به گزارش خبرنگار ایمنا، پیش از انتشار ویروس کرونا صنعت نشر با مشکلاتی چون کمبود، گرانی و قاچاق کاغذ مواجه بود. در این دوره فرهنگ سازی درباره کتابخوانی نیز جزو دغدغه‌های فعالان صنعت نشر بود اما کمی پس از شیوع ویروس و قرنطینه خانگی اوضاع متفاوت شد و تعطیلی انتشارات و کتابفروشی‌ها، رونق یافتن کتاب‌های الکترونیکی و افزایش قیمت‌های بی رویه مواد اولیه نیز بر مشکلات ناشران افزوده شد. اینگونه بود که برخی از آنها صحنه را ترک کردند و برای تأمین معیشت راه‌های دیگری جز فرهنگ را پیش گرفتند و برخی دیگر درباره سقوط صنعت نشر هشدار می‌دادند.
بیشتر بخوانید:
به زودی شاهد سقوط صنعت نشر خواهیم بود
افشین شحنه تبار، مدیر انتشارات بین المللی شمع و مه در گفت و گو با خبرنگار ایمنا با اشاره به تأثیر وقایع یک سال اخیر بر صنعت نشر، می‌گوید: در یک سال گذشته سه موضوع مهم داشته ایم که تأثیر مستقیمی بر صنعت چاپ گذاشته است. اولین موضوع این است که به دلیل نبود ثبات اقتصادی قیمت‌ها به شدت افزایش یافت. بسیاری معتقدند این افزایش قیمت فقط مربوط به کاغذ بود، اما کاغذ فقط بخشی از روند چاپ است. جوهر وارداتی، صحافی و لیتوگرافی نیز بخشی‌هایی از صنعت چاپ است که به شدت افزایش قیمت داشت. این افزایش قیمت‌ها باعث شد که بسیاری از افراد تمایلی به کار با محصولات چاپی نداشته باشند.
وی می‌افزاید: مطبوعات و کتاب نیز بخش بزرگی از محصولات چاپی است. درباره مطبوعات می‌توان گفت روزنامه‌ها و پس از آنها نشریات و مجلات، تقریباً به پایان عمر خود رسیده‌اند، البته این مساله مختص ایران نیست و در همه دنیا اتفاق افتاده است. در حوزه کتاب نیز تیراژ به شدت پایین آمده است و به دلیل افزایش هزینه‌های تولید و کم شدن قدرت خرید مردم تمایلی به تهیه کتاب وجود ندارد. به همین دلیل ناشران بسیاری از این صنعت خارج شده‌اند که این مساله تأثیر مستقیمی در افول صنعت چاپ خواهد گذاشت.
این ناشر ادامه می‌دهد: جدای از این مسائل، دو سال است که درگیر پاندمی هستیم، همه گیری کرونا تأثیر مستقیمی روی کتاب، کتابخوانی و چاپ گذاشت. بسیاری معتقدند این پاندمی باعث شد مردم در خانه بمانند و بیشتر کتاب بخوانند اما آمار نه در ایران و نه در جهان چنین مسأله‌ای را تائید نمی‌کند. از طرفی فرمت کتاب‌ها در حال تغییر است و به صورت الکترونیکی یا صوتی منتشر می‌شود. از سویی بخش زیادی از وقت آزاد مردم که پیشتر صرف خواندن کتاب و نشریات می‌شد در حال حاضر به فضای مجازی اختصاص یافته است چنین مواردی باعث شده است که صنعت چاپ کاملاً مهجور و منقبض شود.
شحنه تبار خاطر نشان می‌کند: بسیاری از چاپخانه داران که کار تک رنگ انجام می‌دادند دستگاه‌های خود را تغییر داده و به سوی چاپ جعبه یا… رفته‌اند. وقتی کتاب منتشر نشود تأثیر مهمی روی کار لیتوگرافان که اکنون تقریباً بیکار هستند گذاشته می‌شود. از طرفی همه چیز به سمت روشی از چاپ که به آن دیجیتال گفته می‌شود سوق پیدا کرده است؛ در این روش به ازای هر خرید، چاپ صورت می‌گیرد. استفاده از پرینتر و صحافی خانگی که کار یک مجموعه چاپی را در مقیاس کوچک‌تر انجام می‌دهد نیز افزایش داشته است. چنین مسائلی باعث شده است که صنعت چاپ وضعیت عجیب و وخیمی را تجربه کند.
وی اضافه می‌کند: امیدی به بهبود این وضعیت نیست. به همین دلیل بسیاری از چاپخانه‌های بزرگ، لیتوگرافان و صحافان دستگاه‌های خود را برای فروش گذاشته‌اند. این شرایطی است که به وجود آمده و صرفاً بخشی از آن مربوط به کرونا است.
کتاب‌های قاچاق به راحتی فروخته می‌شود
این ناشر با اشاره به مساله دست فروشی کتاب، می‌گوید: همیشه دست فروشی کتاب با تخفیف بالا را تیر خلاص به صنعت نشر دانسته‌ام. در وضعیت فعلی فعالیت در حوزه کتاب پرریسک‌ترین کار است و با این شرایط ناشر به کمک نویسنده، مترجم و ویراستار محصولی تولید می‌کند و به محض اینکه کتاب موفق می‌شود؛ اثر او را بدون اخذ مجوز و نظارت در تیراژ پایین منتشر می‌کنند و کنار خیابان‌ها می‌فروشند.
شحنه تبار تصریح می‌کند: در هیچ جای دنیا اموال دزدی را کنار خیابان نمی‌فروشند، اما این معضل در ایران وجود دارد. برخی معتقدند دست فروشی کتاب یک کار فرهنگی است و باعث ترویج کتابخوانی می‌شوند، اما این کار سرقت است و مسبب آن قطعاً قوه مقننه کشور است که قانونی مدون نکرد تا جلوی این افراد گرفته شود. حتی اگر ناشر ببیند که نسخه جعلی کتابش در کنار خیابان به فروش می‌رسد هم نمی‌تواند مستقیماً مانع فروش شود و حتماً باید شکایت شود، این مساله را در کنار این مثال تصور کنید که فردی در کنار خیابان ضبط سرقتی می‌فروشد، در این مورد می‌توان مانع او شد.
وی خاطر نشان می‌کند: اما نمی‌توان همه تقصیر را گردن فروشنده‌ای گذاشت که ناخواسته به این کار روی آورده است، چراکه مشکل ما ضعف قانونگذاری در این باره است. قانون اجازه می‌دهد کتابی که چاپ شده توسط ۱۰ ناشر دیگر با یک تغییر کوچک و بدون اینکه وقتی برای آن گذاشته شود، مجدداً چاپ و تولید شود. مترجم برخی از کتاب‌هایی که چاپ می‌شود اصلاً وجود خارجی ندارد و فقط یک اسم است. درواقع اول و آخر یک کتاب را تغییر می‌دهند و با تغییر جلد، کتاب را به صورت قانونی چاپ و وارد بازار می‌کنند. تناقضی در این اتفاق وجود دارد، ناشر کار غیر قانونی انجام نداده، اما در اصل سرقت کرده است.
این ناشر اضافه می‌کند: همه اینها دست به دست هم می‌دهد تا اوضاع کتاب روز به روز وخیم‌تر شود و مسئولان نیز متوجه این مساله نیستند که اگر کتاب زمین بخورد، سینما، موسیقی، هنرهای تجسمی و تمام شاخه‌های هنر زمین می‌خورد. پیش از کرونا اتحادیه ناشران با کمک وزارت ارشاد سعی کرد قاچاق کتاب را کنترل کند بر همین اساس انبارهای قاچاق جمع شد و افرادی نیز دستگیر شدند اما پس از شیوع کرونا این افراد به حال خود رها شدند و به همین دلیل است که در کنار خیابان‌ها به راحتی آثار قاچاق به فروش می‌رسد.
مهم‌ترین مساله ناشران بین‌المللی نبود ارتباطات بانکی است
شحنه تبار با اشاره به مشکلات ناشران بین‌المللی، می‌گوید: در حوزه بین‌الملل به حدی مشکل وجود دارد که شاید نتوان آنها را اعلام کرد. بسیاری معتقدند که نبود ایران در «کنوانسیون برن» و عضویت نداشتن در قانون کپی رایت یک مانع است اما من به عنوان کسی که ۲۸ سال در این حوزه خارج از ایران فعالیت می‌کنم معتقدم که این مشکل مساله اول ما نیست چرا که می‌توانیم به عنوان یک ناشر و جدای از قوانین جهانی به گونه‌ای عمل کنیم که اطمینان خاطر طرف مقابلمان را کسب کنیم.
وی ادامه می‌دهد: وقتی ناشری وارد حوزه بین‌الملل می‌شود اولین مانع او مساله زبان فارسی است. زبان فارسی مهجور است و ارتباطی با زبان‌های لاتین ندارد، ترجمه آن به زبان‌های دیگر به ویژه در حوزه ادبیات داستانی بسیار مشکل است و در این عرصه کمبود مترجم داریم. از طرفی متأسفانه خروجی دانشجویان حتی در مقطع دکتری به حدی ضعیف است که نمی‌توان از آنها کمک گرفت.
این ناشر با بیان اینکه «دومین مساله در حوزه بین‌المللی نشر این است که ناشران دید صادراتی ندارند» ادامه می‌دهد: اصولاً در هیچ شاخه‌ای از کارهایمان ذهنیت صادراتی نداریم و در ادبیات و فرهنگ نیز این مساله وجود دارد. در بحث سینما تا حدی موفقیت‌های در حوزه صادرات داشته‌ایم اما نسبت به پیشینه سینما باز هم عقب هستیم.
شحنه تبار خاطر نشان می‌کند: مساله دیگر تحریم و مسائل سیاسی است. نبود ارتباطات بانکی مهم‌ترین مشکل است چرا که نمی‌توان پولی را در بانک‌های جهانی جا به جا کرد. به این دلایل است که حضور در فضای بین‌المللی برای یک ناشر ایرانی، بسیار پر هزینه است. هزینه حضور ناشران در یک نمایشگاه عادی شاید به‌اندازه هزینه چاپ ۱۵ عنوان کتاب به زبان فارسی باشد. به همین دلیل ناشران چندان رغبتی به کار در فضای بین‌المللی ندارند.
برای قضاوت درباره محمد مهدی اسماعیلی زود است
وی درباره مطالبه‌های خود از وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی، می‌گوید: برای قضاوت درباره محمدمهدی اسماعیلی زود است، باید ببینیم معاون فرهنگی را چه کسی قرار می‌دهد و تا چه میزان نسبت به این حوزه دغدغه دارد. اصولاً وزرای ارشاد خواسته یا ناخواسته به بحث سینما و موسیقی تمایل پیدا می‌کنند و همیشه آنها را نسبت به مشکلات صنعت نشر ارجح می‌بینند.
این ناشر ادامه می‌دهد: معتقدم صنعت نشر باید همیشه اولین اولویت باشد و از آنجایی که کار بسیار پر هزینه‌ای است، برای بحث تخصیص بودجه باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. نباید فراموش کنیم که اگر بتوانیم در فضای بین‌المللی موفقیتی کسب کنیم سقف پیشرفت مالی و معنوی برای کشور، نویسنده و ناشر بسیار بالاتر می‌رود. سقف موفقیت ایران در حوزه کتاب بسیار کوتاه است و در بهترین حالت این است که کتاب یک نویسنده به چاپ سوم و چهارم برسد، اما وقتی این سقف باز شود و نویسنده بتواند در بازار بین‌المللی کار کند جدای از اینکه تیراژها بالا می‌رود، نویسنده از تعدد ترجمه آثار خود به زبان‌های مختلف بهره می‌برد و برای کشور و او افتخارآفرینی می‌شود. امیدوارم سرنوشت کتاب مانند سرنوشت روزنامه‌ها و مطبوعات نشود، چرا که معتقدم محور فرهنگ، ادبیات و هنر یک کشور فقط کتاب است.
یک وقفه دوساله در تولید آثار علمی، ادبی و فرهنگی داشتیم
سید عباس حسینی نیک، مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: یکی از مشکلات اساسی برای هر نوع کالایی عرضه و فروش آن است. برای محصولی مانند کتاب باید دو مساله تولید و عرضه را مد نظر داشت، تولید کتاب به دو بخش تقسیم می‌شود: تولید محتوا و تولید فنی کتاب. در تولید محتوا دانشمندان، اساتید، شعرا، هنرمندان و … اثر تولید می‌کنند. این قشر از جامعه به شدت تحت تأثیر مساله کرونا قرار گرفتند بنابراین می‌توان گفت همه‌گیری روی «تولید محتوا» اثر گذاشت.
وی می‌افزاید: با آنکه به نظر می‌رسد خانه نشینی ناشی از قرنطینه اهالی دانش و فرهنگ باید به تولید علم کمک کند، اما با توجه به اینکه معیشت این افراد هیچ تضمینی نداشت و زمانی هم که کتابی می‌نوشتند ناشری نبود که آن را منتشر کند، طبیعتاً در این دوره کتاب خوب تولید نشد، از دید من ما یک وقفه دو ساله در تولید آثار علمی، ادبی و هنری داریم.
مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، تصریح می‌کند: در بخش تولید فنی نیز با مشکل مواد اولیه از جمله کاغذ، مقوا و زینک مواجه بوده‌ایم، چراکه قیمت آنها به شدت افزایش پیدا کرد و این امر سقف سرمایه‌گذاری در حوزه کتاب را افزایش داد. از طرفی با وجود آنکه بخشی از ارز دولتی به کاغذ اختصاص داده شد، اما به علت این که در اختصاص آن مشکلاتی پدید آمد جامعه نشر دچار کمبود کاغذ شد، برای دست‌اندرکاران تولید فنی مشکلات فراوانی ایجاد شد و دوران سختی را گذراندند.
حسینی نیک خاطر نشان می‌کند: وقتی مواد اولیه و مراحل فنی چاپ گران می‌شود، قیمت کتاب نیز افزایش پیدا می‌کند و به سادگی از سبد خرید مردم خارج می‌شود گرچه کتاب نسبت به سایر کالاها گران نیست. توان مالی مردم کمتر اجازه می‌دهد که کتاب تهیه کنند. در مجموع عوامل اقتصادی، مواد اولیه کتاب و همه گیری کرونا وضعیت حوزه کتاب را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
دولت از تصدیگری در حوزه نشر پرهیز کند
وی می‌گوید: انتظار این است که دولت جدید و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به حوزه فرهنگ و هنر توجه بیشتری داشته باشد. اصلی‌ترین مساله این حوزه نیز اقتصاد نشر است. باید اقتصاد نشر با مسائل مختلف از جمله تأمین مواد اولیه، تسهیل در عرضه و فروش کتاب و… بهبود یابد.
این ناشر ادامه می‌دهد: اگر می‌خواهیم حوزه فرهنگ و هنر دوران شکوفایی خود را بازیابد و به وضعیت ایده‌آلی برسد باید در صنعت نشر رونق اقتصادی ایجاد کنیم تا پدید آورندگان انگیزه پیدا کنند و کتاب‌های خوب، جدید و علمی بنویسند، به دست ناشران برسانند و ناشران با دلگرمی آنها را منتشر کنند از طرفی جامعه مخاطب نیز می‌تواند به راحتی کتاب‌های مورد نیاز خود را تهیه کند.
حسینی نیک اضافه می‌کند: دولت باید از تصدیگری در حوزه نشر پرهیز و از توان تشکل‌های فرهنگی استفاده کند. متأسفانه در هشت سال گذشته از این ظرفیت استفاده نشد. امروزه بخش‌های دولتی و نیمه دولتی در وزارت ارشاد تشکیل شده که جای بخش خصوصی و تشکل‌های نشر را گرفته است. باید از تشکل‌ها دعوت شود تا با تخصص و سابقه‌ای که در حوزه نشر دارند به رونق این حوزه کمک کنند.
گزارش از: صدیقه کهیانی، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما