به گزارش خبرنگار ایمنا، این روزها که برگزاری کلاسهای آنلاین مدارس، کودکان و نوجوانان در همه نقاط کشور را درگیر تلفن همراه، تبلت و فضای مجازی کرده، برخی افراد نیز از این فضا برای رسیدن به خواستههای شوم خود استفاده میکنند.
مادر یک نوجوان ۱۵ ساله به خبرنگار ایمنا میگوید: این روزها استفاده از فضای مجازی سختتر شده چون بی اخلاقی زیادتر شده و کمتر کسی به نزاکت پایبند است.
وی ادامه میدهد: قبلاً کودکان و نوجوانان از پدر و مادر و معلمان خود رفتار درست را میآموختند، اما حالا با رواج فضای مجازی دیگر آن الگوها کمتر مورد توجه است، بچهها کسانی را الگوی خود قرار میدهند که شاید تعهد اخلاقی زیادی نداشته باشند.
در فضای مجازی، از نظارت والدین بر فرزندان چیزی باقی نمانده
این مادر تاکید میکند: قبل از کرونا و آموزش مجازی نظارت والدین و معلمان بر دانشآموزان بسیار بیشتر بوده است و اکنون تقریباً چیزی از آن نظارت باقی نمانده و کودکان و نوجوانان به راحتی به بهانه کلاس آنلاین به فضای مجازی دسترسی دارند و جولان در فضای مجازی به بهانه درس خواندن به معضلی بزرگ در خانوادهها تبدیل شده و این موضوع بسیار نگرانکننده و آسیبزا است.
وی میگوید: برگزاری کلاسهای آنلاین مدارس و حضور دانشآموزان در ساعتهای طولانی در فضای مجازی و عدم آموزش و آگاهی بسیاری از والدین از خطراتی است که در فضای مجازی نوجوانان و کودکان را تهدید میکند.
دسترسی به فضای مجازی به بهانه آموزش آنلاین پذیرفته شد
همچنین مادر نوجوانی ۱۷ ساله نیز به خبرنگار ایمنا، میگوید: قبل از شیوع کرونا بسیاری از خانوادههایی که بر روند تربیتی فرزندان خود نظارت داشتند از داشتن موبایل و خرید آن برای فرزندان کم سن و سال خود امتناع میکردند، هرچند در همان زمان هم بسیاری از خانوادهها توجهی به این موضوع نداشتند و فرزندانشان بیتوجه به سن و سالشان از هر شبکه اجتماعی در فضای مجازی استفاده میکردند.
وی ادامه میدهد: پس از شیوع کرونا و آموزش آنلاین بسیاری از خانوادههایی که مخالف دسترسی فرزندان خود قبل از سن مناسب بودند، به اجبار به این امر رضایت دادند که فرزندانشان برای آموزش غیرحضوری از تلفن همراه استفاده کنند و برخی معلمان در فضای مجازی شروع به فعالیت کردند.
این مادر تاکید میکند: به واسطه آموزش مجازی، فرزندانی که تا به حال در این فضا نبودند هم به کانالهای بیمحتوا یا با محتوای نامناسب برای سن آنها دسترسی پیدا کردند، در این بین تأثیر گروه همسالان هم برای دسترسی نامناسب فرزندان، نگرانی خانوادهها را بیشتر کرد، با وجود تمام مسائل دسترسی به فضای مجازی به بهانه تدریس معلمان و آموزش آنلاین آنها پذیرفته شد، اما با این وجود خانوادههایی که توجه بیشتری به فرزندان داشتند و به نوعی فرزندان خود را در برابر آسیبها واکسینه کرده و استفاده صحیح از تجهیزات آموزشی را برای آنها توضیح داده بودند و در گذشته روند تربیتی مؤثرتری داشتند به مراتب آسیب کمتری دیدند اما این به معنای عدم آسیب نیست.
وی میگوید: شبکه شاد هم در مقاطع متوسطه اول و دوم کمتر از دوره ابتدایی مورد استقبال معلمان واقع شد و اکثر دانشآموزان این مقاطع در شبکههای دیگر مجازی به آموزش پرداختند، و آموزش آنلاین در این مقاطع بیشتر بهانهای برای وقت گذرانی فرزندان در شبکههای مجازی شد و این امر زمینه نگرانی بیشتر والدین را فراهم کرد.
افزایش بزهکاریهای ناشی از فضای مجازی در میان نوجوانان و حتی کودکان
هنگامه ارشدی، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان در خصوص فضای مجازی و آسیبهایی که برای کودکان و نوجوانان به همراه دارد، به خبرنگار ایمنا، میگوید: رعایت اخلاق و هویت کودکان در زندگی و ارتباطات اجتماعی ضرورت انسانی زیستن است که باید از سنین کودکی آموزش داده شود و این اخلاق و هویت کودکان منحصر به فضای واقعی و زندگی اول نیست، بلکه در زندگی دوم و فضای مجازی نیز مورد نیاز است و نمیتوان از آن غفلت کرد، زیرا به دلایل متعددی شاهد افزایش بسیاری از ناهنجاریها و حتی بزهکاریهای ناشی از فضای مجازی در میان نوجوانان و حتی کودکان هستیم.
وی ادامه داد: تعاملات آسیبزا، بیاعتمادی بین افراد، بیصداقتی، فریب و دروغ، کاهش نوعدوستی و خیرخواهی، رعایت نکردن حقوق و احترام از جمله مواردی است که امنیت اخلاق و هویت کودکان و نوجوانان را در فضای مجازی تهدید میکند.
والدین نظارت بر فضای مجازی را جدی بگیرند
این مشاور کودک و نوجوان حضور در فضای مجازی و استفاده از ابزارها و امکانات متنوع آن برای خانواده و فرزندان را امری اجتنابناپذیر میداند و میگوید: خانوادهها باید دسترسی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی را بدون نظارت نگذارند، زیرا این امر آسیبزا است و اگر فرزندان از والدین خود آموزشهایی را که باید، دریافت نکنند به راحتی قربانی این فضا میشوند و پیامدهای آن تا سالها و حتی تا پایان عمر با آنان همراه خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه دوره نوجوانی دوره حساسی است و در این شرایط والدین نقش مؤثری بر نوجوانان دارند، اظهار میکند: نبود والدین در کنار فرزندان خود یا رفتار نادرست آنها بسیار مخرب خواهد بود و کودکان و نوجوانان را در معرض آسیبهای بسیاری قرار میدهد که ممکن است در آینده منجر به ارتکاب جرایم مختلف از سوی آنان شود.
بزهکاری نوجوانان مسئله مهم جوامع امروزی
ارشدی با بیان اینکه نوجوانی عبور از مرز کودکی ورود به مرحله نوینی است که عمیقترین تغییرات شخصیتی و فیزیولوژیکی را به همراه دارد، تصریح میکند: افراد در دوره نوجوانی همواره برای سازگاری با موقعیتهای جدید تلاش میکنند، مسئله بزهکاری نوجوانان یکی از عمدهترین مسائل پیش روی جوامع امروز اعم از توسعه یافته و در حال توسعه است، بنابراین باید رویکردی بینابین را به مسئلهای مانند بزهکاری در پیش گرفت که عوامل روانی و اجتماعی را همزمان در نظر بگیرد.
وی میافزاید: همان طور که خانواده بر رفتار فیزیکی فرزندان در فضای حقیقی، رفت و آمدها، نوع بازی و حتی دوستان نظارت دارند، باید در فضای مجازی نیز نظارت را جدی بگیرند؛ آموزش سواد رسانهای درست و به معنای حقیقی آن به کودکان و نوجوانان، میتواند از بروز عواقب پرخطری همچون اختلال در هویت، کمرنگ شدن ارزشها و بیتوجهی به اخلاق جلوگیری کند، در کنار آن نیز باید کودکان و نوجوانان حضور فعالانه و به موقع پدر و مادر خود را به چشم ببینند تا کمتر به سمت فضای مجازی و تبعات منفی آن گرایش پیدا کنند.
لزوم آموزش سواد رسانهای به کودکان و نوجوانان
این مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه توانمندسازی کودکان و نوجوانان برای زیستن در عصر کنونی به جز یادگیری سواد رسانهای ممکن نیست، میگوید: برخی رسانههای نامناسب مبنایی القایی دارند و همین نکته باعث میشود تا به راحتی مخاطب منفعل را با واقعیتهای ساختگی خود فریب دهند و همان گونه که میخواهند او را تربیت کنند.
وی در خصوص مدیریت استفاده از تبلت و فضای مجازی کودکان و نوجوانان توسط والدین، اضافه میکند: برخی خانوادهها از اینکه فرزندانشان مدیریت درستی بر زمان استفاده از فضای مجازی و گوشی و تبلت ندارند شکایت میکنند که برای حل این موضوع نیز میتوان از نرم افزارهای کنترل زمان استفاده کرد، باید ساعت مشخصی را صرف فضای مجازی کرد و بهتر است به فرزند خود بیاموزیم برای حضور در فضای مجازی باید زمان مشخص و هدف مشخصی داشته باشد.
والدین باید جایگزین مناسبی برای فضای مجازی داشته باشند
ارشدی ادامه میدهد: باید جایگزینی برای فضای مجازی توسط خانواده پیشبینی شود، به طور مثال کودکان میتوانند در اوقات فراغت خود با خواندن کتاب انس بگیرند و والدین میتوانند برای کودکان از کتابهای مصور و برای نوجوانان از کتابهای صوتی برای مرحله اول علاقهمند کردن آنها استفاده کنند.
وی میگوید: در گذشته تعامل کودکان و نوجوانان با یکدیگر، در روند جامعهپذیری آنان تأثیر ویژهای داشت، بنابراین والدین باید بازی با همسالان را در برنامه تربیتی فرزند خود قرار دهند و امکان ایجاد ارتباط با کودکان دیگر و امکان بازی و تجربه در محیطی خارج از خانه را برای فرزندان فراهم کنند، چرا که باعث افزایش مهارتهای فردی و اجتماعی میشود.
ارشدی تاکید میکند: باید این موضوع را در نظر گرفت که بخش عمده نوجوانان برای پذیرش تصمیمات والدین خود، نیاز به پاسخ صریح و شفاف دارند، بنابراین والدین باید برای فرزندان خود توضیح دهند که چرا نباید از این برنامه استفاده کند، با این کار باعث رشد تفکر انتقادی کودک و نوجوان میشود.
ریشه پناه بردن نوجوانان به فضای مجازی در سایه آموزش آنلاین
زهرا ابراهیمی، کارشناس اخلاق و تربیت با اشاره به ریشههای پناه بردن نوجوانان به فضای مجازی، به خبرنگار ایمنا میگوید: نوجوان امروز تشنه توجه است و لایکهای فضای مجازی بهخوبی این نیاز را تأمین میکند، یکی از ویژگیهای فضای مجازی این است که منجر به وضوح و به نوعی پرده برداشتن از شرایط موجود در متن زندگی فردی و اجتماعی انسانها میشود، اگرچه برخی از آنچه که در فضای مجازی شاهد آن هستیم همراه با اغراق، دروغ، فریب و ظاهرسازی است، اما از دیگر سو بعضی از مشاهدات، خبر از واقعیتها میدهد.
وی با بیان اینکه در گذشته انواع مشکلات متعدد اخلاقی و رفتاری حتی به شکل محدودتر در زندگی مردم وجود داشته است، میگوید: دوربینی برای ضبط آن وقایع موجود نبوده و مواردی همچون نوع زندگی مردم، فرهنگ، عرف، ترس و حفظ آبرو منجر به کتمان نمودن وقایع میشد، اما امروزه تغییر در سبک زندگی مردم و تأثیرات فرهنگ بیگانه و همچنین جایگزین شدن ضد ارزشها به جای ارزش، کمیت و کیفیت مشکلات اخلاقی و رفتاری را تغییر داده و آنها را بیش از گذشته گسترده کرده، علاوه بر این به دلیل وجود فضای مجازی، امر اشتراک گذاری و نشر و اطلاع یافتن از وقایع نیز آسان شده است.
مقصر اصلی در لایو نوجوان ۱۴ ساله کیست؟
این کارشناس اخلاق و تربیت با اشاره به موضوع برنامه زنده (لایو) یک نوجوان ۱۴ ساله با یک بلاگر معروف در فضای اینستاگرام اظهار میکند: آنچه میتوان از محتوای این لایو خلاصه کرد این است که گفتوگو حول مباحث جنسی بود و دیگر هیچ، بعد از این اتفاق مثل همیشه واکنشهای متعددی از سوی مردم و برخی از مسئولین ارائه شد و نهایتاً با گذشت چند هفته همه چیز به دست فراموشی سپرده شد، عدهای رفتار بلاگر را تقبیح نمودند و گفتند نباید با نوجوان ۱۴ ساله لایو میگذاشته و عدهای دیگر نیز والدین را مقصر دانستند. برخی از مسئولان نیز فریاد وامصیبتا سر دادند که بروید و ببینید مشکل این بچه چیست، گویی اینکه تنها همین یک نوجوان است که دارای این مشکل است و این یک نوجوان هم از چشم مسئولان دور مانده و به طور ناخواسته دچار این گرفتاری شده است.
وی اضافه میکند: در اینجا حرف از سرمایههای این مملکت است، جوانان و نوجوانانی که قرار است آیندهسازان این مرز و بوم باشند. سوالات اساسی که میتوانیم در این زمینه از خود بپرسیم شاید بتواند در ریشهیابی این موضوع کمک کند. مثلاً اینکه چرا دغدغه یک نوجوان ۱۴ ساله باید مسائل جنسی باشد، چرا این نوجوان بدون هیچ خجالتی و یا ذرهای ترس و به همین راحتی وارد این نوع گفتوگو میشود، گفتوگویی که خودش موضوعش را میداند و ناخواسته در دام آن نیفتاده است، چه چیزی باعث میشود که یک نوجوان این نوع ادبیات را مقابل هزاران نفری که در حال دیدن و شنیدن هستند به کار ببرد.
ابراهیمی با بیان اینکه ما با والدینی روبرو هستیم که خود را در تربیت فرزند ناامید میدانند، تصریح میکند: برخی والدین زور اجتماع و فضای مجازی را بیشتر از زور تربیت خود تلقی میکنند و از نوع تربیت خود والدین گرفته و سبک زندگی سنتی آنها تا شرایط اقتصادی و بحرانهای اجتماعی و عدم آگاهی و مهارت در تربیت فرزند همه و همه دست به دست هم میدهند تا والدین نسبت به تربیت فرزند احساس ناتوانی کنند، به نظر میرسد گره خوردن آرامش والدین در امر تربیت به مسائل اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی اوضاع خانوادهها را چنین کرده است.
فضای مجازی در دسترسترین ابزار نوجوانان برای تخلیه هیجانات
وی با تاکید بر اینکه عدم وجود امکانات رفاهی، تفریحی و آموزشی نیز منجر شده تا فضای لازم برای تخلیه هیجانی نوجوانان وجود نداشته باشد، ادامه میدهد: نوجوان برای تخلیه هیجانات خود به سراغ دم دستترین ابزار یعنی اینترنت میرود و دچار معضلات و آسیبهای اجتماعی میشود.
این کارشناس اخلاق و تربیت تصریح میکند: اگر تذکرها، درخواستها و التماسهای دلسوزان برای کمک به بهبود شرایط به هیچ جایی نمیرسد حداقل خود والدین فرزندشان را رها نکنند، نوجوان امروز بیش از نوجوان گذشته خود را نیازمند استقلال میبیند و گویی بچههای امروز زودتر از بچههای دیروز بزرگ میشوند آن هم نه فقط بلوغ جنسی، بلکه منظور حس استقلالی است که به تبع شرایط موجود در آنها شکل میگیرد. نوجوان میخواهد مستقل باشد و از لوازم استقلال این است که بدون احساس نیاز به مشورت یا کنترل شدن، خودش وارد عمل شود.
لزوم توجه به استقلال فرزندان و انعطاف پذیری والدین
وی با اشاره به اینکه تا جایی که میتوان باید به فرزندان استقلال داد و آنها را در این زمینه آزاد گذاشت، میگوید: گاهی والدین باید انعطاف پذیری به خرج بدهند و مثلاً در انتخاب لباس، دوست، فیلم و … اگر میدانند آسیبی در این نوع انتخاب وجود ندارد، بهتر است اختیار را به خود نوجوان بدهند، نوجوان باید خانواده را دوست خود بداند، اما نوجوان امروزی به این نتیجه نمیرسد که والدین خیرخواه او هستند و مصلحت او را میخواهند و این تناقض زمینهساز بسیاری از مشکلات میشود.
ابراهیمی تصریح میکند: فهم این خیرخواهی والدین توسط نوجوان زمانی اتفاق میافتد که والدین فرزندشان را بیحد و مرز و بدون شرط و شروطهای رفتاری بخواهند. فرزندی که بیهیچ پیش شرطی غنی از محبت شود به خوبی میفهمد که والدین خیرخواه او هستند، اما فرزندی که به شرط داشتن رفتار خوب مورد توجه والدین باشد طبیعتاً نسبت به والدین دچار احساسات متناقض خواهد شد.
وی تصریح کرد: نوجوان یعنی بمب انرژی، دنیایی از تحرک و جهانی از حرف، بنابراین باید نوجوان را ببینیم، بشنویم و به او اجازه خودنمایی بدهیم، هر جایی میتوان از نظر نوجوان بهره برد از او نظرخواهی کنید و در امور سلیقهای نظر او را بر نظر خود ترجیح دهید.
نوجوان امروزی دچار بحران هویت است
کارشناس اخلاق و تربیت با بیان اینکه نوجوان امروزی دچار بحران هویت است، میافزاید: از سویی دیگر والدین مسلمانی هستند که کجدار و مریز پایبند به تعهدات دینی خود هستند، اما در عین حال در بزنگاههای مهم ممکن است گزینش دینی نداشته باشند؛ یعنی والدینی که هم نماز میخوانند و هم گاهی به حق الناس بی توجهاند این تناقضات رفتاری هویت دینی نوجوان را دچار بحران میکند.
قبح خطا کردن در خانواده و جامعه ریخته شده است
وی با بیان اینکه از دیگر اموری که نوجوان ما را تا این اندازه جسور میکند از بین رفتن قبح گناه و خطا کردن هم در خانواده و هم در اجتماع است، تاکید میکند: امروزه نه تنها قبح گناه ریخته، بلکه گناه نوعی رفتار همراه با افتخار هم محسوب میشود، وقتی اسلام با قانونی به نام امر به معروف و نهی از منکر در صدد اصلاح و پاکسازی محیط است خیلی از همین والدین به اعتراض برخاسته و با ژست روشنفکری امر و نهی را نوعی دخالت در امور شخصی میدانند در حالی که صرف نظر از روش امر و نهی، عدم اجرای این ضرورت دینی توسط خود والدین و مردم جامعه اینجا نمود پیدا میکند.
ابراهیمی با اشاره به اینکه ما فقط با نوجوانان گرفتار روبرو نیستیم بلکه ما با والدین گرفتار در فضای مجازی روبرو هستیم، میگوید: برخی از والدین برای حضور خود در فضای مجازی نه مدیریت زمان دارند و نه رعایت حد و مرز، حال از این والدین چه توقعی میتوان داشت که بر فعالیت کودک و نوجوان خود در فضای مجازی نظارت صحیح داشته باشد، در واقع این رفتار والدین منجر میشود تا نوجوانان در فضای مجازی دچار این نوع آسیبها شوند.
وی ضعف ارتباط کلامی بین والدین و نوجوانان را از دیگر ریشههای پناه بردن به فضای مجازی میداند و و میگوید: خانوادهها دچار حالت سردی روابط هستند و اصلاً حرفی برای گفتن ندارند، این ضعف باید توسط خود والدین تقویت شود، چرا که نوجوانان را باید دریابیم تا نوجوانان زودتر به کارهای خیر روی آورند.
ضرورت مراقبت از فرزندان در برابر اعتیاد اینترنتی
علیمحمد رجبی رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا میگوید: آموزش مجازی دانشآموزان راهی است که قبل از گسترش کرونا نرفتهایم و تجربهای از آن نداریم از این رو نقش خانوادهها در آموزش مجازی دانشآموزان دوچندان است و علاوه بر نگرانیهای آموزشی باید مراقب امنیت دانشآموزان نیز باشند.
وی میافزاید: نادیده گرفته شدن موارد ساده ایمنی برای فعالیت دانشآموزان در فضای مجازی نه تنها میتواند آنها را در دام مجرمان سایبری گرفتار کند، بلکه گاهی اوقات تبعات و آسیبهای جبرانناپذیری دارد.
وی فعال کردن تنظیمات امنیتی و بروز بودن ضد بدافزارهای سامانه دانشآموزان را ضروری میداند و ادامه میدهد: خانوادهها به یاد داشته باشند، به روزرسانی و نصب وصلههای امنیتی برنامههای آموزش برخط و سیستمعامل میزبان نباید فراموش شود.
مدرسه نرفتن باعث وقت گذرانی در فضای مجازی است
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا با بیان اینکه مدرسه چیزی بیش از فرصتهای آموزشی در اختیار کودکان قرار میدهد و سلامت جسمی، عاطفی و روانی کودکان در مدارس ارتقا پیدا میکند، تصریح میکند: عدم حضور دانشآموزان در مدارس باعث بیبرنامگی آنها در طول روز شده و استفاده مداوم از گوشی برای دریافت آموزش، ضریب آسیبهای جسمی مثل چاقی، مشکلات حرکتی، ضعف بینایی مشکلات عاطفی و روانی را تشدید میکند.
وی اضافه میکند: خانوادهها باید به شدت به زمان استفاده کودکان از فضای مجازی و اینترنت حساس شوند و در زمانهای غیردرسی دسترسی آنها به فضای مجازی، گوشی و تبلت را محدود کرده و آنها را وادار به فعالیتهای بدنی و گفتمان با اعضای خانواده کنند.
رجبی با اشاره به اینکه خانوادهها خطر اعتیاد اینترنتی دانشآموزان را در شرایط آموزش برخط جدی بگیرند، میگوید: والدین باید میزان مصرف اینترنت و تجهیزات هوشمند مثل گوشی و سایر لوازم ارتباطی را در خصوص کودکان رعایت کنند.
اختصاص سیم کارت کودکان از ضروریات صیانت از کودکان
این مقام مسئول استفاده از فیلتر شکن از سوی دانشآموزان را به معنای دسترسی به هرگونه محتوا میداند و اضافه میکند: معلمان حتماً آموزش و تکالیف درسی دانشآموزان را در بستری اجرا کنند که دسترسی به آن آسان بوده و نیازی به نصب فیلتر شکن از سوی دانشآموزان نباشد و والدین در این خصوص حتماً نظارت کنند.
وی توجه به تنظیمات حریم خصوصی و امنیت در پیامرسان شاد را مهم میداند و خاطرنشان میکند: والدین باید با تعریف گذرواژه مناسب، فعالسازی تأیید دومرحلهای و اعمال تنظیمات حریم خصوصی امنیت فرزند خود را در آموزش برخط تأمین کنند.
رجبی ادامه میدهد: برخی از آموزشگاهها و مدارس برگزارکننده کلاسهای آموزش برخط بدون تعریف نام کاربر و گذرواژه مناسب در دسترس است، به طوری که هرکسی میتواند صرفاً با واردکردن آدرس سرویس دهنده و با ورود شماره اتاق جلسه مجازی یا کلاس مجازی وارد شود.
وی با بیان اینکه سهلانگاری در این خصوص جایز نیست، اظهار میکند: مسئولان فنی این آموزشگاهها و مدارس باید علاوه بر تأمین امنیت زیرساختی، تأمین امنیت کاربران کلاسهای برخط را نیز جدی گرفته و با تعریف نام و گذرواژه مناسب، اجازه حضور دیگران در کلاسهای برخط را ندهند.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا میگوید: اختصاص سیم کارت کودکان از ضروریات صیانت از کودکان در فضای مجازی است، ارائه سیم کارت کودک با قابلیت نظارت و مراقبت والدین و سطح دسترسی تعریف شده از سوی اپراتورهای تلفن همراه کشور از دیگر ضروریات مراقبت از کودکان در فضای مجازی است و نیاز است تا راهکارهای بهتر و به روزتری در این مورد پیادهسازی شود.
نظر شما