به گزارش خبرنگار ایمنا، نوجوانی از مراحل بسیار مهم تحول شخصیت به شمار می‌رود که فرد از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی وارد می‌شود، دوره‌ای که از نظر نوجوانان و والدین دشوارتر از دوران کودکی قلمداد شده است، در این دوره تغییرات عمده‌ای مانند تحول جسمی و هورمونی از یک سو و تغییر در نقش‌ها، افزایش مسئولیت‌ها در خانواده و جامعه از سوی دیگر ایجاد می‌شود و تغییرات ظاهری و درونی با هم همراه می‌شوند، پیامدهای کوتاه‌مدت دوران بلوغ ممکن است بیشتر از آن‌که به نوجوان فشار بیاورد، خانواده‌ها را تحت‌فشار قرار دهد.
نوجوانی یکی از مراحل بحرانی در زندگی هر فرد است که عبور کردن موفق از آن نقش تعیین‌کننده‌ای بر سلامت روان و شخصیت فرد در دوران بزرگسالی دارد. باید بدانیم که بسیاری از مشکلات جسمانی، روانی، اجتماعی و رفتارهای ناسالم در بزرگسالی، ریشه در زمان نوجوانی دارند. هر چه خانواده آگاهی و درک بهتری از این دوره و چالش‌های آن داشته باشند، بهتر می‌توانند بستر مناسب را برای شکل‌گیری شخصیتی قوی و سازنده در نوجوان خود فراهم کنند.
برخی از خانواده‌ها در دوران نوجوانی با نافرمانی و سرکشی فرزند مواجه می‌شوند و چنان عرصه به آنها تنگ می‌شود که باعث تشدید اختلاف بین والدین و فرزند سرکش می‌شود و گاهی اوقات حتی فرزند سرکش بر این آتش اختلاف دامن می‌زند و مشکلات را مضاعف می‌کند. لجبازی، پافشاری روی نظرات و عقیده‌های خود و مخالفت با نظرات و عقیده‌های دیگران که این مخالفت گاهی آگاهانه و گاهی ناآگاهانه است در نوجوانان دیده می‌شود، به طور کلی لجبازی نوجوانان تحت تأثیر عوامل عاطفی، روانی و اجتماعی هستند که هیچکدام را نمی‌توان نادیده گرفت، مهمترین و اصلی‌ترین علت لجبازی در نوجوانان، بحران دستیابی به استقلال است.
استقلال و هویت‌یابی نوجوانی همراه با سرکشی و نافرمانی
محسن لعلی عضو شورای نظام روانشناسی استان اصفهان، در گفت وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه یکی از مهمترین مسائل دوران کودکی و نوجوانی مشکلات رفتاری است، اظهار می‌کند: در این مشکلات رفتاری بارزترین و اصلی‌ترین پیامد سرکشی و نافرمانی است و در بین کودکان و نوجوانان این موضوع فراوان دیده می‌شود، در نوجوانان علاقمندی به داشتن استقلال و هویت یابی که از ماهیت و خصوصیت دوران نوجوانی است، باعث می‌شود نافرمانی‌ها بروز پیدا کند، بسیاری از مواقع خانواده‌ها اذعان می‌کنند فرزند آنها در دوره دبستان ساکت و آرام بوده اما در دوره نوجوانی سرکشی و پرخاشگری می‌کند.
وی می‌افزاید: هر گونه نافرمانی، سرکشی و پرخاشگری را نمی‌توان نافرمانی نوجوان دانست اما با توجه به سه عامل شدت، مدت و فراوانی می‌توان این موضوع را ارزیابی کرد، هر پرخاشگری و هر نافرمانی را نباید پای حساب دوره نوجوانی بگذاریم، گاهی اوقات شدت نافرمانی‌ها بسیار زیاد است و این اتفاق می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال روان پزشکی یا روانشناسی باشد.
عضو شورای نظام روانشناسی استان اصفهان، تاکید می‌کند: اختلال بی‌اعتنایی مقابله‌ای یا لجبازی در بین کودکان و نوجوانان شایع است، زودرنج بودن از خصوصیت‌های این گروه از فرزندان است، معمولاً با بزرگترهای خود بحث کرده و از دستورات آنها سرپیچی می‌کنند و همیشه دیگران را مقصر مسائل خود می‌دانند. گاهی ممکن است بیشتر مواقع بیرون از خانه باشند، درگیری پیدا کنند، از سلاح سرد استفاده کنند و اختلالات دیگری مانند افسردگی، اختلال دو قطبی، مصرف مواد و اختلالات روانی و رفتاری دیگری داشته باشند که ممکن است با نافرمانی خود را نشان دهد.
این مدرس دوره‌های تخصصی روانشناسی درباره اینکه اختلالات و مشکلات روانشناختی یک روزه و یک شبه به وجود نمی‌آید، می‌گوید: یکی از عواملی که باعث می‌شود کودک و نوجوان دچار نافرمانی مقابله‌ای یا مشکلات نافرمانی شود جدایی والدین یا فقدان یکی از والدین است، گاهی هم نوجوان ترک مکان می‌کند که این مسئله را باید از زوایه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد و اینکه آیا زمینه بیماری‌های روانشناختی دو قطبی و افسردگی در بروز این اتفاق تأثیر داشته است، چنین نوجوانی پتانسیل مشکلات بعدی را دارد باید خانواده پیگیری‌های لازم و انجام مداخلات تخصصی روان پزشکی و روانشناسی را برای نوجوان مدنظر قرار دهند.
شخصیت افراد بعد از ۱۵ سالگی شکل گرفته است
لعلی تصریح می‌کند: از سوی دیگر اگر کودکی بسیار مطیع بوده و حرف همه را گوش دهد، با جرأت و قاطع نباشد یک مسیر شخصیتی نادرست را طی می‌کند، شخصیت افراد بعد از ۱۵ سالگی شکل گرفته است، کودک و نوجوانی که به گفته والدین بسیار منفعل و مطیع است به طور دقیق باید والدین نگران این مسئله باشند و با مداخله مشاوره‌ای و روانشناسی و کمک گرفتن از متخصصان مهارت‌های زندگی اجتماعی را به او بیاموزند و مشکل او را حل کنند.
این استاد دانشگاه اظهار می‌کند: بسیاری از خانواده‌ها عقیده دارند با همه گیری کرونا و تعطیلی مدارس و آموزش آنلاین مشکلات کودکان و نوجوانان بیشتر شده است و این باور درستی است، فضای مجازی و زندگی دیجیتال امری اجتناب ناپذیر است، ما نمی‌توانیم نوجوان را از لب تاب، اینترنت، موبایل و فضای مجازی جدا کنیم، موردی که باید به آن توجه شود نظارت دقیق و مشارکت فعال در فرایند تربیتی است. کرونا آموزه‌های خاص خود را داشت و در حال حاضر باید خانواده‌ها نظارت دقیق بر کار کودک و نوجوان، همچنین نحوه تعامل درست و مشارکت با معلم و ارتباط صحیح با اولیای مدرسه توجه لازم را داشته باشند.
وی می‌افزاید: در رابطه با مداخلات بحث نوع و شیوه ارتباط با نوجوان مهم است، والدین می‌توانند چند نوع ارتباط با فرزند نوجوان داشته باشند، یک ارتباط سخت گیرانه یا به شکل تحکم آمیز است و معمولاً این ارتباط پاسخ مثبتی نمی‌دهد، ارتباط تحکم آمیز جواب موقتی می‌دهد و پدر الگویی برای فرزند نوجوان می‌شود.
عضو شورای نظام روانشناسی استان اصفهان، تاکید می‌کند: نوع دوم ارتباط سهل گیرانه است، یعنی والد بی‌توجه به فرزند است و نوجوان هر موقعی بخواهد بیرون از خانه می‌رود و هر موقعی بخواهد به منزل می‌آید بدون اینکه از طرف والد مورد سرزنش قرار گیرد، باید بدانیم دادن آزادی‌های بی قید و شرط به نوجوان آسیب پذیر است. سومین نوع ارتباط و برخورد غفلت است و این بدترین نوع ارتباط بوده و والد نمی‌داند فرزند مشغول به انجام چه کاری است.
ارتباط مقتدرانه توأم با مهربانی بهترین نوع ارتباط است
وی اضافه می‌کند: مورد چهارم سبک ارتباطی مقتدرانه است، سبکی که پذیرش، احترام و صمیمیت دارد و بعضی از مواقع احتمال دارد به شکل مقتدرانه به فرزند نوجوان امر و نهی شده و به او دستور داده شود، در بیشتر خانواده‌ها مشکل ناهمسانی رفتاری بین مادر و پدر وجود دارد، یعنی مادری که با نوجوان خوب برخورد کرده و به او امتیاز می‌دهد و پدری که تحکم برقرار می‌کند، در نتیجه فرزند نوجوان به سمت مادر می‌آید و از پدر فاصله می‌گیرد و این یک فرایند رشدی است.
لعلی اظهار می‌کند: بهترین نوع ارتباط مقتدرانه توأم با صمیمیت و مهربانی است، اما نظارت دستورهای شفاف و درست والدین حاکم است و این آموزه‌ها را باید از کودکی آغاز کرد، نکته حائز اهمیت اینکه مرز بین سلامت و بیماری و مرز بین اختلال و سلامت را موقع عملکرد می‌دانیم.
این مدرس دوره‌های تخصصی روانشناسی، تصریح می‌کند: زمانی که نوجوان با خانواده مرتب بحث می‌کند و افت تحصیلی پیدا کرده، کیفیت رابطه بین فردی با خانواده و دوستان اختلال پیدا کرده ضروری است والدین مداخله جدی انجام دهند. مداخله گونه‌های متفاوتی دارد مداخلات مبتنی بر خانواده یعنی اینکه پدر و مادر نوجوان از یک مشاوره فعال و با تجربه این حوزه برای حل مشکل فرزند خود کمک بگیرند، مداخلات بعدی فردی است که مشاور با دیدن حضوری نوجوان علت بی‌توجهی و بی‌انگیزه بودن او را ارزیابی می‌کند.
نافرمانی‌ها در نوجوانان پسر بیشتر است
الهام پیرحاجی روانشناس و مشاور کودک و نوجوان، در گفت وگو با خبرنگار ایمنا، در خصوص علل نافرمانی نوجوانان از والدین، اظهار می‌کند: عوامل زیادی مانند ژنتیک و روحیات شخصی نوجوان، شرایط خانوادگی، دوستان، محیط زندگی، فرهنگ باعث نافرمانی نوجوانان می‌شود و مطابق تحقیقات صورت گرفته از منابع معتبر و میزان مراجعه‌های حضوری به کلینیک‌های روانشناختی مشخص است که میزان نافرمانی در نوجوانان پسر بیشتر از نوجوانان دختر است.
وی اضافه می‌کند: ذهن نوجوانان در دوران بلوغ از سوالات و دغدغه‌های منطقی و غیرمنطقی پر است و این امر یکی از دلایل اصلی گیج شدن، سردرگمی و گاهی نافرمانی نوجوان است، اغلب نوجوانان در پی کسب تجربه و هویت‌یابی هستند علاقه‌ای ندارند مسیر زندگی والدین خود را دنبال کنند و این اتفاق یکی از دلایلی است که احتمال دارد نوجوان را از دید والدین نافرمان و لجباز کند.
همیشه نافرمانی در نوجوانان به دلیل بلوغ نیست
وی تصریح می‌کند: همیشه نافرمانی در نوجوان ریشه در تغییرات بلوغ ندارد و نباید با این دلیل سرسری از آن رد شویم، گاهی اوقات ضعف اعتماد به نفس و ترس از آینده نیز یکی از مهمترین عواملی است که باعث شروع مقایسه‌های ذهنی در نوجوان با همسالان خود می‌شود و این فشار را مواقعی با پرخاشگری و نافرمانی با والدین خود نشان می‌دهد.
این روانشناس و مشاور کودک و نوجوان، تاکید می‌کند: ژنتیک، فرهنگ شهری و خانوادگی و الگوبرداری از والدین از عمده‌ترین دلایل سرکشی بین نوجوانان است، در خانه‌ای که رابطه زوجین با هم تخریب شده، نظام مردسالاری و بر عکس آن حکمفرما است، نمی‌توان از فرزند نوجوان توقع داشت که در این شرایط او فردی لجباز، پرخاشگر یا نافرمان نباشد.
پیرحاجی، می‌افزاید: در مورد ژنتیک و تأثیر ژن در اختلالات روحی روانی نیز والدین باید هوشیار باشند، زیرا نافرمانی و پرخاش‌های اولیه احتمال دارد از علائم اولیه اختلال سلوک در نوجوان باشد، بنابراین استفاده از توصیه‌ها و تخصص یک روانشناس در این حوزه می‌تواند راهگشا باشد.
وی اظهار می‌کند: برای والدینی که دارای چنین نوجوانانی هستند راهکارهای زیادی ارائه شده که بخشی از آن نیاز به مراجعه حضوری به متخصص نوجوان دارد و برخی راهکارها شیوه‌های تربیتی است که والدین موظف به انجام آن در منزل و حل تعارضات با فرزندشان هستند.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان، تاکید می‌کند: مشاور در ابتدا لازم است ساختار خانوادگی و فرهنگی هر نوجوان را مورد بررسی قرار داده و پس از آن به هر والد راهکار مخصوص به خود را بدهد، پدر و مادر نیز ملزم به انجام دقیق آن هستند، لازم است والدین ارتباط دوستانه خود با نوجوان را تصحیح کنند و از تکنیک‌های تنبیه و محرومیت کمتر استفاده کنند.
نظر شما