به گزارش خبرنگار ایمنا، باید نگران موضوع جمعیت باشیم، در مسئله جمعیت به عنوان مهمترین مؤلفه، سیاست گذاری نادرست جمعیتی و تشویق به فرزندآوری کمتر به چالشی بزرگ تبدیل شده است. تمایل نداشتن به فرزندآوری آنقدر زیاد شده که مانند یک بیماری مسری بین جوانان در حال شیوع است. به گفته دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت در سال ۱۳۹۹ به نرخ رشد جمعیت ۰.۶ درصد سقوط کردیم و این کمترین مقدار نرخ رشد ثبت شده در تاریخ کشور و زنگ خطری است که به صدا درآمده و عوامل زیادی چون اقتصادی، فرهنگی و کاهش فرزندآوری باعث آن شده است.
بر اساس گزارش شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در سال ۱۳۹۸ نرخ زاد و ولد با ۱۴.۵ تولد به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور به کمترین حد خود در ۵۰ سال گذشته رسید، در این گزارش آمده است که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ در کشور، میزان موالید افزایش داشت، اما پس از سال ۱۳۹۴ به علت خالی شدن توان درونی جمعیت، تعداد تولدها با شیب تقریباً تندی شروع به کاهش کرد تا جایی که در ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۸ نسبت به ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۷ این تعداد با ۱۳ درصد کاهش مواجه شد و کاهش بیش از ۹۲ هزار تولد را به همراه داشت با تمام آمار و ارقام عنوان شده جمعیت امروز ایران در مرز ۸۳ میلیون نفری قرار دارد؛ آمار جمعیتی کشور به سمت پیری در حرکت است و طبق پیش بینی کارشناسان اگر میزان زاد و ولد در کشور به همین میزان پیش رود در ۲۵ سال آینده ایران به عنوان کشوری پیر شهره جهانیان می‌شود، برای بررسی علل روانی و اجتماعی کاهش تمایل زوج‌های جوان که می‌تواند بر کاهش و پیری جمعیت نیز تأثیر بگذارد با مرجان مسعودی، روانشناس گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
چرا بسیاری از زوج‌های ایرانی تمایل به فرزندآوری ندارند؟
امروزه بیشتر والدین علاقمند هستند فرزند آنها از بهترین امکانات بهرمند شود بر همین اساس اقدام به کاهش زاد و ولد می‌کنند در برخی مواقع فقر اقتصادی چنان تمام ابعاد زندگی خانواده‌های ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است که به تک فرزندی یا نداشتن فرزند رضایت می‌دهند، البته ناباروری در کمین زوج‌های ایرانی است تا حدی که می‌توان آن را عامل دیگر کاهش جمعیت عنوان کرد، شیوع ناباروری در بین زوج‌های ایرانی به تازگی در حال گسترش است همین عامل به تنهایی نشأت گرفته از مشکلاتی همچون آلودگی هوا، مواد مصرفی هورمونی، امواج ناشی از پیشرفت تکنولوژی و… است که منجر به کاهش باروری زوج‌های جوان و به کاهش باروری در کشور و نهایتاً بعد از چندین مرتبه جواب نگرفتن از درمان‌های ناباوری رضایت به نداشتن فرزند شده است، چرا که حل کردن این مشکلات هزینه سنگینی برای زوج‌های جوان دارد، از طرفی بالا رفتن سن ازدواج در دختران و پسران در عدم تمایل به داشتن فرزند و یا تک فرزندی بعد از ازدواج و به دنبال آن کاهش جمعیت مؤثر است.
اهمیت عدم تمایل به فرزندآوری تا این حد است که می‌تواند یک چالش برای جامعه باشد؟
قطعاً نداشتن فرزند و افزایش این چالش در بین جوانان اثرات منفی کلانی را در پی خواهد داشت که خانواده و جامعه را در بطن خود دچار مشکلاتی می‌کند، البته باید گفت هوشیاری و آگاهی مردم افزایش یافته و شرایط اقتصادی و اجتماعی چنین اجازه‌ای به آنها نمی‌دهد که چند فرزند داشته باشند و امروزه نیز به نداشتن فرزند بسنده می‌کنند، امروز حتی در روستاها نیز فرزندآوری مانند گذشته نیست چرا که در گذشته هر فرزند بازوی کاری خانواده محسوب می‌شد اما امروز روستاییان نیز با این افزایش تورم نمی‌توانند فرزندان زیادی داشته باشند و کاهش فرزندآوری حتی در روستاها نشان از عمق چالش جمعیتی دارد.
ایجاد اشتغال می‌تواند راهکاری برای رفع این چالش باشد؟
اگر می‌خواهیم به دلایل کاهش فرزندآوری و کاهش رشد جمعیت توجه کنیم، اولین اقدام توجه مسئولان به اشتغال است چرا که اگر افراد جوانان بیکار نباشند قطعاً به داشتن فرزند فکر می‌کنند. نبود اشتغال عامل مهم ایجاد بیکاری و فقر است، از سوی دیگر این امر باعث کاهش آمار ازدواج، افزایش میزان طلاق و سایر آسیب‌های دیگر می‌شود همچنین اگر جمعیت را به عنوان یکی از ارکان قدرت کشورها تلقی کنیم نباید تأثیر افزایش جمعیت و فرزندآوری را نادیده گرفت، نداشتن شغل به مشکلات اقتصادی به ویژه در بین جوانان دامن می‌زند و قطعاً آنها را از تشکیل خانواده و داشتن فرزند منصرف می‌کند که این این موضوع حتی یک پله عقب‌تر از ازدواج کردن و تمایل نداشتن به فرزندآوری و زنگ هشداری است که باید بررسی شود.
کدام مسائل جامعه به تمایل نداشتن به فرزندآوری خانواده‌ها دامن می‌زند؟
نتایج پژوهش‌ها به عواملی از جمله نابسامانی اقتصادی، نبود درآمد کافی، اطمینان نداشتن از آینده شغلی و تأمین مالی را مهمترین موانع اقتصادی فرزندآوری دانسته‌اند و در ادامه به اهمیت عوامل فرهنگی و اجتماعی از جمله رشد فردگرایی، نداشتن آمادگی روحی برای تولد فرزند، جامعه‌پذیری ناقص، مواد آموزشی ضدجمعیتی، تغییرات نقش و جایگاه زنان در جامعه در کاهش فرزندآوری اشاره داشته‌اند. همچنین مشکلات مربوط به مسکن و درآمد مهمترین دلایل تمایل نداشتن به فرزندآوری است، باید به این مسائل به طور دقیق و کارآمد پرداخته شود و نباید از تأثیر آنها بر ازدواج نکردن افراد مجرد و تمایل نداشتن زوج‌های جوان برای بچه‌دار شدن غافل شد.
تغییر سبک زندگی و رسانه‌ها چه تأثیری بر عدم تمایل زوج‌ها به فرزندآوری دارد؟
تغییر سبک زندگی و ظهور رسانه‌هایی مانند ماهواره می‌تواند بر کاهش ازدواج و افزایش طلاق در کشور مؤثر باشد و به دنبال آن شاهد کاهش زاد و ولد زوج‌ها و کاهش جمعیت خواهیم بود، تغییر فرهنگ‌ها به واسطه ظهور رسانه‌های نوین، تغییر در سبک زندگی را به همراه داشته است که شاهد زندگی‌های متفاوتی از جمله تجردگرایی مطلق جوانان، ازدواج سفید و یا ازدواج به شرط نداشتن فرزند روبرو هستیم و رواج این مسائل جوانان را از فرهنگ ایرانی و تحکیم بنیان خانواده دور می‌کند و شکل دیگری به ازدواج می‌دهد، وجود فرزند دیگر در این نوع ازدواج‌ها هدف و آرمان محسوب نمی‌شود و حتی داشتن فرزند به عنوان مانع تلقی می‌شود.
سیاست‌های تشویقی دولت تا چه حد می‌تواند عامل ترغیب برای فرزندآوری باشد؟
نبود حمایت از طرف دولت و حاکمیت برای فرزندآوری نیز عاملی دیگر در کاهش تمایل زوج‌ها در فرزندآوری است، عدم حمایت جدی دولت از فرزندآوری در کنار نبود مشوق‌های لازم دست به دست هم داده تا شاهد نزول جمعیت در کشور باشیم، در کشورهای پیشرفته مشوق‌هایی برای زوجین در نظر می‌گیرند تا به فرزندآوری تشویق شوند و حتی در این بین در کنار گزینه‌های تشویقی موانع فرزندآوری را کاهش می‌دهند، اما این مشوق‌ها در کشور ما کمرنگ و ناکارآمد است همانطور که مرخصی زایمان برای بانوان در کشور ما نه تنها تشویق محسوب نمی‌شود بلکه آنها را به سمت بیکاری سوق می‌دهد در حالی که باید به بانوان اطمینان خاطر داده شود که بعد از دوران مرخصی زایمان به کار بازمی‌گردند تا بتوان به افزایش مدت مرخصی زایمان به چشم مشوق برای افزایش تمایل فرزندآوری نگاه کرد.
آیا چالش‌های اقتصادی تنها دلیل تمایل نداشتن به فرزندآوری است؟
جدای از مسائل اقتصادی یک دلیل بسیار مهم که حتی کسانی که وضع مالی خوبی دارند، تمایلی به ازدواج و به خصوص فرزندآوری ندارند، احساس نداشتن امنیت روانی و امید به آینده است و علاوه بر حل مشکلات اقتصادی، مسکن و شغل باید امید در جامعه ایجاد شود تا جوانان بدون ترس از آینده فرزندشان به تشکیل خانواده و فرزندآوری فکر کنند. داشتن جمعیت زیاد و کاهش کیفیت زندگی یک باور و فرهنگ غلط است که باید با رفع مشکلات و موانع موجود از جمله مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با آن مقابله کرد و از ریشه دوانی آن در نسل‌های آینده جلوگیری کرد.
تبعات و پیامدهای فرزندآوری نداشتن برای جامعه و خانواده چیست؟
کاهش باروری و فرزندآوری آسیب‌ها و پیامدهای منفی از جمله کاهش نسبت جمعیت جوان و مولد کشور را دارد، کاهش جمعیت در نتیجه کاهش باروری و فرزندآوری کاهش نیروی کار و افزایش مصرف کنندگان، ایجاد مشکل در رشد و پیشرفت کشور، کاهش صادرات محصولات صنعتی، افزایش واردات، کاهش ذخایر ارزی و افزایش چالش‌های اقتصادی را به دنبال دارد و در جامعه سالمند سرعت لازم برای حل مسائل اجتماعی، فرهنگی، خلاقیت، نوآوری، کثرت نسل و ریسک پذیری کاهش پیدا می‌کند و این موارد در تمام زمینه‌ها به ضرر خانواده‌ها و جوامع خواهد بود همچنین جمعیتی می‌تواند پویا، مقتدر و قدرتمند باشد که جوان و بارور باشد این در حالی است که رشد جمعیت در کشور با افت و خیزهای زیادی روبرو شده و میزان زاد و ولد با تغییر الگوهای زندگی دستخوش تغییراتی شده و برخی خانواده‌ها یا از فرزندآوری دوری یا به داشتن یک فرزند اکتفا می‌کنند، بی‌توجهی به این مسئله مهم جمعیت را به سمت کاهش و پیری سوق می‌دهد.
راهکار برون رفت از چالش‌های جمعیتی چیست؟
مسائلی از جمله اختصاص سهام فرزندآوری، پوشش ۹۰ درصدی هزینه‌های درمان ناباروری توسط بیمه‌ها، افزایش مبلغ وام ازدواج جوانان، وام ودیعه و خرید مسکن، اختصاص وام فرزندآوری، تخصیص بودجه تحقق سیاست‌های کلی جمعیت، فرهنگ‌سازی و آموزش، حمایت خانواده از جوانان و ازدواج از جمله مواردی است که می‌تواند به افزایش ازدواج و تمایل به فرزندآوری و افزایش جمعیت کمک کند.
نظر شما