همه چیز در مورد تیروئید

به گزارش سرویس ترجمه ایمنا، با صلاحدید اعضای فدراسیون بین‌المللی تیروئید در سال ۲۰۰۷ و همزمان با برگزاری کنگره انجمن تیروئید اروپا (ETA) در آلمان ۲۵ ماه می هر سال به‌عنوان روز جهانی آگاهی از تیروئید نام‌گذاری شده است تا علاوه بر افزایش آگاهی در مورد سلامت غده تیروئید، درباره پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در زمینه بیماری‌های تیروئید نیز اطلاع‌رسانی‌هایی در سطح جهانی صورت پذیرد؛ همچنین به گسترش آگاهی در رابطه با جدیدترین روش‌های درمانی آن پرداخته است تا روی افزایش روزافزون میزان شیوع این بیماری و نیز ضرورت اجرای برنامه‌های آموزشی پیشگیرانه درباره آن تأکید شود.

تیروئید چیست؟

تیروئید، غده پروانه‌ای شکل و بزرگ‌ترین غده درون‌ریز بدن است که در جلوی گلو (زیر سیب آدم)، در قسمت عرضی حنجره و بالای نای قرار دارد و وظایف حیاتی و بسیار مهمی را در بدن ایفا می‌کند. هورمون‌های تولیدی این غده تیروکسین (T4)، تری‌یودوتیرونین (T3) و یودوتیرونین‌وارون (RT3) نام دارند که به درون خون ترشح می‌شوند وظیفه کنترل‌کننده سوخت‌وساز بدن را دارند و نقشی اساسی در عملکرد طبیعی تمامی سلول‌های بدن ایفا می‌کنند. از میان این هورمون‌ها، T4 در بیشترین و T3 و RT3 در کم‌ترین میزان ترشح می‌شوند.

عملکرد تیروئید و میزان هورمون‌های آن در جریان خون تحت نظارت و کنترل هیپوفیز انجام می‌گیرد که در مرکز جمجمه و زیر مغز قرار دارد. هنگامی که غده هیپوفیز کمبود یا ازدیاد هورمون‌های تیروئید را احساس کند؛ مقدار آن را با هورمون خاص خود تنظیم می‌کند که هورمون محرک تیروئید (TSH) نامیده می‌شود. TSH به تیروئید ارسال می‌شود و به تیروئید می‌گوید که چه کاری باید انجام شود تا بدن به حالت طبیعی برگردد.

وظایف تیروئید در بدن

از جمله وظایف این غده کوچک تنظیم میزان انرژی و دمای بدن، اثرگذاری روی تکامل عصبی و جسمی، کمک به عملکرد طبیعی مغز و سیستم عصبی، تنظیم واکنش بدن در شرایط استرس‌زا، کنترل اشتها و البته مهم‌ترین وظیفه آن کنترل کردن متابولیسم بدن است؛ متابولیسم فرآیندی است که طی آن غذایی که به بدن وارد شده به انرژی تبدیل می‌شود. این انرژی به منظور کمک به عملکرد صحیح سیستم‌های بدن در سر تا سر آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اختلالات تیروئید

وجود اختلال و مشکل در غده تیروئید و عملکرد آن باعث ایجاد اختلال در عملکرد تمامی سلول‌های بدن می‌شود زیرا همان‌طور که بیان شد؛ این غده به‌واسطه هورمون‌هایی که تولید می‌کند روی تمامی فرآیندهای متابولیک بدن اثر می‌گذارد.

دامنه اختلالات تیروئید می‌تواند از ابتلای فرد به یک گواتر کوچک و بی‌خطر (بزرگ‌شدن غده تیروئید در اثر کمبود ید) و بدون نیاز به درمان تا ابتلا به سرطان‌هایی که عاملی تهدیدگر برای ادامه حیات به حساب می‌آید متفاوت باشد و شایع‌ترین مشکل آن تولید غیرطبیعی هورمون‌های تیروئید است . ترشح بیش‌از حد این هورمون‌ها منجر به پرکاری (hyperthyroidism) و تولید ناکافی آن‌ها باعث کم‌کاری تیروئید (hypothyroidism) می‌شود.

اختلالات تیروئید در کودکان و نوجوانان

وجود مشکل در تیروئید و عملکرد آن در کودکان و نوجوانان با علائمی همچون امتناع از خوردن شیر توسط کودک، رشد آهسته، کوتاهی غیرطبیعی قد، وزن نگرفتن، اختلال در خواب، بیقراری، کج‌خلقی، زردی، تأخیر در رشد دندان‌های دائمی، دیر راه افتادن یا ایستادن بچه، بلوغ دیررس (و گاهی زودرس)، زودرنجی، خشکی و کبودی پوست، پایین بودن ضریب هوشی، عقب‌ماندگی ذهنی، ناتوانی در تحمل دمای سرد هوا، پرخوابی، خستگی، بی‌حالی، لرزش دست‌ها، بیرون‌زدگی چشم‌ها و اختلالات بینایی خود را نشان دهد.

دلایل پرکاری تیروئید

همه انواع پرکاری تیروئید به دلیل تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید اتفاق می‌افتد که باعث می‌شود بدن خیلی سریع از انرژی دریافتی استفاده کند. پرکاری تیروئید می‌تواند به دلایل زیر باشد:

بیماری گریوز: گریوز نوعی بیماری خودایمنی با تأثیر مستقیم روی تیروئید است که خود را با بیرون‌زدگی چشم‌ها از حدقه نشان می‌دهد. این بیماری یکی از شایع‌ترین دلایل پرکاری تیروئید است.

آدنوم یا تیروئید سمی: زمانی که یک گره (یا توده) در غده تیروئید رشد کند، این امر باعث بزرگ شدن آن و تولید هورمون‌های اضافی تیروئید می‌شود. به افزایش تولید هورمون از یک گره در غده آدنوم سمی می‌گویند؛ اگر تعداد این گره‌ها زیاد باشد باعث پرکاری تیروئید می‌شود.

تیروئیدیت تحت حاد: تیروئیدیت تحت حاد یک بیماری التهابی حاد تیروئید است که احتمالاً توسط ویروس ایجاد می‌شود. التهاب تیروئید باعث ترشح هورمون‌های اضافی و در نتیجه ایجاد پرکاری تیروئید موقتی می‌شود که به‌طورکلی چند هفته طول می‌کشد ولی ممکن است تا ماه‌ها نیز ادامه داشته باشد.

سو عملکرد غده هیپوفیز یا رشد سرطانی غده تیروئید: هرچند نادر است، این دو عامل نیز می‌توانند از دلایل پرکاری تیروئید باشند.

دلایل کم‌کاری تیروئید

کم‌کاری تیروئید به دنبال پایین بودن میزان تولید هورمون‌های تیروئید ایجاد می‌شود. از آنجایی‌که تولید انرژی در بدن به مقدار مشخصی هورمون تیروئید نیاز دارد، کاهش تولید هورمون‌ها منجر به کاهش سطح انرژی می‌شود. چنانچه کم‌کاری تیروئید برای طولانی‌مدت درمان نشود، به کما میکسدم می‌انجامد؛ یک بیماری نادر اما به‌طور بالقوه کشنده که نیاز به درمان فوری هورمونی دارد. کمبود هورمون‌های تیروئید همچنین در سنین پایین می‌تواند منجر به ایجاد کرتینیسم (ناتوانی ذهنی) و کوتولگی (توقف رشد) شود. دلایل کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

تیروئیدیت هاشیموتو: این بیماری نوعی اختلال خود ایمنی است که به واسطه آن سیستم ایمنی بدن به بافت تیروئید حمله می‌کند. بافت در نهایت می‌میرد و درنتیجه تولید هورمون متوقف می‌شود.

برداشتن غده تیروئید: غده تیروئید ممکن است به هر دلیلی، از جمله ابتلای به سرطان تیروئید با جراحی برداشته شده یا به نحوی از بین رفته باشد. در این شرایط بیمار باید تا آخر عمر ملزم به استفاده از هورمون جایگزین تیروئید است.

قرار گرفتن در معرض مقادیر بیش از حد یدید: داروهای سرماخوردگی و سینوزیت، داروی قلب آمیودارون یا بعضی کنتراست‌های خاص که گاهی قبل از عکس‌برداری با اشعه ایکس تجویز می‌شوند، ممکن است فرد را در معرض یدید زیاد قرار دهد. چنین افرادی در صورت داشتن سابقه بیماری‌های تیروئید، با احتمال قوی‌تری در معرض کم‌کاری تیروئید قرار خواهند داشت.

لیتیوم: لیتیوم یکی از داروهایی است که به‌طور گسترده در درمان اختلال دوقطبی و پیشگیری از افسردگی ناشی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از عوامل کم‌کاری تیروئید محسوب می‌شود.

اختلال هیپوفیز، تیروئید معیوب و نقض غده تیروئید نیز از دلایل ابتلای نوزادان به کم‌کاری تیروئید به حساب می‌آید.

علائم تیروئید

مبتلایان به تیروئید با علائم مختلفی مواجه می‌شوند. شباهت این علائم به سایر مشکلات سلامتی باعث می‌شود که تشخیص آن بسیار دشوار باشد. با این حال این علائم در تیروئید پرکار عبارتند از تجربه اضطراب، تحریک‌پذیری و عصبی بودن، مواجه با اختلالات خواب، کاهش وزن، گواتر، ضعف و لرزش عضلانی، احساس حساسیت نسبت به گرما و داشتن مشکلات بینایی یا تحریک چشم و در تیروئید کم‌کار شامل احساس خستگی، فراموشی، داشتن موهای خشک و درشت، صدایی خشن و کم‌تحمل‌شدن در برابر هوای سرد می‌شود.

آزمایش تیروئید

گاهی تشخیص تیروئید دشوار است و ممکن است با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. در این موارد آزمایشاتی برای کمک به تشخیص آن وجود دارند که عبارتند از: آزمایش خون، آزمایشات تصویربرداری و آزمایشات فیزیکی.

آزمایش خون یکی از قطعی‌ترین راه‌ها برای تشخیص مشکل تیروئید محسوب می‌شود که برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌های تیروئید در خون به‌منظور تشخیص عملکرد غده تیروئید انجام می‌گیرد. این آزمایش به تشخیص اختلالات تیروئید هم‌چون تیروئیدیت، بیماری گریوز، بیماری هاشیموتو، گواتر، گره تیروئید و سرطان تیروئید می‌پردازد.

در بسیاری از موارد نگاهی به خود تیروئید می‌تواند به بسیاری از سوالات پاسخ دهد و این کار با یک آزمایش تصویربرداری به نام اسکن تیروئید انجام گیرد. آزمایش تصویربرداری امکان بررسی اندازه، شکل یا رشد بیش از حد تیروئید و گره‌های آن را فراهم می‌آورد. این آزمایش همچنین می‌تواند با سونوگرافی انجام گیرد؛ یک روش تشخیصی که امواج صوتی با فرکانس بالا و غیرقابل شنیدن با گوش انسان را از طریق بافت‌های بدن منتقل می‌کند. پژواک‌ها ضبط شده و به تصاویر ویدئویی یا عکاسی تبدیل می‌شوند.

روش دیگر برای بررسی سریع تیروئید نیز معاینه فیزیکی در مطب پزشک است؛ این یک آزمایش بسیار ساده و بدون درد است که در آن پزشک شما گردن بیمار را برای هرگونه رشد یا بزرگ شدن تیروئید لمس و بررسی می‌کند.

درمان تیروئید

درمان تیروئید با بازگرداندن میزان ترشح هورمون‌ها به سطح نرمال امکان‌پذیر است. این عمل به روش‌های مختلف و بسته به نوع بیماری تیروئید انجام می‌گیرد. مثلاً برای درمان پرکاری تیروئید می‌توان از داروهای ضد تیروئید همچون متی‌مازول و پروپیل‌تیوراسیل برای توقف تولید هورمون‌های تیروئید، ید رادیواکتیو برای آسیب زدن به سلول‌های تیروئید و جلوگیری از ایجاد مقادیر زیاد هورمون، مسدودکننده‌های بتا برای کنترل علائم و عمل جراحی که البته نیازمند مصرف هورمون‌های جایگزین است نام برد. گزینه اصلی درمان برای کم‌کاری تیروئید نیز استفاده از داروهای جایگزین تیروئید (لووتیروکسین) برای افزودن هورمون‌های تیروئید به بدن است. با استفاده از این دارو می‌توان بیماری تیروئید را کنترل کرد و یک زندگی عادی داشت.