویکتور امانوئل سوم (ایتالیا)، وودرو ویلسون (ایالات متحده آمریکا)، یوشیهیتو (ژاپن)
رهبران متحدان: ویلهلم دوم (امپراتوری آلمان)، تئوبالد فن بتمان-هولوگ (امپراتوری آلمان)، محمد پنجم (امپراتوری عثمانی)، محمد ششم (امپراتوری عثمانی)، سه پاشا (امپراتوری عثمانی)، فرانتس یوزف یکم (امپراتوری اتریش-مجارستان)، کارل یکم (امپراتوری اتریش-مجارستان)، فردیناند یکم (پادشاهی بلغارستان)
نظر شما