به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها به عنوان موجودی زنده و پویا با روح و جسم ساکنان شهر ارتباط داشته و نقش مهمی در برآورده ساختن نیازهای روانی و ذهنی افراد ایفا می‌کند، هنگام عبور شهروندان از فضاهای شهری، عوامل متعددی که مجموعه‌ای از نشانه‌های بصری است بر ذهن آن‌ها تأثیر می‌گذارند، این عوامل بصری مطلوب یا نامطلوب فضاهای شهری، خواسته و یا ناخواسته بر ذهن و روان افراد تأثیرگذار هستند.
شهرهای سنتی گذشته دارای ساختار و بافتی هماهنگ با شرایط محیطی و بومی، تعادل، تناسب و هویت بصری بوده‌اند، و این امر موجب شادابی و سرزندگی شهرهای قدیمی و نیز افزایش تعاملات اجتماعی و حس تعلق ساکنان را به همراه داشته است؛ در همین راستا با «حمیدرضا نیلی، کارشناس ارشد شهرسازی و معماری» به گفت‌وگو پرداختیم. مشروح آن را در ادامه می‌خوانید؛
زائده‌های شهری چیست؟
با توجه به اینکه شهر، محل سکونت و زندگی شهروندان بوده و بر روی همه ابعاد به خصوص بر روی روح و روان شهروندان تأثیرگذار است، هر محیط زندگی باید منظم باشد تا آن ذهنی که در آن محل قرار می‌گیرد، احساس آرامش کند و بتواند امورات زندگی را در آن فضا بهتر جلو ببرد؛ شهر ما هم از این قاعده مستثنی نیست. در این زمان یکی از وظایف مدیریت شهری این است که برنامه‌ای تنظیم کند تا نظم و ترتیب از فضاهای شهری کاسته نشود و تمام عناصر شهری در جای خود مستقر باشند.
زائده‌های شهری دودسته‌اند؛ دسته اول مجموعه عناصری کلیدی و اصلی که در جای نامناسب مستقر شده و یا مجموعه عناصری که کاربرد خاصی در آن نقطه مشخص ندارند و دسته دوم مجموعه‌ای عناصر الحاقی است که به فضای شهری اضافه شده است. در دسته اول به نظم شهرسازی نیاز داریم؛ به‌عنوان‌مثال یک ساختمان ۱۰ طبقه کنار یک ساختمان دوطبقه ساخته‌شده که نظم شهرسازی در آن وجود ندارد. در دسته دوم شناسایی محل قرارگیری عناصر سیمای بام، جداره‌ها و کف حائز اهمیت است که پس از شناسایی به دو دسته عناصر لازم و زائد تقسیم می‌شود.
برای رفع این معضل و ساماندهی فضاهای شهری چه باید کرد؟
از سال ۹۱ در این حوزه تحقیقاتی را بر اساس مطالعات جهانی آغاز کردیم؛ در این مطالعه که هر ساله تکمیل‌تر می‌شود به این نتیجه رسیدیم که بیش از ۱۱۰ عنصر شهری (اعم از زائد و لازم) وجود دارد. ما باید شهر را به‌گونه‌ای درآوریم که مثل یک موجود زنده، متناسب با انتظار شهروندان و نقش، وظیفه و رسالتی که دارد، زندگی کند در این راستا باید رویکرد مجموعه عناصر زائد را شناسایی کرده و با دلایل کافی آسیب‌شناسی کنیم.
شهرداری‌ها از اوایل دهه ۹۰ تلاش‌هایی در این زمینه انجام دادند که با پشتوانه قانون موفقیت‌آمیز بوده است. از این منظر و با این تجربه کمی که داشتیم، مشاهده کردیم که پس از حذف زائده‌ها و بازپیرایی شهر، آرامش مردم و شهر میزان قابل‌توجهی افزایش‌یافته است. همان‌گونه که طی چند ۱۰ سال اخیر برای بهتر کردن فضای شهری یک مجموعه عناصری را با دید آرایشی به آن اضافه کردیم؛ برای کاهش زائده‌های شهری باید با دید پیرایشی به موضوع نگاه کنیم؛ بدین معنی که تعدادی از عناصر شهری را بازپیرایی کرده و عناصر زائد را حذف کنیم.
ممکن است یک مغازه میوه‌فروشی قدیمی را ببینیم که چندین نفر دیگر در آن مغازه کاسبی کرده باشند، اما تابلوی قدیمی آن هنوز باقی است؛ این نگاه آرایشی است چراکه هیچ‌کس تابه‌حال به فکر تغییر تابلوی این مغازه نبوده و نگاه پیرایشی نداشته است. حتی ممکن است آن تابلو تاریخی شده باشد و می‌توان از آن در موزه عناصر شهری استفاده کرد. پس عملاً باید یک مجموعه از متخصصان در حوزه‌هایی با محوریت دانشِ طراحی شهری دور هم جمع شده و با رصد و شناسایی، زائده‌ها را آسیب‌شناسی و طبق آن مجموعه عناصر را دسته‌بندی و طبقه‌بندی کنند و طبق مفاد قانونی نسبت به حذف آن‌ها اقدام کنند.
با اجرای این طرح‌ها، زائده‌ها به‌طور محسوس کاهش‌یافته و اقدامات مسئولان و مردم مانند یک نهضت پیش خواهد رفت؛ نهضتی عمومی در شهرها که عملاً بخشی توسط مدیریت شهر و بخش دیگر توسط مردم، طبق مجموعه ضوابط مقرر انجام می‌شود.
چه قوانین در راستای منظر شهری وجود دارد؟
قوانینی مثل قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در حدود ۵۰ سال قبل، قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و مجموعه قوانینی که طی این چند ده سال به‌طور مستقیم یا بعضاً به‌طور ضمنی توجه زیادی به منظر شهر داشتند.
کدام شهر در ایران و جهان در زمینه کاهش و حذف زائده‌های شهری موفق بوده است؟
این موضوع این‌قدر بزرگ است که نمی‌توان گفت کدام شهر موفق است و هیچ‌گونه زائده شهری ندارد؛ چون حتی یک میخ اضافه در فضای شهری تا یک عنصری که بسیار مقابل دید همگان قرار دارد، همه زائده شهری است. پس از این باب نمی‌شود گفت این شهر ۹۰ درصد اقدامات لازم را انجام داده؛ منتها هر مقطع زمانی که مدیریت شهر به کیفیت فضاهای شهری توجه داشته باشد، عملیات خود را به‌طور محوری برای پیرایش شهر می‌گذارد. من معتقدم زمانی که مدیریت شهر به آن هوشمندی برسد که سیاست‌گذاری‌هایش را طبق قوانینی برای عدم تولید زائده‌های شهری انجام دهد، عملاً این شهر همان شهر موفق در زمینه کاهش زائده‌های شهری است.
در این زمینه تمام توجه طرح‌های توسعه شهری باید به قوانین و ضوابط نوشته‌شده برای ساختن آینده شهر باشد. در این صورت هر توسعه جدید که در شهر ما ایجاد می‌شود، نه‌تنها ناهماهنگ با بخش‌های دیگر شهرمان نبوده بلکه ادامه دهنده آن و منطبق با هویت شهر بوده و هر بخش شهر باید برای خود یک طرح توسعه داشته باشد.
نظر شما