به گزارش خبرنگار ایمنا، با شکل‌گیری دوره پنجم مدیریت شهری، یکی از مهم‌ترین وعده‌های مدیران شهری به شهروندان ایجاد «شهرداری شیشه‌ای» در پایتخت بود. مدیران شهری با انتقاد به شیوه‌های اداره پایتخت طی سال‌های گذشته، ایجاد شفافیت را «مبارزه با فساد بدون نیاز به بودجه» خواندند و اعلام کردند: "رویه‌های فسادآمیز در شهرداری تهران برچیده خواهد شد."
یکی از گام‌های اولیه برای دستیابی به شفافیت در مجموعه مدیریت شهری، امکان دسترسی عموم شهروندان به آمار و اطلاعات مختلف مدیریت شهر بود.
راه‌اندازی سامانه‌ای تحت عنوان «شفاف» در سال نخست استقرار تیم جدید مدیریت شهری به عنوان اولین گام در این مسیر بود. سامانه‌ای که به مرور زمان بنا بود اطلاعات حوزه‌های مختلف شهرداری در آن قرار گیرد و به تدریج موانع موجود میان شهروندان و کانال‌های پر پیچ و خم اطلاعات را از میان بردارد.
اطلاعات مواردی چون قراردادهای متوسط و کلان شهرداری، لایحه، مصوبه و عملکرد بودجه، شهرسازی، مدیران و کارکنان شهرداری، پژوهش‌ها و مطالعات شهرداری، روزبازارها و کیوسک‌ها و نهایتاً اسامی دریافت کنندگان طرح ترافیک خبرنگاری روی این سامانه منتشر شد.
اما در این چهار سال در مسیر تحقق شفافیت و انتشار اطلاعات، مقاومت‌های زیادی وجود داشت، خبرنگار ایمنا با بهاره آروین رئیس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای اسلامی شهر تهران درباره دشواری‌های این راه گفت‌وگو کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به اینکه در سال پایانی دوره شورای پنجم از ترکیب هیأت رئیسه کنار رفتید تا بتوانید اهداف کمیته شفافیت را بیشتر پیگیری کنید، لطفاً بفرمائید دستاوردهای آن در این چهار سال چه بود؟
طبق وعده‌ای که در انتخابات ۹۶ به مردم داده بودیم تلاش کردیم برخی فسادهای موجود در شهرداری تهران را از طریق شفافیت به حداقل برسانیم. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مستعد فساد در شهرداری، معاملات است. ما ایجاد شفافیت در این حوزه را از انتشار اطلاعات قراردادهای بالای یک میلیارد تومان شروع کردیم و در ادامه سقف قراردادها کاهش پیدا کرد؛ به‌طوری‌که در حال حاضر اطلاعات قراردادهای متوسط یعنی بالای ۴۵ میلیون تومان در سال ۹۹ هم روی وبسایت شفاف قرار دارد.
اول فقط مناقصه‌ها منتشر شد و بعد مزایده‌ها و قراردادهای مشارکتی و از همه مهم‌تر قراردادهای ملکی بر آن افزوده شد. در راستای هدف ایجاد شفافیت در واحدهای تابعه شهرداری تهران نیز صورت‌های مالی به همراه اساسنامه‌ها و آئین‌نامه‌های مالی و معاملاتی آنها را منتشر کردیم.
همچنین سند بودجه را به صورت استاندارد و در قالب فایل اکسل در اختیار شهروندان قرار دادیم و درآمد و هزینه شهرداری تهران را به صورت برخط برای شهروندان منتشر کردیم. اکنون شهروندان می‌توانند با مراجعه به وبسایت شفاف ببینند شهرداری ماهانه چه میزان درآمد از چه ردیف‌هایی کسب کرده و بابت کدام ردیف‌های بودجه چه میزان هزینه کرده است.
از دیگر حوزه‌های پرفساد در شهرداری تهران حوزه شهرسازی بود که ما سعی کردیم آن را از طریق انتشار اطلاعات پروانه‌های ساختمانی صادره از سال ۹۷ به بعد تا حدی شفاف کنیم همچنین در این حوزه، هوشمندسازی فرآیندها و حذف مراجعات غیرضروری را در دستورکار قرار دادیم چون درواقع همین مراجعات محمل فساد بود.
اکنون شهروندان می‌توانند در سامانه «تهران من» آرشیو پرونده‌های فعالشان در حوزه شهرسازی را ببینند. پیش از این شهروندان باید به دفاتر خدمات الکترونیک می‌رفتند و با پرداخت هزینه‌های رسمی و غیررسمی به اطلاعات پرونده خود دسترسی پیدا می‌کردند اما حالا کافی است درخواست کنید دسترسی شما از طریق سامانه «تهران من» فعال شود و بعد به اطلاعات پرونده خود دسترسی خواهید داشت علاوه بر این می‌توانید درخواست صدور پروانه تخریب و نوسازی و درخواست پایان کار آپارتمانی را نیز به‌صورت کاملاً الکترونیک ثبت کنید.
همچنین پیام‌های ۱۳۷ شهروندان را در اختیار مردم قرار دادیم تا مشخص باشد حوزه‌های مساله‌دار از نظر آنها کدام است. پیام‌ها و شکایات ۱۸۸۸ را نیز منتشر کردیم که مشخص باشد چه حوزه‌هایی حوزه‌های پرشکایت بوده است علاوه بر آن سفرهای خارجی کارکنان و اطلاعات مدیران را نیز براساس مصوبه مدیریت تعارض منافع منتشر کردیم.
موارد اطلاعاتی منتشر شده در وبسایت شفاف متعدد است که برای خودداری از طولانی شدن کلام به آنها اشاره نمی‌کنم اما علاوه بر شفافیت شهرداری، شفافیت شورا را نیز پیگیری کردیم. در این چهار سال برای اولین بار آرای اعضای شورای شهر پنجم به‌عنوان پیشروترین نهاد پارلمانی به‌صورت سیستماتیک ثبت و منتشر شد.
برای رسیدن به شفافیت در کدام بخش‌ها با مقاومت بیشتری روبه‌رو بودید؟
مقاومت و چالش همواره وجود داشت اما هیچ‌گاه این مقاومت در برابر اصل شفافیت نبود. افراد معمولاً برای مقاومت در برابر شفافیت اظهار می‌کردند که زیرساخت فنی کار وجود ندارد یا اطلاعاتی که قرار است منتشر شود اصلاً ثبت نمی‌شود یا اطلاعات سامانه‌ها باهم مغایر است و ما اصلاً این اطلاعات را نداریم! یعنی به جای مقاومت روراست، بیشتر سنگ‌اندازی و بهانه‌تراشی می‌شد.
مثلاً جالب بود که در مورد قراردادهای ملکی ردیف درآمدی اجاره و فروش و تهاتر را ثبت می‌کردند ولی اصلاً مشخص نمی‌کردند این اطلاعات مربوط به کدام ملک است بنابراین کاری که انجام دادیم شناسایی فیلدهای تکمیل نشده و اجباری کردن تکمیل آن بود تا کاربران به طور مثال اطلاعات ملکی را که یک ردیف درآمدی به آن مربوط می‌شود ثبت کنند.
ما برای اینکه مطمئن شویم همه قراردادها روی وبسایت شفاف منتشر می‌شود باید همه سامانه‌های ثبت عملکرد مالی شهرداری را به هم متصل می‌کردیم البته این اقدام با مقاومت‌های زیادی مواجه می‌شد چون کار جدیدی بود. پیش از آن، اطلاعات اینچنینی ثبت نمی‌شد و افراد بعضاً مایل به شفاف کردن آن نبودند. اگر دستور جلسات و صورتجلسات کمیته شفافیت را نگاه کنید می‌بینید بابت یک موضوع ده‌ها جلسه تشکیل شده تا بالاخره به سرانجام رسیده است. شاید اگر فقط می‌گفتیم این مصوبه شورا است و بروید اجرا کنید واقعاً هیچ وقت اجرا نمی‌شد یا در صورت اجرا هیچ ربطی به مصوبه شورا نداشت و حاصل کار یک خروجی صوری بود برای اینکه بگویند مصوبه را اجرا کرده‌اند.
خوشبختانه کارشناسان کمیته شفافیت با اشرافی که بر حوزه‌های شهرداری و سامانه‌های موجود داشتند، می‌توانستند این راه درروها را کشف کنند و ببینند که سیستم چطور در برابر اجرای مصوبات شورا مقاومت به خرج می‌دهد.
مدیران ارشد شهرداری با مصوبات شورا همراه و همسو بودند و ما در این چهار سال به صورت آهسته و پیوسته سعی کردیم بر مقاومت‌های مدیران میانی و بدنه شهرداری غلبه کنیم مثلاً وقتی نمایندگان شهرداری می‌گفتند فیلد اطلاعاتی مربوطه وجود ندارد می‌گفتیم خب آن را اضافه کنید. وقتی می‌گفتند کارکنان فیلد را تکمیل نمی‌کنند می‌گفتیم تکمیل آن را اجباری کنید. وقتی هم که تکمیل فیلدها را اجباری می‌کردند مسائل دیگری را پیش می‌آوردند که سعی کردیم آنها را هم حل کنیم.
به هر حال در هر حوزه‌ای که ورود پیدا کردیم، مقاومت و چالش وجود داشت و شاید هر نوع تغییر رویه‌ای در هر سازمانی این مقاومت و چالش را ایجاب کند. طبعاً این موضوع در نهاد شهرداری به دلیل گستردگی و تنوع حوزه‌ها با پیچیدگی‌های بیشتری همراه است.
کدام تلاش‌ها در حوزه شفافیت را نتوانستید به سرانجام برسانید؟
متأسفانه ما در حوزه واحدهای تابعه شهرداری یعنی شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به شهرداری نتوانستیم آن میزان شفافیتی را که در مناطق و ستاد شهرداری تهران ایجاد کردیم محقق کنیم. بخش زیادی از بودجه شهرداری در این واحدها هزینه می‌شود و اگرچه این واحدها به سامانه فاینانس یا سامانه مالی شهرداری متصل هستند اما بودجه و آئین‌نامه مالی و معاملاتی خاص خودشان را دارند و سیستم حسابداریشان به‌گونه‌ای است که نمی‌توانید نحوه هزینه‌کرد را در این واحدها به صورت دقیق رصد کنید.
به طور مثال در مورد اطلاعات قراردادها ما باید از طریق اتصال سامانه فاینانس به سامانه معاملات چک می‌کردیم که همه قراردادها ثبت شود بنابراین برای هر هزینه‌ای که در سامانه مالی ثبت می‌شد باید مشخص می‌شد مرتبط با قرارداد است یا قبض یا تنخواه یا دیگر موارد و به اصطلاح عامل هزینه مشخص می‌شد تا در صورت انتخاب قرارداد، کاربر مجبور باشد اطلاعات آن را در سامانه معاملات ثبت کند و به این ترتیب از ثبت همه قراردادها در سامانه معاملات و به دنبال آن انتشار روی وبسایت شفاف اطمینان حاصل می‌کردیم اما واحدهای تابعه اصلاً چنین شفافیتی را در ثبت عامل هزینه نداشتند و تا پایان کار هم همخوانی کدهای بودجه عمومی مصوب شهرداری با بودجه اختصاصی سازمان‌ها و شرکت‌ها انجام نشد.
به همین دلیل آن نظارت سیستماتیکی که در مناطق شهرداری اعمال می‌کردیم در واحدهای تابعه اعمال نشد و ما در مورد واحدهای تابعه از طریق ذی‌حسابان نظارت می‌کردیم که میزان قراردادهای ثبت شده و منتشر شده روی سامانه شفاف با هم مغایرت نداشته باشد.
به هر حال گام‌های ابتدایی را برای تحقق شفافیت در واحدهای تابعه برداشتیم ولی موفقیتمان در این حوزه مانند آنچه در مناطق محقق شد نبود. در حوزه املاک شهرداری تهران نیز به آن توفیقی که مدنظر داشتیم دست نیافتیم و فرآیند ارزیابی املاک که در شهرداری محمل فساد محسوب می‌شود همچنان به‌صورت غیرالکترونیک و دستی انجام می‌شود و سامانه‌ای که برای آن طراحی شده است مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
این سامانه مشکلاتی دارد و دلیل آن را سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات و سازمان املاک همواره آن را به هم پاس داده‌اند. فاوا معتقد است سازمان املاک نمی‌خواهد اطلاعات مربوطه را ثبت کند و سازمان املاک هم مدعی است سامانه ضعیف است و اطلاعات را نمی‌توان در آن ثبت کرد. خلاصه در این رفت و برگشت، آن حد از شفافیتی که در دیگر قراردادها و معاملات شهرداری محقق شد، در حوزه قراردادهای ملکی و املاک شهرداری تهران محقق نشد.
اکنون که پایان کار دوره شورای پنجم است کدام دسته از اطلاعات شفاف شده در معرض خطر هستند؟ برای حفظ این دستاورد مهم چه می‌توان کرد؟
به نظر من تمام وبسایت شفاف می‌تواند در معرض خطر باشد. اگر بعد از دوره پنجم کمیته شفافیت نتواند به‌روزرسانی این وبسایت را مورد نظارت و پیگیری قرار دهد، اگر شخص دیگری جایگزین رئیس کمیته شفافیت نشود که این نظارت و پیگیری مستمر را انجام دهد و اگر مطالبه‌گری جامعه مدنی و رسانه‌ها وجود نداشته باشد تقریباً همه اطلاعات این سایت ممکن است به اطلاعات تاریخ گذشته‌ای تبدیل شود که فقط مربوط به دوره پنجم مدیریت شهری در تهران بوده است.
از همه مهم‌تر، اطلاعات حوزه شهرسازی است که من خیلی نگران آن هستم. اگر شهرداری دوباره بخواهد درآمدزایی خلاف طرح تفصیلی را پی گیرد و خلاف ضوابط عمل کند متأسفانه اطلاعات پروانه‌های ساختمانی در خطر قرار می‌گیرد چون اولین جایی که این رویه‌های تخلف‌آمیز مشخص می‌شود همین اطلاعات منتشر شده از پروانه‌هاست به همین دلیل این خطر وجود دارد که به‌روزرسانی نشود.
ممکن است روند انتشار پروانه‌های صادره در همین نقطه‌ای که تا امروز صادر شده متوقف بماند و پروانه‌های جدید روی وبسایت شفاف نیاید. حتی ممکن است پروانه‌ها منتشر شوند اما نه به صورت سیستماتیک؛ یعنی ممکن است این انتشار به صورت دستی انجام شود و احیاناً پروانه‌هایی که خلاف ضابطه صادر شده‌اند منتشر نشوند.
حوزه قراردادها نیز به‌ویژه در واحدهای تابعه که ترفند ترک تشریفات بسیار فعال عمل می‌کند یکی دیگر از حوزه‌هایی است که ممکن است به راحتی از وبسایت شفاف حذف شود. علت اینکه اکنون قراردادهای مناطق به صورت واضح در وبسایت شفاف قرار گرفته هم این است که شهرداری تهران معمولاً در ستاد و مناطق طبق آئین‌نامه مالی و معاملاتی عمل می‌کند اما این در خصوص واحدهای تابعه صدق نمی‌کند چرا که آنها آئین‌نامه مالی و معاملاتی مستقل خود را دارند بنابراین مفاد قراردادهای آنها ممکن است به طور کامل روی سامانه قرار نگیرد و این حوزه در واحدهای تابعه از جمله حوزه‌های فسادخیز محسوب می‌شود.
در حال حاضر ما این قراردادها را با نظارت ذی‌حسابان منتشر می‌کنیم اما اگر در این حوزه نظارت و پیگیری جدی وجود نداشته باشد و این اطلاعات رصد نشود، ممکن است دیگر روی وبسایت شفاف منتشر نشود. اطلاعات مدیران، اطلاعات سفرهای خارجی و نظایر آن، همه و همه مقولاتی هستند که اگر رصد و مطالبه‌گری وجود نداشته باشد ممکن است به‌روزرسانی نشوند و به همین اطلاعات منتشرشده در دوره پنجم ختم شوند.
بعد از چهار سال تلاش، اکنون هنوز هم باور دارید که در نهادی مانند شهرداری با ساختار کنونی امکان شفافیت وجود دارد؟
بله؛ اتفاقاً من فکر می‌کنم شهرداری تهران در این چهار سال برای شفافیت در کشور الگویی پیشرو بود. تا پیش از اینکه شهرداری تهران اقداماتی در راستای شفافیت انجام دهد همه می‌گفتند این کارها در کشورهای خارجی شدنی است و اینجا ایران است یا می‌گفتند ممکن است در صورت انتشار اطلاعات، رسانه‌های بیگانه روی آن مانور دهند و اصلاً ما قدرت رسانه‌ای لازم را نداریم که به واکنش‌ها پاسخ دهیم و آنگاه با اینکه هیچ کار خلافی نکرده‌ایم اطلاعات منتشرشده را پیراهن عثمان می‌کنند.
به عقیده من فرهنگی که پیشبرد شفافیت را در شهرداری رقم زد، دستاورد مهم شفافیت بود. اکنون در بسیاری از سازمان‌های دولتی ایده این است که شهرداری اطلاعات معاملات، مدیران و پروانه‌های ساختمانی را شفاف کرد و اتفاقی نیفتاد. حریم شخصی کسی هم زیر سئوال نرفت.
این در حالی است که مهم‌ترین بهانه مخالفان انتشار اطلاعات پروانه‌های ساختمانی این بود که این کار حریم شخصی افراد را زیر سئوال خواهد برد. این مساله قابل حل بود چرا که ما تنها اطلاعات ملک را منتشر کردیم و اطلاعات مالک را انتشار ندادیم.
از این جهت من فکر می‌کنم شهرداری تهران راه خوبی را طی کرده و ظرفیت زیادی دارد که این مسیر را پرقدرت‌تر پیش ببرد چون اتفاقاً بر آن موانع اولیه ذهنی و بوروکراتیک غلبه کرده است. اکنون زیرساخت‌های خوبی به‌وجود آمده و اگر نمایندگان منتخب دوره ششم و جامعه مدنی و رسانه‌ها تداوم شفافیت را پیگیرانه مطالبه کنند این راه به خوبی ادامه خواهد یافت.
اکنون به وضوح مشخص است که چه زوایایی از شهرداری هنوز شفاف نشده و حتی پیگیری یک نماینده می‌تواند همان زوایا را در چهار سال آینده کاملاً شفاف کند. همانگونه که در این چهار سال توانستیم در شیشه‌ای شدن شهرداری سهم داشته باشیم، نمایندگان دوره ششم نیز به همان اندازه می‌توانند در چهار سال آینده به تحقق کامل شهرداری شیشه‌ای کمک کنند. به این ترتیب یک روند تدریجی اما پایدار شکل خواهد گرفت البته به شرطی که آن رصد و مطالبه‌گری لازم و کافی وجود داشته باشد.
گفت‌وگو از نورا حسینی، خبرنگار شهری ایمنا
نظر شما