به گزارش خبرنگار ایمنا، توسعه پایدار، فرایندی است که ضمن توجه داشتن به رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی و پایداری منابع زیست محیطی را نیز مورد تاکید قرار می‌دهد. قبل از انقلاب صنعتی، رابطه انسان و محیط طبیعی متعادل بوده و به نوعی توسعه پایدار بر آن حاکم بوده است. اما بعد از انقلاب صنعتی با توجه به دستیابی بشر به فنون و ابزارهای جدید، افزایش جمعیت و گسترش ایده مصرف انبوه، روز به روز تعادل بین بشر و محیط طبیعی، به زیان محیط طبیعی بهم خورده است. این نبود تعادل در محیط‌های شهری، بخصوص کلانشهرها بروز بیشتری داشته است و مشکلات فراوانی از جمله مشکلات زیست محیطی را به همراه داشته است. در نیم قرن اخیر، توسعه پایدار به عنوان کلیدی‌ترین مفهوم وارد مدیریت و برنامه‌ریزی شهری شده است.
در سال‌های اخیر رشد و گسترش سریع شهرنشینی در بندرعباس مشکلات بیشماری را به وجود آورده است از جمله تخریب محیط زیست شهری، نبود دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری، وجود کاربری‌های شهری ناسازگار با سایر کاربری‌ها و… بنابراین با وجود این چالش‌ها تبیین الگوهای نوین برنامه‌ریزی و راهبرد توسعه پایدار در جهت کاهش مشکلات ضروری است.
در این رابطه برای آشنایی با راهکارهای رسیدن کلانشهر بندرعباس به توسعه پایدار با عبدالکریم قائدی، دکترای رشته معماری و شهرسازی به گفت و گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
راهکار رسیدن کلانشهرها از جمله بندرعباس به توسعه پایدار چیست؟
یکی از کسانی که در حوزه شهرسازی صاحب نظر است خانم جین جیکوبز است، او پدیده‌ها و رویدادهایی که اتفاق می‌افتد را تفسیر می‌کند خصوصاً در پدیده‌های کاربری، به عنوان یک ناظر حضور دارد مثلاً ساعت‌ها در پارک می‌نشیند و به محیط اطراف دقت کرده و تغییرات را پیش بینی می‌کند. در اکثر شهرهای جهان سوم بزرگترین مشکل این است که نمی‌توانند رشد و توسعه را پیش بینی کنند؛ اگر شما نمی‌توانید رشد یک شهر را پیش بینی کنید آن شهر بادکنکی رشد می‌کند. نگاه جین جیکوبز این است که شهر یک موجود زنده و دارای اندام است. او اندام شهر را زنده و بسیار پیچیده می‌بیند و می‌گوید شهر دارای یک ماهیت و یک عملکرد است. سعی می‌کند ماهیت را کشف کند و موارد گمشده را در شهر پیدا کند، هر شهر برای خود دارای یک ماهیت ویژه است.
موضوع مهم، مقیاس شهر و توجه به نکات گمشده است، شهر بندرعباس دارای یک موقعیت و کالبد ظاهری است، ما باید دقت کنیم که در بندرعباس چه مسئله‌ای داریم و با چه موجودی سر و کار داریم تا متوجه بشویم ماهیت آن چیست؟ مهمترین وظیفه مدیران شهری این است که ساعت‌ها باید فکر کنند تا از شهرشان به شناخت کافی دست پیدا کنند؛ خانم جین جیکوبز دنبال آن بود که یک روش شناختن شهر را برای توصیف پدیده‌های کالبدی و رویدادهای شهر ابداع کند که به نوعی روش شناسی شهر را بیان می‌کند؛ او راهکارهای مناسب می‌دهد و مسائلی که مطرح می‌کند نظریه شهرهای جهان اول است که به تجارب آنها بسیار کمک می‌کند. متأسفانه ما اصلاً به تجارب جهانی هیچ توجهی نداریم و تا زمانی که این دانش را کسب نکنیم بهتر است که کاری در شهرها انجام ندهیم. شوراهای شهر نیز باید دانش توسعه را یاد بگیرند و به اساس توسعه پایدار باور داشته باشند.
شهر یک چیزی فراتر از خیابان، میدان و ساختمان است. شکل کالبدی یک شهر مانند یک صحنه تئاتر است که در آن قصه‌ها، داستان‌ها و رویدادهای مختلف اتفاق می‌افتد. این رویدادها و اتفاقات شکل گرفته در شهر ممکن است همساز یا متضاد یا قابل دسترس به عموم یا انحصاری بشود؛ همه این اتفاقات باید بر اساس یک موضوعی صورت بگیرند که به آن توسعه پایدار می‌گویند، در واقع توسعه پایدار یک پارادایم است.
توسعه پایدار در شهرها به دهه ۱۹۸۰ میلادی بر می‌گردد البته قبل از آن در سال ۱۹۷۰ الگوی توسعه عملکردی وجود داشته است. به طور کلی شهری کیفی است که عملکردهای مورد نیاز شهر را تأمین کند. در الگوی توسعه پایدار توجه به مسئله بومی شناختی و آثار بومی شناختی حائز اهمیت است که در اصل این الگوی توسعه پایدار، نماینده دوران بلوغ و بصیرت در مدیران شهری است. هر قدر شهر منظر طبیعی داشته باشد آن شهر، شهری کیفی است. یعنی در تلاش باشند محیط بهتری برای زندگی روزمره مردم ایجاد کنند به جای انهدام و دستکاری در طبیعت و نابودی آن، طبیعت را محترم بشمارند. وظیفه دولت، شورای شهر و شهرداری حفظ طبیعت شهرها است. حفظ طبیعت مهمترین روح توسعه پایدار است.
ارکان توسعه پایدار به چند دسته تقسیم می‌شود؟
پایداری در شهرها در سه رکن اصلی مطرح است که این سه رکن شامل اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی_فرهنگی است. ارکان توسعه پایدار، رکن‌های جدا از هم نیستند و زمانی معنا پیدا می‌کنند که در کنار هم قرار بگیرند. این ارکان وقتی کنار هم قرار بگیرند رشد و پیشرفت فراگیر نسل حاضر با حفظ منابع برای نسل‌های آینده برای شهر به ارمغان می‌آورد.
پس از جنگ جهانی دوم خصوصاً در آمریکا شهرها به توسعه نیاز پیدا می‌کنند. شهرسازی در این دوره رشد بسیار زیادی پیدا می‌کند مخصوصاً آمریکا که بعد از جنگ جهانی دوم از نظر مالی، اقتصادی و نظامی قدرت برتر دنیا شده است. در این دوران دولت فدرال اعتبار پروژه‌های درشت مقیاس را تأمین می‌کرد بر این اساس به شهرداری‌های کشور اعلام کرده بود که اعتبار پروژه‌های درشت مقیاس را تأمین خواهد کرد. هر شهرداری که پروژه‌های بزرگ داشته باشد دولت هزینه آن را پرداخت خواهد کرد مانند پروژه‌های مسکن انبوه برای اقشار کم درآمد، پل‌های بزرگ، بزرگراه‌ها و...
هدف اصلی توسعه پایدار چیست؟
هدف اصلی توسعه پایدار ارتقای کیفیت زندگی انسان است بر این اساس میان نیازها و نهایت خواسته‌های انسان تعادل برقرار می‌کند بنابراین توسعه پایدار که در ذیل آن توسعه پایدار معماری است و شهرها و شهرسازی در طرح‌ها مطرح می‌کنند، تلویحاً می‌خواهد تعادلی بین سه حیطه توسعه در شهرها ایجاد کند؛ توسعه کالبدی محیطی، توسعه اجتماعی فرهنگی شهرها و توسعه اقتصادی سیاسی.
نکته اصلی در معماری پایدار پیشگیری از نابودی محیط، آلودگی محیطی و همچنین هماهنگی با طبیعت به جای اقدامات عمرانی، برخلاف شرایط طبیعی شهرها و مناطق است. حاصل این معماری هماهنگی با طبیعت در تأمین سلامت روحی شهروندان و زیبایی سطحی محیط شهر است. توسعه پایدار حداکثر آسایش را برای افراد در شهرها با حفظ منابع طبیعی فراهم می‌کند.
توسعه پایدار به چه اصولی توجه دارد؟
در توسعه پایدار نگاه کلان است یعنی به کلیت شهر توجه می‌شود نه به جز شهر و تک تک رویدادها در واقع توسعه پایدار به تمام رویدادهایی که در شهر اتفاق می‌افتد توجه می‌کند این یعنی کلی‌نگری به جای جزئی‌نگری در شهر، یعنی ما به جای این که تکه تکه کارها را توسعه دهیم، کلیت توسعه را در شهر نگاه می‌کنیم به طور مثال می‌خواهیم در یک قسمت شهر مرکز فرهنگی یا تالار راه اندازی کنیم، این مهم نیست که در شهر مرکز فرهنگی و تالار داشته باشید هرچند که برای شهر لازم است اما مهم‌تر این است که شما بین اینها چه ارتباطی برقرار می‌کنید که به این موضوع در شهرسازی توالی رویداد می‌گویند.
یکی از رکن‌های توسعه پایدار، پایداری اجتماعی-فرهنگی است، وقتی با این رویکرد نگاه می‌کنیم شهر و مراکز شهری، خیابان‌ها، لبه‌های ساحلی و کوه‌ها ارزش و معنا پیدا می‌کنند و ما با این نگرش دریا و لبه ساحلی را به گونه‌ای دیگر می‌بینیم. اینجاست که سازگاری با نیروهای طبیعی در شهر مطرح می‌شود. نه تنها بندرعباس بلکه کل استان هرمزگان قرار است بار اشتغال کشور را بر دوش بکشد و این جای نگرانی دارد. رشد سریع جمعیت و صنعتی شدن همان آثاری را بر محیط زیست وارد می‌کند که قبل از آن در شهرهای صنعتی اروپا و دنیا ایجاد شده است.
توسعه پایدار چگونه می‌تواند به توسعه شهر بندرعباس کمک کند؟
عینک و دید ما در توسعه پایدار این است که نیازهای نسل حاضر را تأمین کنیم بدون آنکه به توانایی نسل آینده برای تأمین نیازهایش لطمه وارد کنیم. بنابراین لازم است که به مناطق شهری از جمله شهر آلوده بندرعباس که صنایع آلوده کننده در غرب، از خارج و آلودگی زیست محیطی درون شهر به ویژه دفع فاضلاب به شهر فشار می‌آورد، توجه ویژه شود؛ در این راستا برای توسعه پایدار بندرعباس باید تلاش کنیم که آلودگی‌های شهری را کاهش دهیم تا بار دیگر شهر را به سیستم طبیعی خود برگردانیم که شامل وارد نشدن آلودگی به دریا، زباله و موارد دیگر است.
شهرها و طبیعت رابطه دوطرفه دارند. امروزه به دلیل توسعه ناپایدار شهرهایمان را نابود می‌کنیم و از هر طرف مورد فشار قرار می‌دهیم.ما از شرق و غرب بندرعباس پروژه‌هایی داریم که به شدت محیط زیست را تحت شعاع خود قرار داده است. از مزارع پرورش میگو که بدون کارشناسی در شرق شهر بندرعباس مکان‌یابی شدند، مکان‌هایی که باید برای گردشگری اختصاص داده می‌شد و اسکله‌هایی که در شرق بندرعباس ارتباط طبیعی با دریا را قطع کرد تا نابودی ارتباط بین ساحل، کرانه و دریا.
آیا پایداری شهرهای سنتی مثل بندرعباس امکان پذیر است؟
پایداری شهری مانند بندرعباس علی رغم همه پیچیدگی‌هایی که دارد به راحتی امکان پذیر است به شرط آن که معماری پایدار جزئی از جهان بینی ما شود و مدیران شهری، شوراهای شهر، شهردارها و مدیران دولتی به این اعتقاد و باور برسند. مسئله اصلی در باور و دانشی است که در مدیریت شهری وجود ندارد.
توسعه پایدار شهری چگونه محقق می‌شود؟
اصولاً باید پیش از اینکه مدیری در حوزه شهری قرار بگیرد یک دوره آشنایی با الگوی توسعه پایدار را داشته باشد و نمونه‌های آن را در دنیا ببیند. کار مشکلی نیست زمانی که می‌خواهیم اسکله‌ای را راه اندازی کنیم جای اینکه خاک را در دریا بریزیم شمع کوبی می‌کنیم. ما در گذشته خاک‌ریزی به این صورت نداشتیم، امروز یاد گرفتیم که برای ساخت اسکله باید خاک ریخت. نه دانش آن را داریم و نه باور و نه اعتقاد و جهان بینی آن را. دانش ما دانش‌های جزئی است، مدیران شهری ما باید یاد بگیرند که عینک کلی‌نگری بزنند که برای یادگیری باید دل به آموزش سپرد.
وقتی حرف ما در حوزه پایداری اجتماعی است، محله خواجه عطا بندرعباس را در نظر می‌گیریم. این محله حامل فرهنگ محلی است، ما باید تلاش کنیم که مینیاتوری کار کنیم، اجازه ندهیم کسی در آنجا به فرض مثال نمایشگاه ماشین بزند. در آنجا روابطی بین مردم، دریا و گردشگرها اتفاق افتاده است. وقتی خانه و اشتغال در جوار ساحل ایجاد می‌شود جمعیت زیادی در آن محل حاضر است که از سویی بخشی از اوقات فراغت مردم را نیز به خود اختصاص می‌دهد. لذت بخش است دیدن محیط بومی شهر خانم‌هایی با لباس‌های محلی خود، آقایانی که در حال ماهی گرفتن هستند، صدای موج و طبیعت و منظره آن و … اینها با بافت شهری که حامل فرهنگ شهری است مأنوس می‌شود، اتفاق خیلی بزرگی است که باید با دقت در این حوزه کار کرد. تخریب کردن این نوع محلات حکم تخریب فرهنگ یک شهر را دارد، به خانه‌های آن محله باید شهرداری اجازه مرمت دهد.
بزرگترین و مهمترین مزیت بندرعباس در توسعه پایدار چیست؟
مزایای زیادی داریم، اما محوری‌ترین مزیت بندرعباس، ساحلی بودن آن است. این سواحل اگر سواحل فعالی باشند نقش تعادل بخشی به منظر شهری دارند. دریا و ساحل یکی از بزرگترین فرصت‌ها برای جو جمعیتی است و ارتباط قوی بین زندگی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در فضای شهر با کالبد شهر ایجاد می‌کند.
این کارشناس شهرسازی ادامه می‌دهد: از سال ۱۳۸۰ بر اساس الزامات بین المللی طرح جامع مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی ایران نیز مطرح شد. اینکه کانون اصلی شهرهای ساحلی کجاست به نوار ساحلی آن مربوط است؛ ما چندین کیلومتر از ساحل ترمینال را تا محله سورو طی می‌کنیم، این یک ساحل قوی است که در دنیا بی نظیر است و دارای پتانسیل بالایی است. بندرعباس یکی از هیجان‌انگیزترین سواحل دنیا را دارد؛ یکی از اجزای مهم ساحل کنار آب یا فضاهای ثانوی همگانی، فضای آزاد و باد حاشیه ساحلی است که به عنوان رابط به حوزه شهری متصل است.
آب کنارها منطقه تعاملی بین توسعه شهری و آب هستند. ما در بندرعباس در کنار این، یک نوار ساحلی هم داریم که نوار باریکی در ناحیه انتقالی بین دریا و خشکی است که در شهر بندرعباس کیلومترها امتداد دارد. ما علاوه بر این که در یک شهر ساحلی زندگی می‌کنیم از نعمت کوه و تپه ماهور نیز بهره‌مندیم. تپه ماهور و تپه‌های بالای آزادراه شهید رجایی پتانسیل قوی برای توسعه پایدار بندرعباس است.
متأسفانه به دلیل نبود توسعه پایدار این پتانسیل قوی که بام شهر بندرعباس است هر روز تکه تکه شکاف می‌خورد و به نمایشگاه ماشین و از این قبیل تبدیل می‌شود؛ تپه ماهورها یک پتانسیل بسیار قوی هستند، البته یکی از اقدامات خوب شهرداری بندرعباس ایجاد پارک پنجه علی بود، پارکی که منظر طبیعی و دره‌ای وسیع مانند دره کالیفرنیا دارد.
گفت و گو از سمانه کمالی باغستانی، خبرنگار سرویس کلانشهرهای ایمنا
نظر شما