به گزارش خبرنگار ایمنا، سیر تکاملی خانه‌های مسکونی از گذشته تا کنون و حذف حیاط و فضایی خصوصی برای تعامل اجتماعی خانواده‌ها با یکدیگر همچنین درگیری‌های روزمره کنونی شهروندان را به احساس نیاز برای داشتن فضا و محیطی دلباز، امن و قابل اجتماع وادار کرده است بدیهی است که فضاهای عمومی در شهر قطعاً نمی‌تواند جایگزین کاملی برای حیاط‌های قدیمی باشد، اما تا حدودی توانسته نیاز شهروندان را برای برقراری ارتباط و سرگرمی کودکان رفع کند. وجود چنین فضاهایی در شهر می‌تواند افراد بیشتری را در خود جای داده و اطمینان حاصل کند که زندگی شهروندان جدید از کیفیت لازم برای ادامه زندگی برخوردار هستند.
بایدها و نبایدهای چنین فضاهایی و ساخت آن‌ها متناسب با استانداردهای شهری در گرو تدبیر و اقدامات صحیح مدیریت شهری است همچنین باید این نکته را به خاطر داشت که وجود چنین فضاهایی برای شهر و ارتقای شهر اهمیت بسیار دارد. در همین راستا و برای آشنایی بیشتر با فضاهای شهری با «الهام ناظمی» دکتری شهرسازی به گفت و گو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
فضاهای عمومی چگونه به رونق شهر کمک می‌کند؟
فضاهای عمومی یا «پابلیک اسپیس‌ها» فضاهایی هستند که همه افراد یک جامعه به آن‌ها دسترسی دارند یعنی اگر بخواهیم فضاهای مختلف را در یک دسته بندی کلی بر اساس مالکیت آن‌ها تقسیم بندی کنیم، بخشی را با عنوان فضاهای خصوصی در نظر می‌گیریم، دسته‌ای دیگر فضاهای نیمه خصوصی، نیمه عمومی و فضاهای عمومی در این تقسیم بندی جای می‌گیرند.
چه تفاوتی میان فضای عمومی و فضای شهری وجود دارد؟
بخشی که فضای‌های عمومی نام دارد، فضاهایی است که همه گروه‌های مردمی در آن دیده می‌شوند و به معنایی دیگر افراد امکان استفاده از این فضا را دارند که این اماکن در سطح شهر تنوع گسترده‌ای دارد مثل خیابان‌ها، میادین، فلکه‌های کوچک و بزرگ مقیاس که از جمله فضاهای عمومی شهر به حساب می‌آید و مالکیت آن‌ها در اختیار عموم مردم است. اگر بخواهیم فضای عمومی را معادل فضای شهری در نظر بگیریم این برداشت و تعریف معنای بجا و مناسبی نیست یعنی فضاهای عمومی اگرچه فضاهایی هستند که مالکیت آن‌ها عمومی است و متعلق به همه اقشار مردم است، اما به این معنی نیست که فضاهای عمومی می‌تواند اتفاقات و حیات اجتماعی را به طور کلی در خود جای دهند.
ویژگی منحصر به فرد فضاهای شهری در چیست؟
در این میان گروهی از مراکز را با عنوان فضاهای شهری در اختیار داریم. ویژگی منحصر به فرد فضاهای شهری نسبت به فضاهای عمومی در این است که علاوه بر اینکه فضاهای عمومی به حساب می‌آید حتی تعاملات اجتماعی و پویایی لازم و سرزندگی کافی را نیز برای زیست شهروندان دارد، بنابراین اهمیت وجود فضاهای عمومی که بتواند نقش فضای شهری را در شهر ایفا کند بسیار مهم است.
فضاهای شهری چه فوایدی برای شهر دارد؟
همگی ناگزیر هستیم که در شهرهایمان فضاهای عمومی بسیاری داشته باشیم به این دلیل که همه ابعاد شبکه ارتباطی که در محلات شهرها وجود دارد در دسته بندی فضاهای عمومی قرار می‌گیرد، اما اگر بخواهیم در ارتباط با فواید بهره‌مند بودن از فضاهای عمومی صحبت کنیم شاید بهتر باشد این تعریف را با جمله فواید وجود فضاهای شهری تغییر دهیم چون عملاً بین فضای شهری و فضای عمومی در شهر تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود.
فضاهای عمومی در واقع یک جز جدایی ناپذیر و ناگزیری است که به اجبار باید در شهرهایمان داشته باشیم اما این که چقدر بتوانیم این فضاهای عمومی را به فضای شهری نزدیک کنیم در آن لحظه می‌توانیم درباره ارتباط وجود و فواید آن برای زیست شهری صحبت کنیم.
چنین فضاهایی چه تأثیراتی را می‌تواند بر محیط اطراف بگذارد؟
هرچه سطح فضاهای شهری در شهر بیشتر باشد به این معناست که همان فضاهای عمومی که شهروندان امکان تعاملات اجتماعی، اتفاقات و رویدادهای زندگی خود را در مقیاس بزرگ شهری دارند. این عوامل باعث می‌شود ارتباطات اجتماعی که میان افراد است به این سمت نهادینه شود که تعلق خاطر شهروندان را به محیط اطراف زندگی خود بالاتر ببرد همچنین از نظر روانشناختی و روحی و روانی تأثیر بسیار زیادی را روی شهروندان بگذارید در واقع چنین شهری با داشتن شهروندان پویا به توسعه خواهد رسید.
جایگاه فضاهای شهری امروز برای شهروندان چه ارزش و تأثیری دارد؟
در زندگی‌های امروزی خلأ فضاهای خصوصی و یا نیمه خصوصی احساس می‌شود به معنای دیگر نبود فضاهایی همچون حیاط‌ها و فضاهای باز خصوصی که در گذشته بوده اکنون در خانه اکثر شهروندان به شدت قابل لمس است این فضاهای شهری می‌تواند به عنوان یک جایگزین مناسبی برای زیست شهری عمل کند به این دلیل که در گذشته خانه‌ها دارای حیاط و فضای باز بزرگی بود، اما اکنون که چنین فضایی وجود ندارد اصلی‌ترین و مهم‌ترین کارکردی که این فضاهای شهری می‌تواند داشته باشد این است که مثل یک حیاط عمومی در شهر عمل می‌کند همچنین همان خلأ را برای شهروندان امروزی پر کند.
شکوفایی شهری با فضاهای شهری مورد نیاز شهروندان چه رابطه‌ای دارد؟
اتفاقات و رویدادهایی که در این نوع فضاهای شهری رخ می‌دهد بازهم به این مسیر کمک می‌کند تا شهر حالت سرزندگی و شادابی بیشتری را داشته باشد چراکه در واقع داشتن فضای عمومی صرفاً به این معنا نیست که این مکان، مناسب حضور شهروندان باشد و اگر فضای عمومی قابلیت حضور پذیری مناسبی را داشته باشد به فضاهای شهری مبدل می‌شود که با داشتن استانداردهای مورد توجه خود نزدیک است و در نهایت می‌تواند به تمامی مواردی که یک فضای شهری برای زیست شهروندان نیاز است دست یابد.
اما در برابر همه توضیحات و ویژگی‌هایی که یک فضای امن شهری می‌تواند برای شهروندان داشته باشد، نبود چنین فضاهایی شهری افسرده و بدون شادی و شادابی را ایجاد می‌کند چون آسیب پذیری در فضاهای شهری فعال بسیار کمتر از اماکن دیگر است هرچه ایمنی و امنیت اجتماعی در این فضاها بالاتر برود به روند افزایش سلامت عمومی شهر و شهروندان کمک خواهد کرد. هر مقدار که چشم ناظر نیاز دیدن و دیده شدن را برای شهروندان به آسانی تأمین کند امکان حضور آن‌ها در این فضا بیشتر است و از میزان بار استرس و فشار زندگی مدرن از دوش شهروندان می‌کاهد.
در حال حاضر برای مدیریت آسان این نوع فضاها چه باید کرد؟
در ارتباط با مدیریت فضاهای شهری، رویکردی که هم اکنون در جای جای دنیا در حال استفاده است این است که هرچه فضای شهری فضایی منعطف‌تر و هم شمول تر باشد این مکان از نظر مدیریتی نیز مسائل و مشکلات کمتری را به دنبال خواهد داشت، هرچه مشارکت‌های مردمی در طراحی این فضاها بالاتر باشد و نیاز مخاطبان و طیف‌های مختلفی که برای آنان این فضاها طراحی می‌شود، مورد بررسی و شناخت قرار بگیرد مدیریت این فضاها آسان‌تر خواهد بود.
اگر یک فضا صرفاً یک کاربرد مشخص و اختصاصی خود را داشته باشد شاید کمتر مورد اقبال عمومی قرار بگیرد برای مثال گاهی اوقات فضایی را داریم که صرفاً به عنوان یک پارکینگ در مدت زمان مشخصی استفاده می‌شود حال اگر این فضا به گونه‌ای باشد که هم امکان بازی کودکان و هم تعاملات اجتماعی و بازارهای روزانه و یا هفتگی را فراهم کند و نوع طراحی آن به نحوی باشد که در فصول مختلف سال استفاده و کاربردهای متفاوتی را در خود جای دهد، حضور مردم در این فضا به بالاتر بردن سطح امنیت این مکان کمک می‌کند.
ایمنی در فضاهای شهری چگونه ایجاد می‌شود؟
در واقع باید گفت ایمنی یک فضا باید برای حضور تمامی افراد ایجاد شود چراکه در موضوع امنیت فضاهای شهری هرچه تنوع افرادی که در آن مکان‌ها حضور پیدا می‌کنند سطح ایمنی آن فضا بالاتر خواهد بود. یعنی در یک فضا بخشی به بازی کودکان اختصاص دارد و بخش دیگر به نشستن سالمندان و طرفی دیگر مناسب برای حضور جوانان است و در کل تنوعی برای همه گروه‌های جنسیتی و سنی دارد در چنین فضایی ناخودآگاه چشم ناظر هنگامی که در این ناحیه بیشتر باشد کیفیت و ایمنی نیز ارتقا پیدا می‌کند.
پایه‌های ایمنی در چنین فضاهایی چگونه محکم می‌شود؟
مورد دیگری که می‌تواند در برقراری امنیت در یک فضای شهری دخیل باشد زمان استفاده از این فضاهاست در واقع هرچقدر تنوع کاربری‌هایی که از صبح تا پاسی از شب در یک فضا موجود است بیشتر باشد سطح امنیت در این مکان برای گروه‌های مختلف شهروندان و اقشار آسیب پذیر مثل کودکان و زنان بالاتر است. پس اگر جنس فعالیت‌ها در فضا به نحوی باشد که ساعات بیشتری از شبانه روز آن فعالیت‌ها در آن مکان ادامه یابد ناخودآگاه این مدیریت به وجود خواهد آمد و امنیت انسانی در آن عمیق‌تر می‌شود. در واقع مدیریت در فضاهای شهری به این گونه نیست که بخواهیم کیوسک و نگهبانی بگذاریم بلکه باید با اختصاص صحیح فعالیت با آن فضا و طراحی کالبدی درست، بتوانیم فضا و امنیت آن را افزایش دهیم.
گفت و گو از زهرا فنایی، سرویس شهرهای ایران خبرگزاری ایمنا
نظر شما