به گزارش خبرنگار ایمنا، هدف متعالی تمامی علوم مرتبط با شهر، تأمین آسایش و رفاه شهروندان است و این مهم تنها با کارکرد مطلوب ساختارهای شهری در ابعاد مختلف محقق خواهد شد. زمانی که صحبت از شهرسازی و طراحی شهری است در وهله اول بیشتر کالبد شهر در نظر مجسم می‌شود؛ کالبد و فضاهای شهری که ساخته و پرداخته دست برنامه ریزان، طراحان و مدیران هستند، اما تأثیر مستقیمی بر نشاط شهری و روح فضا دارد.
معمولاً استانداردها و ضوابط مشخصی برای طراحی شهر مدنظر تمامی شهر سازان دنیا است تا فضا و کالبد شهری کارکرد مطلوب خود را برای ساکنان شهر داشته باشد و بتواند نیازهای آنان را در سطوح مختلف تأمین کند.
این اصول سپس بسته به ویژگی‌های جغرافیایی و فضایی هر شهری باید مورد بررسی و تجدید نظر قرار بگیرد تا بنا به شرایط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و تاریخی آن مکان بازتعریف شود زیرا هر شهر ظرفیت‌ها، ویژگی‌ها و موانع مشخصی دارد.
کرونا، اما بلایی بود که گریبانگیر تمام دنیا شد و به دلیل ماهیت همه گیری خود مراکز جمعیتی از جمله شهرها را هدف قرار داده است. برخی شهرها تجربه بهتری در مقابله با این بیماری داشتند در حالی که بعضی دیگر توان چندانی برای کنترل بیماری نداشتند، در این شهرها برنامه‌ها نمود فضایی ندارد و تصمیماتی که در سطوح کلان و خرد گرفته می‌شود، محقق نمی‌شود. این شهرها تاب آوری و انعطاف پذیری لازم را در برابر بحران‌ها نداشته و اکنون که با یک اپیدمی فراگیر روبرو شده‌اند به اندازه شهرهای تاب آور قابلیت انعطاف و تطبیق با شرایط را ندارند. در این زمینه گفت‌وگویی با"حسن سجاد زاده، دکترای طراحی شهری" داشته‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
درس‌های کرونا برای شهرهای ما چه بوده است؟
دوران کرونا به ما آموخت که باید در روند طراحی شهری و شهرسازی، در حوزه طراحی محلات و واحدهای مسکونی یا همسایگی بازنگری داشته باشیم. تا قبل از کرونا، ارتباطات اجتماعی به صورت معمول اتفاق می‌افتاد که از جمله نیازهای اساسی انسان است، اما در این دوران ارتباطات اجتماعی کاهش پیدا کرد و ماندن افراد در خانه و جدایی از شهر و فضاهای شهری، موجب کاهش روابط و تعاملات اجتماعی شد. این شرایط بر سلامت روحی و روانی شهروندان تأثیرات منفی زیادی داشته است.
واحدهای مسکونی یا محله‌های ما ارتباط خاصی که می‌توانست با طبیعت برقرار کند را برقرار نکرده است و فضاهای باز و فضاهای جمعی که می‌توانست برای کودکان و سالمندان مفید باشد در همه شهرها و محلات ما کارکرد مطلوب خود را نداشت و در طراحی فضاهای شهری چنین مسائلی مدنظر قرار نگرفته بود. این نشان از آن دارد که ما در زمینه طراحی فضاهای باز و نیمه باز، به خصوص در مجتمع‌های مسکونی و آپارتمانی بایستی تجدیدنظری داشته باشیم تا بتوانیم عرصه و محیط مناسبی را برای فعالیت‌های جمعی اقشار مختلف جامعه به خصوص کودکان و سالمندان فراهم کنیم.
شهروندان در این دوران با چه مشکلاتی مواجه بوده‌اند؟
امروزه شاهد هستیم که به دلیل نبود فضاهای امن و مناسب برای شهروندان، در این دوران عرصه بر خانواده‌ها به خصوص آنهایی که کودکان خردسال داشتند، سخت شد در حالی که تراس‌ها، بالکن‌ها، بوستان‌های محله‌ای و حتی پشت بام‌ها می‌توانست فضایی را به صورت مشترک یا اختصاصی برای آنان فراهم کند تا از تالمات روحی و روانی افراد تا حد زیادی کاسته شود. متأسفانه ما در این دوران با پرخاشگری‌های زیادی روبرو بودیم که حتی در افراد کم سن و سال نیز دیده می‌شد زیرا آنان خود را در فضای بسته و در چهارچوب خانه حبس کرده بودند.
اهمیت توجه به طراحی فضاهای شهری در دوره پسا کرونا چیست؟
کرونا خود یک پدیده است. درست است که یک بیماری است اما امروزه با توجه به ازدیاد جمعیت، تخریب گسترده طبیعت و محیط زیست شهری اهمیت زیادی پیدا کرده است. بنا به گفته بسیاری از محققان و پزشکان باید منتظر بیماری‌هایی شبیه به کووید ۱۹ باشیم و نمی‌توان گفت که در این مقطع پاندمی تمام شده است و تعیین آینده روشنی از این پاندمی ممکن نیست.
البته نیاز است طراحی‌ها به نحوی باشد که افراد همیشه از سلامت روحی و روانی برخوردار باشند، اما از طرفی باید تأثیر کرونا را نیز در نظر داشت. این بیماری علاوه بر جسم بر سلامت روحی و روانی افراد نیز تأثیرگذار است در حالی که کیفیت محیط‌های مسکونی نتوانست سلامت روحی افراد را در این دوران تضمین کند. هرچند نمی‌توان گفت که ما در دوران پسا کرونا هستیم اما چنانچه به این دوران برسیم، فضاهای مسکونی، مجتمع‌ها و فضاهای شهری باید مورد توجه قرار بگیرد تا بتواند در هر شرایطی تضمین کننده سلامت جسمی، روحی و روانی شهروندان باشد. به علاوه چنانچه کرونا را پشت سر بگذرانیم، بحث آلودگی هوا، آلودگی محیط زیست و بیماری‌های دیگر مثل بیماری‌های قلبی و سرطان را پیش رو داریم و انسان در چنین شهری و چنین شرایطی نمی‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.
به طور مثال گردشگری کشاورزی یا کشاورزی خانگی یک رویکرد است که از آب دادن به گل‌ها شروع می‌شود و ممکن است کشت و کار مختصری در پشت بام، فضاهای طبیعی و باغچه‌ها در اطراف بوستان‌های محلی را نیز شامل شود. این نوع کارکرد یک نیاز است اما در دوران کرونا این نیاز بیشتر احساس شد.
باید تاکید کرد که کرونا و بیماری‌های دیگر، مثل زلزله است که ممکن است دیر یا زود شهر را در معرض خطر قرار دهد لذا مسئله را نمی‌توان به یک دوره زمانی یا محدوده مکانی مشخص محدود کرد و بایستی واقع‌بینانه در این خصوص تصمیم گیری شود.
طراحی‌های شهری در پسا کرونا باید به چه سمت و سویی سوق داده شود؟
وجود بوستان‌ها، پارک‌ها و مهم‌تر از آن فضاها و پارک‌های محلی در این دوران نیاز است زیرا در بسیاری از محله‌های شهری فضای سبز و بوستان وجود ندارد در حالی که طراحی پارک‌های جیبی و فضاهای سبز محلی تا حد زیادی می‌تواند بستر استفاده از فضاهای محله‌ای را برای سالمندان و کودکان فراهم و به ارتقا سلامت ذهنی و روحی آنان کمک کند. نقش فضاهای نیمه باز، پشت بام‌ها، حیاط‌های مشاع، بالکن‌ها و تراس‌ها، همینطور پارک‌های محلی و پارک‌های جیبی در این دوران بسیار حائز اهمیت است.
گفت و گو از بهناز عرب زاده خبرنگار سرویس شهرهای ایران خبرگزاری ایمنا
نظر شما