به گزارش ایمنا، استارلینک می‌تواند دسترسی به اینترنت را عملاً در هر نقطه از کره خاکی مهیا سازد. هدف پروژه استارلینک ایلان ماسک این است که هزاران ماهواره کوچک به فضا پرتاب شده و در مدار پایینی زمین جای بگیرند، سپس همین ماهواره‌ها قادر به مخابره سیگنال‌های سریع اینترنتی به زمین خواهند بود.
ایلان ماسک
«ایلان ماسک» که نام کامل او «ایلان ریو ماسک» است در سال ۱۹۷۱ در آفریقای جنوبی به دنیا آمد. او در دو دانشگاه کویینز و پنسیلوانیا درس خوانده است که دو مدرک تحصیلی لیسانس فیزیک و لیسانس اقتصاد دارد. ماسک بنیانگذار شرکت‌هایی مانند تسلاموتورز و اسپیس ایکس است.
دارایی او در ژانویه ۲۰۲۱، چیزی حدود ۲۰۹ میلیارد دلار، برآورد شده است که با این حساب در حال حاضر، ثروتمندترین فرد جهان به شمار می‌آید.سبقت میزان ثروت ایلان ماسک از جف بزوس، مدیر شرکت آمازون در پی رشد چشمگیر سهام شرکت تسلا در بازار بورس وال‌استریت حاصل شد. ایلان ماسک مالک ۱۸ درصد سهام این شرکت تولید خودروهای برقی است.
تاریخچه استارلینک
اسپیس ایکس برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۸ دو ماهواره‌ی مخابراتی با نام‌های تَن تَن A و تن تن B را برای آزمایش کردن اینترنت ماهواره‌ای به مدار پایینی زمین فرستاد. پس از انجام آزمایش‌های مختلف، اسپیس ایکس خط تولید ماهواره‌های خودش را در ردموند واشینگتن به‌راه انداخت تا اولین محموله‌ی ۶۰ تایی از ماهواره‌های استارلینک را در اواسط سال ۲۰۱۹ با نام v0.9 (بخوانید وی پوینت ناین) یا نسخه‌ی نه دهم را به فضا پرتاب کند. این دسته‌ی ۶۰ تایی نیز آزمایشی بود و اکنون از رده خارج شده است و به مرور زمان وارد جو زمین میشود.
تمامی ویژگی‌ها و مشخصات ماهواره‌های استارلینک در درجه‌ی اول برای پایین آوردن قیمت نهایی ماهواره طراحی شده‌اند، نه انقلابی و اولین بودن. همین حالا نیز ماهواره‌هایی با فناوری‌های مشابه یا پیشرفته‌تر نسبت به استارلینک در مدار وجود دارند، اما هیچ‌کدام از آنها ازلحاظ قیمتی قابل مقایسه با استارلینک نیستند. برای مثال قیمت ماهواره‌های ایریدیوم (که تا پیش از این رکورددار ارزان‌ترین ماهواره‌های تجاری بودند) ۵ میلیون دلار به‌ازای هر ماهواره است؛ درحالی‌که قیمت تمام‌شده‌ی ماهواره‌های استارلینک ۲۰ برابر ارزان‌تر و تنها برابر با ۲۵۰ هزار دلار به‌ازای هر ماهواره تخمین زده میشود.
برای اولین‌بار در تاریخ، شرکتی فضایی در حال تولید ماهواره به‌صورت انبوه و در خط تولید کارخانه است. این کار باعث میشود هزینه‌ی نهایی ماهواره که تا پیش از این به‌صورت تکی و در شرایط لابراتواری ساخته می‌شد، بسیار کاهش پیدا کند. هم‌اکنون اسپیس ایکس ماهیانه ۱۲۰ ماهواره (روزی ۴ ماهواره) تولید می‌کند.
مکانیزم جدا شدن ماهواره‌های استارلینک از مرحله‌ی دوم موشک در مدار نیز منحصربه‌فرد است. تا پیش از ماهواره‌ها با استفاده از مکانیزم‌های فنری یا انفجاری (پایروتکنیک) از مرحله‌ی دوم موشک جدا می‌شدند که پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. اسپیس ایکس اما برای پیاده‌کردن ماهواره‌ها در مدار ابتدا مرحله‌ی دوم موشک را به‌دور خود می‌چرخاند و سپس با رهاسازی میله‌ای که ماهواره‌ها را در کنار هم نگه‌داشته است، هر ۶۰ ماهواره را به‌صورت یکجا در مدار رها می‌کند. ماهواره‌ها سپس به دلیل نیروی مرکزگرای ناشی از چرخش مرحله‌ی دوم، به آرامی از یکدیگر جدا می‌شوند.
ماهواره‌های استارلینک همچنین اولین ماهواره‌هایی هستند که از موتورهای یونی کریپتونی برای پیش‌رانش خود در مدار استفاده می‌کنند. تا پیش از این برای سوخت موتورهای یونی در ماهواره‌ها از گاز زنون استفاده می‌شد که اگرچه عملکرد بهتری نسبت به کریپتون در موتورهای یونی دارد، قیمت آن بسیار بالاتر است.
برخلاف سایر ماهواره‌ها، ماهواره‌های استارلینک فقط در یک سمت خود پنل خورشیدی دارند؛ ولی همین پنل به‌قدری بزرگ است که مجموع مساحت آنها در هر پرتاب ۶۰ تایی، از مجموع مساحت پنل‌های خورشیدی ایستگاه بین‌المللی فضایی بیشتر است. استفاده از تنها یک پنل یکپارچه در یک سوی ماهواره یکی دیگر از تصمیماتی است که به آسان‌سازی فرایند ساخت، سهولت باز شدن ماهواره در مدار و درنهایت پایین آمدن قیمت تمام‌شده کمک می‌کند.
برای متصل شدن به اینترنت‌های ماهواره‌ای از جمله استارلینک، کاربر باید از آنتن‌های خاصی استفاده کند. یعنی برخلاف باور شایع اشتباه، نه اینترنت ماهواره‌ای ۴G و ۵G وجود دارد که بتوان به‌سادگی با گوشی و بدون هیچ تجهیزات خاصی به آن متصل شد، نه حتی در آینده‌ای نزدیک چنین اینترنتی عرضه خواهد شد.
استارلینک برای ارسال و دریافت داده هم در ماهواره، هم در دیش سمت کاربر، از آنتن‌های خاصی به‌نام آنتن آرایه فازی (Phased Array Antenna) استفاده می‌کند. ویژگی جالب این آنتن‌ها این است که بدون نیاز به چرخیدن فیزیکی، تنها با استفاده از قابلیت برهم‌نهی امواج، می‌توانند سیگنال ارسالی خود در باند فرکانسی Ku و Ka را در جهت‌های مختلف ارسال کنند.
ماهواره‌ها چه شکلی هستند؟
هرکدام از ماهواره‌های پروژه استارلینک ایلان ماسک حدوداً ۲۲۷ کیلوگرم وزن دارند. این ماهواره‌ها از طراحی بسیار تخت بهره‌مند شده‌اند و ۶۰ عدد از آنها را می‌توان در هر موشک فالکون ۹ اسپیس اکس جای داد و به فضا پرتاب کرد. بعد از رسیدن به مدار زمین، یک آرایه بزرگ برای دریافت انرژی خورشیدی بیرون می‌آید و به ماهواره قوت می‌رساند. بخش اصلی بدنه ماهواره استارلینک حاوی چهار آنتن بسیار قدرتمند است که اینترنت را مخابره می‌کنند. از سوی دیگر لیزرهایی روی بدنه آنها تعبیه شده که هر ماهواره را به چهار ماهواره دیگر در مدار زمین متصل می‌سازد. و در نهایت نوبت به رانشگرهای یونی میرسد که از گاز کریپتون استفاده می‌کنند. این به ماهواره‌ها اجازه می‌دهد که برای مدتی طولانی‌تر در مدار زمین باقی بمانند، حتی ماهواره‌هایی که مسافت کمتری با سطح زمین دارند.
تفاوت Starlink و ADSL چیست؟
در سرویس‌های ADSL روال به این صورت است که کاربران در ازای انتخاب سرویس حجمی محدود یا نامحدود، مبلغ خاصی را می‌پردازند و در صورت تمام شدن حجم بسته خود، هزینه‌های اضافی و به صورت پلکانی پرداخت می‌کنند. ضمن اینکه اداره مخابرات محل کاربر ، بایستی قادر به ارائه ADSL بوده و فاصله کاربر از این مرکز نیز، نباید مسافت طولانی باشد چرا که در صورت زیاد بودن فاصله، کاربران با افت شدید سرعت رو به رو خواهند شد. البته شرکت‌هایی که اینترنت ADSl را ارائه می‌دهند باید قوانین فیلتر کردن بعضی از سایت‌ها را با توجه به قوانین کشورشان اجرا نماید.
اما این محدودیت‌ها در اینترنت ماهواره‌ای وجود ندارد و کاربران با پرداخت هزینه‌ای ناچیز می‌توانند از یک ارتباط پرسرعت، نامحدود و بدون پروکسی استفاده کنند، در واقع سرویس‌های ماهواره‌ای برای دانلود و مصرف‌های بالا بسیار مناسب هستند.
سرعت اینترنت استارلینک چقدر خواهد بود؟
ماهواره‌های استارلینک اسپیس اکس در مدار پایینی و در فاصله ۵۶۰ کیلومتری از زمین قرار میگیرند. به خاطر فاصله نسبتاً اندک، اسپیس اکس مدعی شده که تأخیر چیزی بین ۳۵ الی ۳۵ میلی‌ثانیه خواهد بود. این یعنی سرعت اینترنت استارلینک برای برآورده‌سازی اکثر وظایف اینترنتی، مثلاً تجربه بازی‌های آنلاین، کافی خواهد بود. سرعت دانلود هم بسیار بالا بوده و حدوداً به ۱ گیگابایت بر ثانیه میرسد. اسپیس اکس هنوز اطلاعات مربوط به سرعت آپلود را به اشتراک نگذاشته است.
برای مقایسه باید گفت که سرویس اینترنت ماهواره‌ای HughesNet که همین حالا مشغول به کار است، سرعت دانلودی معادل ۲۵ مگابیت بر ثانیه ارائه می‌کند و تأخیرش نیز با تفاوتی بسیار چشمگیر به ۶۰۰ میلی‌ثانیه میرسد.
اخیراً یک صفحه در انجمن ردیت ایجاد شد که مدعی میشود نخستین تست‌های استارلینک، سرعت دانلود ۳۷ الی ۶۰ مگابیت بر ثانیه و سرعت آپلود بین ۴.۵ الی ۱۷.۷۰ مگابیت بر ثانیه را نشان داده‌اند. اما اسپیس اکس واکنشی به موضوع نشان نداده و این ارقام را به صورت رسمی تأیید نکرده. از سوی دیگر خبرگزاری سی‌ان‌ان در یکی از مقالات خود به ایمیلی دست پیدا کرده که ظاهراً توسط بتا تسترهای استارلینک فرستاده شده و در آن آمده سرعت «بین ۵۰ مگابیت بر ثانیه الی ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه است و تأخیر بین ۲۰ الی ۴۰ میلی‌ثانیه.» در بخشی دیگر از همین ایمیل آمده که استارلینک قصد دارد سرعت و تأخیر را طی ماه‌های پیش رو بهبود ببخشند.
تا به امروز چند ماهواره ارسال شده؟
این کمپانی نخستین ماهواره‌های آزمایشی خود را در سال ۲۰۱۸ به فضا پرتاب کرد. بعد از این هم شاهد ارسال ۶۰ ماهواره رسمی استارلینک در سال ۲۰۱۹ بودیم، اسپیس اکس حدوداً ۱۰۰۰ ماهواره به مدار زمین فرستاده است. آخرین پرتاب‌ها نیز در ماه ژانویه و فوریه ۲۰۲۱ انجام شدند. به مرور زمان، اسپیس اکس می‌خواهد هر سه ماه یک‌بار حداقل یک موشک فالکون به مدار زمین بفرستد که ۶۰ ماهواره در هر کدام تعبیه شده است.
تمام سرویس به چند ماهواره نیاز دارد؟
اسپیس اکس تاکنون جواز کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FFC) را برای ارسال ۱۲ هزار ماهواره استارلینک دریافت کرده است. اساساً این ماهواره یک «صورت فلکی استارلینک» را در آسمان شکل خواهند داد. البته اسپیس اکس دوست دارد تعداد ماهواره‌ها را حتی از این هم بیشتر کند. در نهایت «صورت فلکی استارلینک» ممکن است شامل ۴۲ هزار ماهواره در مدار زمین باشد.
این ماهواره‌های کوچک چه شکلی اند؟
همانطور که گفتیم این ماهواره کوچک هستند به طوری که ۶۰ عدد از آنها می‌توان با موشک فالکون ۹ شرکت اسپیس ایکس به فضا منتقل کرد. جرم (وزن) هر کدام از این ماهواره‌ها ۵۷۳ پوند است. انرژی این ماهواره‌ها از نور خورشید تأمین میشود، هر ماهواره دارای یک پنل خورشیدی است. به محض اینکه ماهواره‌ها در مدار خود قرار گیرند این پنل ها باز شده و شروع به کار می‌کنند.
هزینه استفاده از اینترنت استارلینک
شرکت استارلینک هزینه استفاده از اینترنت ماهواره‌ای خود را، ماهانه ۹۹ دلار اعلام کرده است. اما توجه داشته باشید که این صرفاً هزینه مصرف اینترنت شماست. علاوه بر این شما باید یک دستگاه مخصوص از استارلینگ بخرید. این دستگاه که آنتنی شبیه دیش ماهواره دارد، امکان ارتباط با ماهواره‌های استارلینک را فراهم می‌کنند. برای خرید تجهیزات لازم هم باید ۴۹۹ دلار پول پرداخت کنید.
البته توجه داشته باشید که این قیمت فعلاً برای نسخه آزمایشی اعلام شده است و ممکن است در نسخه اصلی قیمت بالاتر هم برود. اما باید بدانیم که این قیمت به طور ماهانه برای ایرانی‌ها بسیار گران محسوب میشود.
آیا ماهواره استارلینک از روی زمین قابل مشاهده خواهند بود؟
در ابتدای پرتاب بله این ماهواره‌ها از زمین با چشم غیر مسلح قابل مشاهده خواهند بود ول هنگامی که در مدار خود و در فاصله حدود ۵۰۰ کیلومتری قرار گیرند به دلیل آلودگی نوری و حتی فاصله زیاد دیگر با چشم غیر مسلح قابل دید نخواهند بود.
اما گاهاً نور این ماهواره‌ها از زمین قابل مشاهده است که باعث نگرانی برخی از کارشناسان شده است. به همین دلیل ایلان ماسک نیز قول برطرف کردن این موضوع را داده است.
اینترنت استارلینک اسپیس نخست در کدام نقاط جهان در دسترس قرار می‌گیرد؟
ماسک در جریان بتای خصوصی استارلینک اعلام کرد که این سرویس نخست در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که در «ارتفاعات بالا» حضور دارند. این کمپانی به وضوح اعلام کرده که فاز بتا نخست در اختیار شهروندان کانادایی و همینطور افراد حاضر در نقاط شمالی ایالات متحده قرار می‌گیرد. هدف اینست که دیگر نقاط جهان نیز در سال ۲۰۲۱ مورد پشتیبانی قرار بگیرند.
رقبای استارلینک
استارلینک تنها پروژه‌ی اینترنت ماهواره‌ایِ در دست توسعه نیست. مهم‌ترین رقبای استارلینک که ازلحاظ نظری می‌توانند سرویس اینترنت قابل مقایسه‌ای ارائه دهند، وان وب (OneWeb) و پروژه‌ی کایپر (Project Kuiper) آمازون است.
وان وب چیست؟
وان وب در ابتدا قرار بود منظومه‌ای ماهواره‌ای متشکل از ۶۵۰ ماهواره‌ی مخابراتی در ارتفاع ۱۲۰۰ کیلومتری از سطح زمین باشد. با شیوع ویروس کرونا و سقوط بازارهای مالی، سافت‌بنک، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار وان وب تصمیم گرفت به سرمایه‌گذاری خود در این شرکت پایان دهد و درنتیجه وان وب در ماه مارس ۲۰۲۰ اعلام ورشکستگی کرد.
وان وب تا پیش از اعلام ورشکستگی ۷۴ ماهواره در مدار زمین قرار داده بود و حتی بعد از ورشکستگی نیز درخواست مجوز برای ارسال ۴۸ هزار ماهواره‌ی دیگر به FCC داده بود. سرانجام در جولای ۲۰۲۰ اعلام شد که دولت بریتانیا مزایده‌ی خرید وان وب را با مبلغ پیشنهادی ۵۰۰ میلیون دلار برنده شده است. بسیاری گمانه‌زنی می‌کنند که با توجه به خروج بریتانیا از اتحادیه‌ی اروپا، هدف این کشور از خرید این منظومه‌ی ماهواره‌ای، ایجاد سیستم موقعیت‌یاب جهانی شبیه به GPS و مشابه اروپایی آن گالیله است، نه ارائه‌ی خدمات اینترنت ماهواره‌ای.
دو شرکت چینی به‌همراه اسپیس ایکس و آمازون نیز در میان شرکت‌کنندگان در مزایده‌ی خرید وان وب بودند. از آن‌جایی که FCC تنها اجازه‌ی استفاده‌ی طول موج خاصی از امواج الکترومغناطیسی را به هر شرکت می‌دهد، به‌احتمال زیاد هدف اسپیس ایکس و آمازون از اقدام برای خرید این شرکت ورشکسته، تنها به‌دست آوردن حق استفاده از طیف طول موج وان وب بوده است، نه دستیابی به ماهواره‌ها و تکنولوژی‌های آن.
پروژه‌ی کایپر
آمازون در آوریل ۲۰۱۹ اعلام کرد که قصد دارد در جریان پروژه‌ای با نام کایپر (برگرفته از نام یک کمربند سیارکی در لبه‌ی خارجی منظومه‌ی شمسی) با ارسال هزاران ماهواره به مدارهای پایینی زمین (بین ۵۹۰ تا ۶۳۰ کیلومتری)، دسترسی به اینترنت پرسرعت را برای میلیون‌ها نفر فراهم کند.
رئیس پروژه‌ی کایپر در آمازون راجیو بادیال است که پیش از این نایب‌رئیس پروژه‌ی استارلینک در اسپیس ایکس بوده است. آمازون هنوز هیچ ماهواره‌ای به مدار زمین ارسال نکرده است، اما انتظار می‌رود با عملیاتی شدن موشک نیوگلن، این ماهواره برفراز موشک‌های چندبار مصرف شرکت بلو اوریجین (شرکت موشکی جف بزوس) به فضا پرتاب شوند.
علاوه بر دو شرکت یاد شده و اسپیس ایکس، هرازگاهی اخباری از برنامه‌ی شرکت‌های دیگر مانند اپل و سامسونگ برای ایجاد منظومه‌ی ماهواره‌ای به‌گوش میرسد؛ اما با توجه به اینکه هنوز هم هزینه‌ی پرتاب موشک به فضا به‌مراتب از هزینه‌ی ساخت ماهواره بیشتر است (حتی برای اسپیس ایکس که خود شرکت موشکی است و از راکت‌های چند بار مصرف ساخت خود استفاده می‌کند)، به‌نظر میرسد پروژه‌ی کایپر آمازون تنها رقیب جدی استارلینک باشد.
استارلینک در ایران
اگرچه ازلحاظ تئوری می‌توان از اینترنت ماهواره‌ای در هرکجای دنیا استفاده کرد و تنها لازمه‌ی آن داشتن یک آنتن است، ولی اسپیس ایکس خیلی واضح بارها اعلام کرده است که قصد ارائه‌ی اینترنت ماهواره‌ای بدون اجازه‌ی دولت‌ها را ندارد.
گویین شاتول (Gwynne Shotwell) رئیس و مدیر ارشد عملیاتی اسپیس ایکس پیش از این گفته بود که شرکتش قصد شکستن قوانین کشورها را ندارد و به‌همین دلیل شرکت متبوعش از همین حالا کشور به کشور و دولت به دولت برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای در حال مذاکره است.
البته حتی اگر اسپیس ایکس در مذاکره با مسئولان ایرانی موفق به‌کسب اجازه‌ی سرویس‌دهی در ایران شود، بسیار بعید است که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا بتواند «به‌صورت رسمی» سرویس اینترنت خود را در ایران ارائه دهد.
آنتن‌های استارلینک بنا به ماهیت‌شان باید از موقعیت دقیق جغرافیایی خود مطلع باشند تا بتوانند با تنظیم خودکار زاویه‌ی دیش (تنها هنگام راه‌اندازی اولیه) در بهترین وضعیت برای ارتباط با ماهواره قرار بگیرند. این یعنی اسپیس ایکس «اگر بخواهد» می‌تواند از موقعیت هر آنتن استارلینک باخبر باشد و آنتن‌هایی که در کشورهای غیرمجاز هستند را از کار بیندازد. حتی اگه این کار هم ممکن نبود، اسپیس ایکس می‌تواند ماهواره‌های خود را طوری تنظیم کند که هنگام عبور از بعضی کشورها سیگنالی ارسال نکنند؛ مخصوصاً اینکه کشورهایی مثل روسیه، چین و هند قابلیت منهدم کردن ماهواره در مدار را دارند و اسپیس ایکس هم علاقه‌ای به ایجاد تنش با این کشورها ندارد.
محتمل‌ترین سناریو برای ارائه سرویس در چنین کشورهایی، فروش پهنای باند به ISP-های آن کشورها است تا آنها پس از اعمال کردن قوانین و محدودیت‌های کشور خود، اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را ازطریق روش‌های متداول مثل اینترنت موبایل، DSL یا فیبر نوری به کاربر برسانند. این یعنی استارلینک برای این کشورها نقش ستون فقرات یا Back Bone اینترنت را بازی می‌کند؛ چیزی شبیه کابل‌های اینترنت زیر اقیانوس. در چنین حالتی، اسپیس ایکس می‌تواند در عین درآمدزایی و فراهم‌کردن غیر مستقیم اینترنت، از ایجاد تنش با چنین کشورهایی جلوگیری کند.
نظر شما