به گزارش خبرنگار ایمنا، روند رو به رشد شهرنشینی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، زندگی شهری را به نوع غالب زندگی تبدیل کرده است. این روند در شهرهای کشورهای در حال توسعه با چالش‌های جدی مواجه است چرا که در این کشورها روند رشد شهر با توسعه زیرساخت‌ها هماهنگ نیست. در این بین شبکه حمل و نقل به عنوان یکی از مهمترین ارکان ارتقای کیفیت زندگی شهری، توسعه پیدا نکرده است و ساختار آن تناسب چندانی با نیازهای ساکنان شهرها ندارد. ناپایداری در شبکه حمل و نقل شهری تبعات متفاوتی برای شهرهای کشورهای در حال توسعه از جمله شهرهای کشور ما داشته و کیفیت محیط زیست شهری را به شدت کاهش داده است. در همین ارتباط با"مجید عموچی"، کارشناس ارشد راه و ترابری گفت‌وگویی داشته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
توسعه شهر چه تأثیری بر حمل و نقل شهری داشته است؟
چنانچه بخواهیم از حمل و نقل پایدار صحبت کنیم در ابتدا باید توسعه پایدار و زیرساخت‌های آن را مورد بررسی قرار دهیم. پایداری به مفهوم ادامه یافتن روند توسعه بدون ایجاد خلل در زندگی انسان‌ها و آسیب زدن به محیط زندگی آنها است. توسعه شهری مورد توجه همه مدیران شهر در همه کشورها است. در روند توسعه ممکن است مسائلی پیش بیاید که به انسان‌ها و محیط زندگی آنها آسیب بزند. مفاهیمی مثل ناپایداری در حمل و نقل یا حمل و نقل پایدار نیز تداعی کننده این مفهوم است. طی سال‌های گذشته در تمام دنیا ما با افزایش شهرنشینی مواجه بوده‌ایم و در کشور ما سرعت شهرنشینی از سایر نقاط دنیا به دلایلی بیشتر بوده است. توسعه شتاب زده شهرها موجب شده تا ابعاد و اندازه شهرهای ما بزرگ شود و این توسعه افقی منجر به افزایش طول سفرهای شهری و افزایش تعداد آنها شده است.
تبعات حمل و نقل ناپایدار برای شهرها چه بوده است؟
برخی سفرها به صورت روزانه در شهر انجام می‌شود. مهمترین آنها سفرهای کاری است که هر خانواده حداقل یک سفر رفت و یک سفر برگشت دارد و چنانچه یکی دو نفر بیشتر در هر خانواده شاغل باشند، تعداد سفرهای روزانه آنها نیز بیشتر می‌شود. ممکن است برای سایر هدف‌های استفاده از حمل و نقل مثل تفریح یا دریافت خدمات شهری چندین نقطه هدف در شهر وجود داشته باشد اما معمولاً افراد برای کار کردن مکان ثابتی دارند که با توجه به قیمت زمین شهری غالباً در نزدیکی محل سکونت آنها نیست. طی سال‌های اخیر افزایش قیمت زمین موجب شده است تا شهروندان در حاشیه شهر و در فاصله دوری از مرکز شهر مستقر شوند در حالی که عموماً ادارات و مراکز ارائه دهنده خدمات حکومتی و حاکمیتی در مرکز شهر قرار دارند. همین امر موجب شده است طول (مسافت) سفرها زیاد شود. تعداد سفرها نیز بسته به جمعیت آن دارد و بدیهی است هرچقدر جمعیت شهر زیاد شود، تعداد این سفرها نیز بیشتر می‌شود. افزایش طول و تعداد سفرها مشکلاتی را برای شهروندان و محیط زیست شهری ایجاد کرده و موجب ایجاد ترافیک، راه بندان، آلودگی هوا و آلودگی صوتی شده و میزان مصرف سوخت را افزایش پیدا کرده است به علاوه مصرف منابع شهری برای توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل افزایش پیدا کرده است و منابع زیادی باید خرج و مصرف شود تا بزرگراه‌ها و خیابان‌های جدید احداث شود و بخشی از شهر توسعه پیدا کند. این روند به غیر از اینکه منابع شهرهای ما را مصرف می‌کند، به محیط زیست شهری نیز آسیب می‌زند. گاهی اوقات مدیران شهری مجبور هستند برای ایجاد یک بزرگراه به بخشی از اراضی فضای سبز یا اراضی کشاورزی آسیب بزنند و در آنها دخل و تصرف کنند. مصرف بیش از اندازه سوخت نیز موجب افزایش گرمایش جهانی شده و به محیط زیست ما از جمله محیط زیست شهری آسیب می‌زند.
راهکار کاهش ناپایداری حمل و نقل شهری چیست؟
سه راهکار کلی برای کاهش ناپایداری حمل و نقل شهری وجود دارد، کاهش تقاضا برای سفر اولین راهکار است. در این راستا نیاز است مدیریت شهر به نحوی برنامه‌ریزی کند که تعداد سفرهای روزانه شهروندان کاهش یابد. این مبحث طی سال‌های اخیر و در قالب دولت الکترونیک بسیار مورد توجه بوده و پیشرفت‌های زیادی در این حوزه به دست آمده است. ادارات همگی درگاه‌های الکترونیکی ایجاد کرده و بخشی از خدمات خود را به صورت غیر حضوری انجام می‌دهند. بحث دیگر دورکاری است که طی سال‌های گذشته در کشور ما و سایر کشورها مطرح بوده اما پیاده سازی آن نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها و داشتن فرهنگی خاص است با این حال دورکاری طی سال‌های گذشته در کشور ما توسعه یافته است.
راهکار دوم تبدیل سفرهای فردی به سفرهای جمعی است. امکان حذف بخشی از سفرهای کاری یا سفرهایی که با اهداف دیگری انجام می‌شود، وجود ندارد و این سفرهای شهری الزامی هستند. راهکاری که برای این دسته از سفرها می‌تواند در نظر گرفت این است که حمل و نقل عمومی را توسعه دهیم تا به جای این که تعداد بسیار زیادی خودرو به صورت موازی و تک سرنشین به سمت مراکز شهری و مراکز کاری حرکت کنند، این سفرها را به صورت دسته جمعی داشته باشیم تا هم فضای کمتری از بزرگراه و خیابان نیاز باشد و هم در مقصد فضای کمتری برای پارک خودروها نیاز باشد و راهکار سوم، تغییر در الگوی شهرسازی است که به عنوان راهکاری بنیادی مطرح است و منجر به کاهش طول سفرها می‌شود.
تغییر در الگوی شهرسازی به چه مفهوم است؟
در این راهکار بنیادی کاربری‌ها به صورت مختلط در نظر گرفته می‌شوند. بدین معنا که هر بخشی از شهر تمامی خدمات مورد نیاز شهروندان را داشته باشد و در هر بخشی از شهر و در هر ناحیه از شهر فرصت‌های برابر و خدمات عمومی مختلف وجود داشته باشد تا شهروندان نیاز نداشته باشند با تغییر محل و منطقه سکونت خود یک سفر طولانی شهری را انجام دهند و در محل سکونت خود خدمات مورد نیازشان را دریافت کنند. این راهکار برای سفرهای شغلی شاید چندان عملیاتی به نظر نرسد زیرا سفرهای شغلی مکان و محل مشخصی در مرکز شهر یا مبادی صنعتی اطراف شهر دارد بنابراین این گونه سفرها را باید با توسعه حمل و نقل عمومی حل کرد. برخی سفرها مثل مراجعه به مراکز پزشکی و سفرهایی به قصد خرید و تفریح این محدودیت وجود ندارد و در همه جای شهر باید مراکز خرید و تفریح خوب و مراکز درمانی با کیفیت وجود داشته باشد.
نظر شما