علت رنگ‌های متفاوت چشم چیست؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، شاید تصور کنیم داشتن چشمان رنگی تنها به علت ژنتیکی اتفاق بیفتد ولی در اصل فاکتورهای زیادی در این رویداد دخیل است. همیشه ژنتیک اساس پیدایش چشمان رنگی نیست؛ به طور مثال چشم فرزند پدر و مادری که چشمان هر دو آنها سبز رنگ است، ممکن است سبز نباشد. در این مقاله مطالبی گردآوری کرده‌ایم که با دلایل رنگی شدن چشم بیشتر آشنا خواهید شد.

عامل اصلی رنگی شدن چشمان

عامل اصلی رنگی شدن چشم این نیست که چشمان ما حاوی سلول‌های رنگی است. بلکه رنگ چشمان ساختاری بوده و برهانی از علم فیزیک در مورد این اتفاق وجود دارد. محققان میشیگان به تازگی در مطالعات شأن به یافته‌های جالب در زمینه رنگی شدن چشمان پی برده‌اند.

عنبیه از دو لایه به نام‌های بافت پوششی (اپیتلیوم) در قسمت عقب و استروما در جلو تشکیل شده است. اپیتلیوم تنها به اندازه دو سلول قطر دارد و مملو از سلول‌های رنگدانه‌دار سیاه و قهوه‌ای است که دلیل تیرگی چشم برخی افراد است. مایع شفاف موجود در جلوی قرنیه که به "استروما" مشهور است مملو از رشته‌های کلاژن بدون رنگ است که در بعضی موارد شامل سلول‌های رنگدانه‌دار ملانین است.

مقایسه میزان کلاژن و استروما در رنگ‌های مختلف چشم

در چشم بعضی از افراد کلاژن بیشتری در مایع استروما چشم وجود دارد. زمانی که چشم قهوه‌ای دیده می‌شود در واقع استروما یا مایع چشم مملو از سلول‌های ملانین‌دار است که بیشتر نور ورودی را جذب می‌کنند. در چشمان سبز رنگ ملانین زیادی وجود نداشته و همچنین هیچ ذخیره کلاژنی نیز در استروما ندارد.

هنگامی که نور وارد چشم می‌شود بخش اعظم آن توسط سلول‌های رنگدانه‌دار جذب شده و ذرات درون استروما نیز نور را مشابه اثر تیندال که نور آبی تولید می‌کند پراکنده می‌کند. در نتیجه نور آبی پس از ترکیب با نور قهوه‌ای ملانین به رنگ سبز تبدیل می‌شود.

علت آبی دیده شدن چشم‌های آبی رنگ نیز در نوع خود شگفت‌انگیز است، چرا که تمام نور آبی ساخته اجزا موجود در ساختار چشم است. افراد چشم آبی در واقع هیچ سلول رنگدانه‌داری در استروما ندارد و ذخیره کلاژن در چشم هم بسیار اندک است. به طور اساسی استروما هیچ رنگی ندارد تا اینکه نور وارد آن شود و سپس به محیط بازتابیده شود. به همین دلیل است که رنگ چشم‌های آبی و سبز به کیفیت و کمیت نور موجود در محیط بستگی دارد. این ویژگی در عمل باعث می‌شود که تقریباً تمام نور ورودی به چشم منعکس شده و در نتیجه مشابه اثر تیندال، چشم آبی رنگ به نظر می‌رسد.

چشم‌های خاکستری از موارد نادر است. چشم‌های خاکستری همانند چشمه‌های آبی هیچ گونه ملانین ندارند ولی ذخیره کلاژن بیشتری در ناحیه استروما دارند که با پراکندگی تیندال تداخل دارد و مانع دیده شده رنگ آبی می‌شوند.

عوامل تأثیرگذار در تغییر رنگ چشمان

عواملی که در تغییر رنگ چشمان افراد تأثیر دارد شامل ژنتیک، خلق و خو، نوع احساس، بعضی از حوادث، مواد غذایی مصرفی و سموم موجود در بدن، محتوای ملانین، سن، محل تولد، سکونت، استفاده از لنزهای رنگی و عمل‌های جراحی برای تغییر رنگ چشم می‌شود.

چگونگی عمل جراحی تغییر رنگ چشم

در سال‌های گذشته، ایمپلنت مصنوعی شبکیه چشم برای افرادی که قصد داشتند رنگ چشمانشان را تغییر رنگ دهند صورت می‌گرفت؛ که البته در این جراحی خطر کورشدگی در بیشترین میزان خود قرار داشت. در سال ۲۰۱۱ دستگاه لیزری توسط پزشکی در ایالات متحده اختراع شد که به وسیله آن افراد می‌توانند رنگ عنبیه چشم را از رنگ‌های تیره همانند قهوه‌ای و سیاه به رنگ آبی و سبز تغییر دهد.

در این عمل هیچ رنگدانه‌ای به چشم اضافه نمی‌شود و در حقیقت زیر هر چشم قهوه‌ای یک رنگ آبی یا سبز نهفته است. یک لایه نازک به رنگ قهوه‌ای که جلوی پوشش سطح چشم است باعث تغییر رنگ چشم به رنگ‌های قهوه‌ای یا تیره‌تر می‌شود. با استفاده از یک نوع لیزر کم انرژی که در زمانی بسیار محدود در هزارم ثانیه لایه «پیگمانته» را گرم و سرد می‌کند، تحریک انجام می‌شود و رنگدانه‌ها نیز توسط سلول‌های «ماکروفاژ» هضم می‌شود.

رنگدانه‌ها در طی چهار هفته از چشم خارج می‌شود و این باعث بروز پدیده تغییر رنگ چشم به آبی یا خاکستری می‌شود. همچنین این تکنولوژی می‌تواند برای خال‌های سطح عنبیه هم استفاده شود و درمان کم خطری است؛ با این اقدام نیازی به جراحی چشم نخواهد بود.

شایع‌ترین رنگ چشم در جهان

چشم قهوه‌ای ها با آمار تقریبی ۷۹ درصدی جمعیت جهان بیشترین رنگ چشم را تشکیل می‌دهند. شایع‌ترین و متداول‌ترین رنگ چشم در میان مردم دنیا چشمان قهوه ایی است؛ بعد از رنگ چشم قهوه‌ای هشت تا ۱۰ درصد جمعیت دنیا را چشمان آبی‌ها تشکیل می‌دهند و پنج درصد هم چشمانی به اصطلاح فندقی یا کهربایی رنگ دارند و دو درصد هم دارای چشمانی سبز رنگ هستند؛ همچنین جمعیت بسیار نادر و کمیابی چشم‌های خاکستری و بنفش را تشکیل می‌دهند.

علت دو رنگ بودن چشم (هتروکرومیا)

اصطلاح علمی چشمانی که دو رنگ داشته باشند یک واژه لاتین به نام "هتروکرومیا" است. دو رنگ بودن چشم (هتروکرومیا) زمانی به پدید می‌آید که یک فرد مقدار متفاوتی ملانین در هر یک از عنبیه هایش داشته باشد. این خصوصیت علاوه بر انسان‌ها در سگ، گربه و اسب نیز قابل مشاهده است.

انواع و علل بروز هتروکرومیا

به طور کلی هتروکرومیا سه نوع است، انواع آن شامل هتروکرومیا کامل (هر چشم یک رنگ متفاوت دارد)، هتروکرومیای بخشی (بخشی از یک یا هر دو چشم رنگ متفاوت دارند) و هتروکرومیای مرکزی (یک رنگ متفاوت دور مردمک چشم را احاطه می‌کند) می‌شود.

در زمینه علل بروز هتروکرومی هم می‌توان گفت چندین عامل در ایجاد آن نقش دارند. هتروکرومی که در هنگام تولد وجود دارد، هتروکرومیای ژنتیکی نامیده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر موارد هتروکرومی در انسان‌ها خوش خیم است و هیچ‌گونه اختلال اساسی ایجاد نمی‌کند.

با توجه به مرکز اطلاعات ژنتیک و بیماری‌های نادر، بیشتر موارد هتروکرومیای چشم در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری ندارد اتفاق می‌افتد. هتروکرومیای ژنتیکی مرتبط با بیماری‌ها و سندرم‌ها «هتروکرومیای ژنتیکی» که مرتبط با بیماری‌ها و سندرم‌ها است؛ شامل کیمرا (شیمر) که در موارد بسیار نادر فرد می‌تواند کیمر باشد (زمانی که فرد DNA ای از دو زیگوت متفاوت دارد) در نتیجه رنگ چشم متفاوت بروز می‌کند. «سندرم واردنبرگ» وضعیت ژنتیکی است که می‌تواند باعث کاهش شنوایی، تغییرات مو، پوست و رنگ چشم شود. «سندرم استورگ وبر» علامت مشخص آن وجود یک لکه بنفش روی صورت است که در اثر مشکلاتی که در عروق ایجاد می‌شود، بروز می‌کند. در این سندرم هتروکرومیا نیز ممکن است اتفاق بیفتد. «سندرم پری رامبرگ» یک بیماری نادر است که باعث می‌شود یک طرف صورت چروکیده شود.