به گزارش خبرنگار ایمنا، یکی از مهمترین و در عین حال پرچالش‌ترین بخش نظام برنامه‌ریزی و مدیریتی یک شهر تعیین چشم اندازی مناسب برای آن است که باید بر مبنا و بر اساس وضع موجود پیش بینی شده و تا حد ممکن راهکارهای عملی به منظور انتظام بخشی به آینده و تدوین برنامه‌ای مؤثر در نظر گرفته شود. چنانچه این چشم‌انداز به درستی ترسیم نشود، قطعاً در آینده هزینه‌ها برای انجام اصلاحات در حوزه‌های شهری بیشتر می‌شود و انعطاف پذیری جامعه شهری و تاب آوری شهر نیز کاهش پیدا می‌کند. از این رو باید همین امروز نیازهای اساسی و چالش‌های مدیریتی در سطح خرد شهرها و در سطح کلان کشور شناسایی شده و برنامه قابل اجرایی برای آینده در نظر گرفته شود. یکی از مهمترین بخش‌ها، تعیین وضعیت موجود است، این که دقیقاً شهرهای ما چه تغییرات اساسی با گذشت زمان داشته‌اند، در حال حاضر در چه شرایطی قرار دارند و این شرایط چگونه آینده شهرهای ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مهدی ابراهیمی، دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در ابتدا نیاز است عوامل تأثیرگذار بر چشم‌انداز آینده شهرهای ایران را مورد بررسی قرار داد؛ یکی از مهمترین پارامترها تغییرات جمعیت و رشد جمعیتی است.
وی می‌افزاید: در فاصله سال‌های ۵۵ تا ۶۵ و ۶۵ تا ۷۵، شهرهای کشور بیشترین رشد جمعیتی طول تاریخ (بیشتر از حد متوسط) را تجربه کردند که بی سابقه بوده است.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری خاطرنشان می‌کند: عامل بعدی تغییرات در تعداد شهرهای کشور بود به نحوی که در اولین سرشماری، در سطح کشور تنها ۹۹ شهر وجود داشت اما امروزه این تعداد به نزدیک ۱۴۰۰ شهر رسیده است.
ابراهیمی اضافه می‌کند: این روند، هرم و سلسله مراتب شهری در ایران را تحت تأثیر قرار داده است که همین امر موجب شده تعداد زیادی شهر کوچک و روستا شهر و تعداد اندکی شهر بزرگ و میانی در کشور وجود داشته باشد.
وی تاکید می‌کند: علاوه بر این دو عامل، عامل مهم دیگری نیز روی چشم‌انداز آینده شهری ایران تأثیرگذار است که از آن با نام سبک زندگی یاد می‌شود.
تغییر در سبک زندگی، توسعه شهرها را در پی داشته است
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: اغلب ایرانیان در گذشته از یک اتاق به عنوان خانه خود در یک خانه بزرگ‌تر که دارای حیاط و مطبخ مرکزی بود استفاده می‌کردند؛ سرویس بهداشتی مشترک بود و هیچ خانواده‌ای خودروی سواری نداشت و مردم برای رفت و آمد از چهارپایان استفاده می‌کردند.
ابراهیمی ادامه می‌دهد: تغییر سبک زندگی و ورود خودرو به شهرها بر زندگی شهری تأثیر عمیقی گذاشت و این روند در آینده نیز تداوم خواهد داشت.
وی با بیان این که در سبک جدید زندگی این فضاهای شهری با کاربری‌های مختلف به شهرهای ما اضافه شد، تصریح می‌کند: در گذشته درصد کمی از مردم با سواد بودند و تحت تأثیر شرایط آن زمان تعداد کمی از خانواده‌ها فرزندان خود را به مکتب‌خانه‌ها می‌فرستادند؛ به علاوه فضاهای شهری به عنوان فضای سبز، آتش نشانی و ورزشگاه وجود نداشت و حتی معابری با این عرض و طول نبود.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: مردم معمولاً خودشان محصولات مورد نیازشان را تولید می‌کردند و تنوع مصرفی چندان نبود اما امروزه تنوع مواد غذایی گسترده شده و میزان رفاه نیز به نسبت قبل افزایش یافته است.
ابراهیمی می‌افزاید: تأثیرگذاری این عوامل و ورود تجهیزات و وسایل جدید سبک زندگی مردم را به خصوص در شهرها دگرگون کرد و در آینده نیز همه این عوامل تأثیرگذار خواهد بود.
وی با تاکید بر این که تغییر سبک زندگی موجب شد تا شهرها توسعه پیدا کند، عنوان می‌کند: امروزه شهرها هم در افق و هم در ارتفاع توسعه پیدا کرده است در حالی که در گذشته توسعه شهری بدین نحو نبود؛ در آینده این تغییر در سبک زندگی تداوم خواهد داشت.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری با بیان این که اثر این تغییر بر توسعه افقی و عمودی شهرها، آلودگی هوا و ترافیک شهری مشهود است، بیان می‌دارد: در گذشته مردم معمولاً یک تا دو ساعت بعد از غروب آفتاب به خواب می‌رفتند اما امروزه شهروندان تا پاسی از شب در شهر رفت و آمد می‌کنند و جریان حیات شهر در روز، شب هنگام نیز تداوم دارد.
ابراهیمی می‌افزاید: شهرهای ما هم از منظر کمی و هم از منظر کیفی تغییرات گسترده‌ای داشته‌اند و باید برای رفع مشکلاتی که در پی این تغییرات ایجاد شده است، چاره اندیشی کرد چرا که این نوع از زندگی شهری آلودگی‌های خاک، هوا و آب را موجب می‌شود.
کمبود آب در شهرهای ما تبدیل به یک معضل جدی شده است
وی تصریح می‌کند: تغییر در سبک زندگی میزان مصرف آب در شهرها را تحت تأثیر قرار داده است در حالی که در گذشته سرانه مصرف آب بسیار پایین بود، امروزه سرانه مصرف آب در شهرها بسیار زیاد شده است.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌گوید: کمبود آب امروزه در شهرهای ما تبدیل به یک معضل جدی شده است و چنانچه این رویه در مصرف انرژی، فضاها، آب و سایر منابع شهری ادامه یابد، زیرساخت‌های شهرهای ما قطعاً دچار مشکلات جدی می‌شود.
ابراهیمی تاکید دارد: اصلاح سبک و شیوه زندگی باید در دستور کار مسئولان قرار بگیرد و پیشنهاد من این است که مشخصاً کتب درسی دانش آموزان اصلاح شده و مطالبی تحت عنوان تعلیمات مدنی و زندگی شهری به آنان آموزش داده شود تا فرزندان ما یاد بگیرند چگونه از منابعی که در اختیار دارند به صورت پایدار استفاده کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: استفاده بی رویه از منابع آب، چه آب‌های سطحی و چه آب‌های زیرزمینی مشکلات زیادی را برای طبیعت، شهروندان و شهرهای ما ایجاد می‌کند و مصرف بی رویه منابع زیرزمینی فرونشست دشت‌ها و زمین شهرها را در پی داشته است.
این دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ادامه می‌دهد: باید از الگوی شهرهای پراکنده به سمت الگوی شهرهای فشرده و شهرهای هوشمند به پیش برویم تا مردم بدون نیاز به انجام سفر نیازهای خود را تأمین کنند و به جای استفاده از خودرو با استفاده از دوچرخه، به صورت پیاده یا حداکثر با وسایل حمل و نقل عمومی جا به جا شوند تا مصرف انرژی و هزینه‌ها کاهش پیدا کند.
لزوم بازنگری در رویکردهای توسعه شهری
امیر حسین شبانی، دکترای شهرسازی نیز در خصوص توسعه شهرهای ایران معتقد است: نحوه مدیریت توسعه فیزیکی و کالبدی شهر به خصوص از منظر افقی در دوره‌های مختلف مدیریت شهری، دستخوش تصمیمات غیرتخصصی شهرسازی و تصمیمات سلیقه‌ای شده است.
وی می‌گوید: نگاهی اجمالی به محدوده قانونی و حریم شهرها از دهه ۴۰ شمسی تا امروز نشان می‌دهد، توسعه فیزیکی شهر روند رو به رشدی داشته و توسعه افقی شهرها طی این سال‌ها منطقی نبوده است.
این دکترای شهرسازی خاطرنشان می‌کند: توسعه افقی موجب ایجاد مشکلاتی برای شهر شده و هزینه‌هایی را بر زیرساخت‌های شهری وارد می‌کند، این توسعه افقی منابع طبیعی و حوزه‌های زیست محیطی اطراف شهرها را مورد هجوم قرار می‌دهد.
شبانی با تاکید بر این که برای جلوگیری از توسعه افقی شهر باید رویکردهایی از جمله رویکرد شهر فشرده مدنظر قرار بگیرد تا به جای توسعه افقی، ظرفیت‌های داخلی بافت شهرها بازیابی شود، می‌گوید: توجه به رویکرد توسعه درون‌زا و استفاده از ظرفیت‌های شهر مانع از پراکنده‌روی و خزش شهری می‌شود و نیازی به توسعه بی حد و مرز افقی شهر نیست.
وی تاکید دارد: لزوم بازنگری در رویکردهای توسعه شهری و طرح‌های شهری یک ضرورت است و در این صورت نیل به توسعه پایدار شهری امکان‌پذیر خواهد بود.
نظر شما