به گزارش خبرنگار ایمنا، و براساس یادداشتی از «نازنین تبریزی» عضو هیئت علمی و مدیر گروه مدیریت جهانگردی دانشگاه مازندران، با وجود نقش و اهمیت فراوان خدمات فرهنگی در زندگی انسان‌ها، کمتر به این مقوله در محدوده شهرها توجه شده است هرچند خدمات فرهنگی اکوسیستم(CES) مزایای غیر مادی است که مردم از محیط به دست می‌آورند و شامل زیباشناختی، هویت فرهنگی، روابط اجتماعی، حس مکان، سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی است.
خدمات فرهنگی اکوسیستم به طور مستقیم با سلامت و رفاه انسان در ارتباط است به طوری که از آن به عنوان عامل تقویت رفاه و سلامت انسان از طریق فرآیندهای غیر فیزیکی (مانند ذهن یا فرهنگ) یاد شده و از ارتباط چند وجهی بین مردم و محیط زندگی آنها به وجود می‌آید. یکی از عواملی که رابطه انسان با محیط را تعریف کرده و بر خدمات فرهنگی دریافتی انسان از محیط تأثیر می‌گذارد، فرهنگ انسان است.
از آنجا که بین فرهنگ و گردشگری رابطه پایداری وجود دارد و گردشگری به عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف متنوع فرهنگی شناخته شده است، می‌توان با فعالیت‌های گردشگری در محیط‌های انسانی از جمله شهرها، خدمات فرهنگی را توسعه بخشید. امروزه توسعه سریع، نامناسب و کمتر برنامه‌ریزی‌شده در اکثر شهرهای کشور، پیامدهای منفی عدیده‌ای همراه داشته است.
به علاوه عصر سرمایه داری و فرآیند مدرنیزاسیون، در پیدایش پیامدهای منفی بی تأثیر نبوده است؛ بنابراین بررسی نقش گردشگری به عنوان یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی _ اجتماعی شهری در توسعه و رونق CES، از ضرورت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که چگونگی این ارتباط، در خلق ناهنجاری یا رونق فرهنگی شهر، نقش تعیین‌کننده‌ای بر عهده خواهد داشت.
اکوسیستم شهری و خدمات مرتبط با آن
شناخت شهرها به عنوان اکوسیستم، مبحث گسترده‌ای است. اکوسیستم شهری از تعامل بین سیستم اجتماعی یعنی انسان‌ها و عناصر حاصل از سایر فرآیندهای آن نظیر جریان انرژی، اطلاعات و مواد شکل می‌گیرد. به عبارت دیگر، اکوسیستم شهری ترکیب پیچیده‌ای از سیستم‌های زیستی، طبیعی و مصنوعی است. این اکوسیستم بر پایه انسان و تحت تأثیر تعاملات پیچیده میان اجزای سازنده، تنظیم کننده و نوع مکانیزمی است که فرآیندهای اجتماعی و زیست محیطی را شکل می‌دهد.
همچنین اکوسیستم شهری، سیستم پیچیده‌ای از زیرسیستم‌های اجتماعی، اقتصادی و طبیعی است که به طور مستقیم با سلامت عمومی و کیفیت زندگی ساکنان شهری در ارتباط است بنابراین رابطه‌ای چند وجهی با سلامت انسان داشته و در رفاه اجتماعی، فیزیکی و ذهنی شهروندان نقش مهمی ایفا می‌کند.
بدین گونه که با تحت تأثیر قرار دادن کیفیت احساسات و میزان رضایت‌مندی سلامتی آنها را تضمین می‌کند. از سوی دیگر اکوسیستم شهری با توجه به منابع و ویژگی‌های ساختاری خود، مجموعه خدماتی را برای شهروندان فراهم می‌کند که خدمات اکوسیستم شهری نامیده می‌شود. خدمات اکوسیستم در محیط‌های شهری در دهه‌های اخیر مورد توجه بسیاری از برنامه‌ریزان واقع شده است در ادامه جهت شناسایی بهتر ابعاد خدمات فرهنگی اکوسیتم‌های شهری به بررسی مؤلفه‌های پنج گانه آن پرداخته می‌شود.
گردشگری و CES
صنعت گردشگری یکی از بزرگترین و رو به رشدترین صنایع جهان است. بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری پدیده‌ای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که با جابه‌جایی مردم به مکانی خارج از محل زندگی آنها در ارتباط است.
گردشگری در واقع یک رویداد بزرگ اجتماعی و فرهنگی است که می‌تواند تأثیرات متفاوتی نظیر تغییر در ارزش‌ها، رفتار افراد، روابط زندگی جمعی، سبک زندگی، سطوح امنیت و رفتار اخلاقی، جشن‌های سنتی و سازماندهی در جوامع را در پی داشته باشد. این تأثیرات، مثبت و در راستای افزایش غرور در جامعه میزبان است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد، ارتباط و تعامل میان افراد با زمینه‌های فرهنگی متفاوت می‌تواند روی فرهنگ آنها تأثیر بگذارد بنابراین گردشگری می‌تواند با تغییر دادن فرهنگ، در نهایت میزان دریافت CES را تغییر دهد البته باید خاطرنشان کرد که این موضوع با سیستم ارزشی هر فرد ارتباطی نزدیک دارند زیرا این خدمات محصول درک مستقیم افراد از محیط است.
با مشخص شدن اهمیت فرهنگ در دریافت خدمات فرهنگی اکوسیستم از محیط، محافظت از فرهنگ ضرورت می‌یابد و از آنجا که بین فرهنگ و گردشگری، رابطه سودمند متقابلی وجود دارد می‌توان از این طریق، محافظت از فرهنگ و توسعه آن را تضمین کرد چرا که گردشگری با افزایش آگاهی و افتخار به تمدن و تاریخ، می‌تواند به محافظت و توسعه فرهنگ جوامع کمک کرده و نقش مهمی در غنی‌سازی فرهنگی ایفا کند.
به عبارت دیگر با تأثیرات مثبت فرهنگی و اجتماعی گردشگری در محیط مانند افزایش حمایت از فرهنگ سنتی، به نمایش گذاشتن هویت قومی، افزایش فرصت‌های اجتماعی، تجدید افتخارات فرهنگی، توجه به سبک معماری بومی و تشویق به حفاظت از عناصر مهم فرهنگی و تاریخی می‌توان موجب توسعه و غنی‌سازی فرهنگ شد که این دستاورد در نهایت به افزایش درک CES و دریافت آن توسط انسان منجر می‌شود.
می‌توان اذعان کرد، بین فعالیت‌های گردشگری و توسعه مؤلفه‌های پنج گانه CES، ارتباط معناداری وجود دارد. بدین‌صورت که رونق گردشگری(در صورت برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح) باعث می‌شود مردم به شهر خود علاقه بیشتری داشته باشند و ارزش شهر از دید آنها بیشتر شود به‌طوری که تمام تصورات، احساسات و خاطرات آنها تحت تأثیر گردشگری قرار می‌گیرد. همچنین تعامل بین شهروندان و گردشگران موجب می‌شود که مردم احساساتی نظیر وابستگی به مکان، دلبستگی به محیط، رضایت، درک و معنا را تجربه کرده و شهر و فرهنگ خود را بر سایر شهرها و فرهنگ‌ها ترجیح دهند.
از سوی دیگر گردشگری موجب تغییرات قابل توجهی در تنوع فرهنگی می‌شود به‌طوری که ارتباط بین مردم شهر میزبان با گردشگران، آنها را به سمت آشنایی با افراد متفاوت سوق داده و به یادگیری فرهنگ‌ها و مراسم فرهنگ‌های دیگر مشتاق می‌کند.
با استناد بر نتایج پژوهش‌های انجام شده می‌توان گفت که گردشگری موجب تنوع فرهنگی و همچنین تغییر روابط اجتماعی در شهر شده و بر روابط مردم با دوستان و خانواده‌هایشان و کاهش اختلافات میان آنها تأثیر به‌سزایی دارد.
شایان ذکر است که پیوستگی و حمایت اجتماعی نیز از جمله شاخص‌هایی است که تحت تأثیر گردشگری قرار خواهد گرفت. در نهایت می‌توان گفت که تغییرات سیستم دانش و ارزش‌های آموزشی شهری نیز از گردشگری متأثر است و ارتباط مردم با گردشگران موجب می‌شود که به حقوق دیگران احترام بیشتری بگذارند.
گردشگری توانسته است به رفع تبعیض نژادی و رد تعصبات قوم گرایانه در شهرها کمک کند همچنین باعث شده است که مردم به صلح و قوانین حقوق بشر بیشتر پایبند شوند و طرز استفاده صحیح از منابع ملی و انرژی را یاد بگیرند البته باید خاطرنشان کرد تبلور آثار مثبت در صورت وجود مدیریت و برنامه‌ریزی علمی و اصولی گردشگری میسر است که متأسفانه هنوز در این زمینه کاستی‌های فراوانی در سطوح مختلف مدیریت گردشگری کشور وجود دارد.
ارتقای آگاهی گردشگران درباره فرهنگ شهروندان از روش‌های خلاقانه تبلیغاتی، آموزش جامعه در ارتباط با حفظ آثار فرهنگی_تاریخی، حضور گردشگران و نحوه برخورد با فرهنگ‌های متفاوت، ارزیابی ادواری آثار گردشگری بر CES توسط مسئولان و برنامه ریزان، زیباسازی فضاها و به‌سازی نمادهای شهری و احداث یا به‌سازی فضاهای مناسب جهت افزایش تعاملات اجتماعی بین گردشگران و شهروندان برای تقویت اثرگذاری گردشگری بر CES پیشنهاد می‌شود.
نظر شما