عماد خراسانی از اخوان ثالث تا گلپایگانی + اشعار و آثار

به گزارش ایمنا عماد خراسانی یکی از مشهورترین غزلسرایان معاصر است که بسیاری از غزل‌های او در حافظه دوستداران شعر کلاسیک معاصر نقش بسته است.

زندگینامه عماد خراسانی

عماد خراسانی با نام کامل عمادالدین حسن برقعی به روایت مهدی اخوان ثالث متولّد بهار ۱۳۰۰ خورشیدی در روستای کاهو توس (مشهد) است، اما وی در مصاحبه‌ای گفته تولدش را بدون هیچ توضیح دیگری در سال ۱۲۹۹ ثبت کرده‌اند. پدر او سید محمد تقی معین دفتر از صاحب منصبان آستان قدس رضوی و مادرش بی‌بی حرمت نام داشتند.

عماد بسیار زود طعم یتیمی و تنهایی را چشید؛ وی در سه سالگی مادر خود را از دست داد و شش سال داشت که پدرش درگذشت. از آن پس تحت سرپرستی پدربزرگ و مادربزرگ خود، مرحومان سید محمد اقتدارالتولیه و بی‌بی زهرا زندگی می‌کرد. او در سیزده‌سالگیِ نیز پدربزرگش را از دست داد و همان بی‌بی زهرا یگانه سرپرست وی بود؛ پیرزنِ مهربان و دلسوزی که به قول مرحوم اخوان ثالث «جانش بود و "آق عماد" و این نام از زبانش نمی‌افتاد». بی‌بی زهرا نیز در سال ۱۳۲۹ درگذشت.

خراسانی از ۹ سالگی با تشویق دایی خود، شعرخوانی و سرودن شعر را آغاز کرد. او می‌گوید: «دایی داشتم به نام حسن علی تقوی؛ برای اینکه من را تشویق کند، خیلی زحمت می‌کشید. مهمانی می‌داد و به من تکلیف شعر خواندن می‌کرد. خوب من هم تشویق می‌شدم و آن زمان، خوب فرق شعر خوب را از بد نمی‌فهیمدم، چیزهایی می‌گفتم».

عماد در جوانی با تخلص «شاهین» یا «شاخص» شعر می‌گفت و سپس تخلص «عماد» را برگزید. تخلص عماد خراسانی را فریدون مشیری برای او انتخاب کرد. عماد دراین‌باره گفته است که «روزنامه "ایرانِ ما" شعر از ما چاپ می‌کرد و بالایش می‌نوشت عماد مشهدی. آن موقع آقای مشیری مجله روشنفکر را داشت؛ در صفحه هنری‌اش دیدم یک غزل از من چاپ کرده و بالایش نوشته «عماد خراسانی». خوشم آمد از این تخلص. اسم بنده سید عمادالدین برقعی است؛ و از ایشان تشکر کردم که باعث شد که از این تخلص استفاده کنم»

عماد خراسانی و موسیقی

عماد خراسانی هم صدایی خوش داشت و هم به ردیف و گوشه‌های موسیقی ایرانی بسیار مسلط بود. از این رو، در محافل خصوصی و دوستانه نیز به خواهشِ جمع، آواز می‌خواند.

همسر و فرزندان عماد خراسانی

عماد یک بار ازدواج کرد اما همسرش هشت ماه بعد درگذشت. او از سال ۱۳۳۱ به تهران رفت. عماد خراسانی فرزندی نداشت و تا آخر عمر تنها زندگی کرد.

عماد خراسانی از نگاه دیگران

پرویز خائفی یکی از غزل سرایان معاصر، عماد خراسانی را یکی از معتبرترین چهره‌های غزل معاصر دانسته و گفت: در دوره‌ای که غزل در ادبیات ما شرایط خاصی داشت و به سکون و سرگردانی رسیده بود، «محمد حسین شهریار»، «حسن رهی معیری» و «عماد خراسانی» هر کدام با زبان و بیان خاص خودشان در پی غزل اصیل و سنتی رفتند. در ضمن اینکه عماد با حفظ ساختار و استحکام شعر کهن، حالاتی را ارائه می‌دهد که قابل توجه است و درد جامعه امروز را می‌شناسد.
خائفی درباره زندگی و شعر عماد گفت: نکته مهم در غزل عماد، تجلی دردها، ناراحتی‌ها و سرخوردگی‌هایی است که او در زندگی‌اش با آنها روبرو بوده است. او اصالت غزل را حفظ می‌کرد و هیچ وقت از روی تفنن غزل نگفته است، بلکه مفهوم غزل یعنی عشق و دوست داشتن را شناخته و به کار می‌برد. خائفی کار عماد را بالاتر از شهریار دانست و گفت: شهریار تراش خاص زبان فارسی را گاهی اوقات رعایت نمی‌کرد، ولی زبان عماد شفاف و تراش داده شده است.
حسین منزوی نیز غزل عماد را غزلی بینابین دانسته و گفت: غزل عماد ضمن اینکه به ارزشهای کلاسیک پایبند است، از برخی فضاها و اصول‌های تازه هم خالی نیست. غزل عماد عاشقانه است و کمتر از مضامین فلسفی و اجتماعی استفاده کرده است. منزوی گفت: غزل عماد، غزل و تغزل و حدیث نفس است. البته طبیعی است که در سن و سال پیری مانند همه به شکایت از دنیا و مسائل آن بپردازد، اما غزل او مانند غزل سایه و یا نیستانی نیست که علاوه بر طرح مضامین شخصی و عاطفی، به مشکلات اجتماعی و مسائل زمانه نیز بپردازد.

مهدی اخوان ثالث که یکی از دوستان صمیمی عماد بود در مقدمه‌ای بر کتاب «ورقی چند از دیوان عماد» شرح حال و زندگی کاملی از عماد را نوشته که این کتاب تاکنون بارها با همان مقدمه تجدید چاپ شده‌است. به گفته اخوان ثالث «اگر شعر را در معنای حقیقی‌اش به‌جای آوریم، نه فقط فن و صنعت‌گری و مهارت در تمشیت امر و قافیه و کلمات، بی‌شک عماد در غزل‌سرایی از شاعران برجسته و تراز اوّل معاصر است و در قیاسی وسیع‌تر، سخن او از این و آن متمایز است.»

شکوه‌الدین محلاتی در مقدمه‌یی که بر جلد دوم از دیوانِ عماد نوشته، اشاره کرده است که عماد خراسانی «با این همه صفات و خصایص، سر سوزنی ادعا نداشته، به قدر خردلی نخوت در دماغ او راه ندارد و چون از شرّ وسوسه خودنمایی آسوده است، کردار و گفتارش نرمی خاصی یافته، به همه سلام علیک دارد و همگان او را به‌نحو بارز و روشنی دوست دارند. گاهی در مجلس و محفلی دیده می‌شود که پاره‌یی افراد کوته‌بین بدو رشک می‌برند اما عماد نه‌تنها احساسات دیگران را جریحه‌دار نمی‌کند، سهل است سعی دارد تا مرهمی بر جراحات آنان گذارد».

درگذشت عماد خراسانی

عماد خراسانی پس از یک دورهٔ بیماری در صبح روز شنبه ۲۸ بهمن ۱۳۸۲ در تهران در سن ۸۲ سالگی درگذشت.

آرامگاه عماد خراسانی

پیکر عماد خراسانی در مشهد تشییع و با انتقال به توس، در جوار آرامگاه فردوسی و مهدی اخوان ثالث به خاک سپرده شد.

آثار عماد خراسانی

دیوان اشعار عماد خراسانی با مقدمه‌ای از مهدی اخوان ثالث، بارها تجدید چاپ شده‌است، برخی شعرهای عماد نیز به ضرب‌المثل بدل شده و چند نسل از لایه‌های گوناگون مردم ایرانیان، از شاعران نوآور گرفته تا کسانی که با ادبیات مکتوب معاصر آشنایی چندانی ندارند، عواطف و احساسات و حالات خود را با تکرار بیتی از عماد بیان می‌کنند که در حافظه آنان نقش بسته است.

شعر عماد خراسانی

از زیباترین و معروف‌ترین شعرهای عماد خراسانی که همراهیِ موسیقی را به خود دیده، غزلی است که در برنامه برگ سبز شماره ۲۶۵، با صدای استاد اکبر گلپایگانی و ویلون استادِ جنّت‌مکان پرویز یاحقی در مایه همایون اجرا شده است:

دلم آشفته آن مایه ناز است هنوز / مرغ پَرسوخته در پنجه باز است هنوز

جان به لب آمد و لب بر لب جانان نرسید / دل به جان آمد و او بر سر ناز است هنوز

گرچه بیگانه ز خود گشتم و دیوانه ز عشق / یار، عاشق‌کش و بیگانه‌نواز است هنوز

خاک گردیدم و بر آتش من آب نزد / غافل از حسرت ارباب نیاز است هنوز

گرچه هر لحظه مدد می‌دهدم چشم پُرآب / دلِ سودازده در سوز و گداز است هنوز

همه خفتند به‌غیر از من و پروانه و شمع / قصه ما دو سه دیوانه دراز است هنوز

گرچه رفتی، ز دلم حسرت روی تو نرفت / درِ این خانه به امید تو باز است هنوز

این چه سوداست عمادا که تو در سر داری / وین چه سوزیست که در پردۀ ساز است هنوز