به گزارش خبرنگار ایمنا و بر اساس مقاله‌ای از «فرانک باقری» دانش آموخته کارشناسی شهرسازی، فضاهای سبز شهری به عنوان جز لاینفک پیکره یگانه شهرها در متابولیسم آن نقش اساسی دارد و البته کمبود این فضا نیز در مقابل می‌تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد.
پارک‌ها به عنوان بخشی از فضاهای عمومی شهری علی‌رغم نقش مهمی که در گسترش قلمرو عمومی جامعه دارند چندان مورد توجه نبوده و ظرفیت‌های آن بلااستفاده مانده است. بسیاری از نظریه‌پردازان شهری، پارک‌ها را یکی از اجزای اصلی یک سیستم شهری می‌دانند، زیرا در کنار نقش کارکردی خود باعث افزایش اجتماع‌پذیری نیز می‌شود، امروزه در ادبیات علمی برنامه‌ریزی شهری، پارک‌ها دارای کارکردهای گوناگون اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند.
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد که فضاهای سبز شهری دارای بازدهی اجتماعی است، اهمیت این فضاها تا حدی است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی جوامع به حساب می‌آید.
امروزه انزوا طلبی و کاهش تعاملات اجتماعی یکی از مهمترین مشکلاتی است که زندگی اجتماعی ساکنان شهرها را تهدید می‌کند، از این رو نیاز مردم به مکان‌هایی برای تعاملات اجتماعی و رفع نیازهای روانی به یکی از ملزومات زندگی شهری تبدیل شده است. با توجه به اینکه فضاهای عمومی در شهرها، کانون بیشترین ناهنجاری‌های رفتاری هستند و کمتر توانسته زمینه‌های مناسب را برای سازماندهی نیازها و الگوهای هنجاری و رفتاری مخاطبان خود فراهم آورد، طراحی یک راهبرد کارآمد مدیریت رفتار، از جمله مهمترین نیازهای برنامه‌ریزی و مدیریت شهری برای اینگونه فضاها است.
پارک‌های شهری بخشی از فضاهای عمومی و به طور خاص بخشی از فضاهای سبز عمومی است که بازدهی اجتماعی دارد و عموم مردم از آنها در گذران اوقات فراغت، تفریح و گذراندن اوقات فراغت با دوستان و گردهمایی‌های اجتماعی و نظایر این‌ها استفاده می‌کنند.
در مطالعات بسیاری بر اهمیت پارک‌ها در ایجاد فضای سالم و پرنشاط اشاره شده و برخی کارکردهای آنها مانند کارکردهای اجتماعی _ فرهنگی، زیست محیطی، زیبایی شناختی، روانشناختی و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است البته در بین کارکردهای مطرح شده، کارکردهای اجتماعی پارک‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد.
شهر شهرکرد به دلیل سابقه تاریخی و فرهنگی خود در زمره شهرهای با توان بالقوه در زمینه فضاهای عمومی از جمله پارک‌های شهری است. پارک‌های این ناحیه کانون حضور بسیاری از شهروندان و مسافران با فرهنگ‌ها و خصوصیات رفتاری مختلف است.
شناسایی کیفیت اجتماعی پارک‌های شهر
به نظر می‌رسد کیفیت اجتماعی پارک‌های شهری در مناطق مختلف شهر شهرکرد با یکدیگر متفاوت است. با توجه به اهمیت بُعد رفتاری فضا، این پژوهش سعی دارد تا بر اساس شناخت الگوهای رفتاری کاربران در این پارک‌ها، نسبت به برنامه‌ریزی به منظور ارتقای کیفیت اجتماعی پارک‌های شهری و تقویت فضاهای تعاملی از طریق مطالعات رفتاری در محیط به معیارهای اساسی دست یابد و بر این اساس پیشنهاد و نتیجه‌گیری کند.
فرضیه‌های مطرح شده شامل موارد زیر است:
به نظر می‌رسد فضاهایی سبز شهری (پارک‌ها) در بالا بردن روحیه و پر کردن اوقات فراغت و تقویت و ارتقای بهداشت روانی و جسمی شهروندان مؤثر باشد فرض محقق بر این است که ایجاد این فضاها در شهرهای دور از روستاها و محیط‌های طبیعی ضروری است.
همچنین فضاهای سبز شهری (پارک‌ها) در کاهش بزهکاری و روابط نامناسب و نزاع‌های اجتماعی مؤثر است و ایجاد فضایی مناسب در پارک‌ها تأثیرگذار باشد.
بین میزان تأثیر شاخص‌های کیفیت اجتماعی مؤثر بر رفتار شهروندان در پارک‌های شهری به لحاظ متغیرهای جمعیت شناختی (جنس، سن و میزان تحصیلات) تفاوت وجود دارد.
تاکنون پژوهش‌های زیادی در زمینه ارتقای کیفیت فضاهای شهری که مهمترین مکان رویداد تعاملات اجتماعی و سرچشمه سرزندگی و پویایی شهرها هستند، با تأکید بر تأثیرات اجتماعی در داخل و خارج از کشور انجام شده است.
مبانی نظری
مفهوم سرانه پارک‌ها باید برای آن بخش از فضای سبز محاسبه شود که کارکردهایی چون گذراندن اوقات فراغت، بازی، ورزش، تفریح، و.. را فراهم می‌کند. بر اساس مطالعات و بررسی‌های وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه استاندارد و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای وزارت مسکن و شهرسازی در شهرهای ایران (هفت تا ۱۲ مترمربع) و سرانه استاندارد جهانی (۲۰ تا ۲۵ متر مربع) است.
پارک‌ها با عناوین مختلفی تعریف شده است؛ پارک مکانی است عمومی برای بازی و تفریح و گذراندن اوقات فراغت و محلی است برای برقراری تعاملات اجتماعی و شکل‌گیری نهادهای مشارکتی و تقویت ارتقای بهداشت جسمی و روانی.
فضای سبز نیز چنین تعریف می‌شود: فضای سبز، محلی است که شامل درخت و نیمکت و برقراری رابطه و تعاملات اجتماعی و همچنین نماد و سمبلی از تفکرات فرهنگی و اجتماعی یک جامعه باشد همچنین به تعبیر دیگری فضای عمومی مهمترین بخش شهرها است و نقش فعالی در سلامت شهر ایفا می‌کند و در چنین فضاهایی بیشترین تعاملات بین انسان‌ها رخ می‌دهد.
کیفیت اجتماعی
کیفیت اجتماعی به دو دسته مطلوب و نامطلوب شامل دسته اول تشویق شهروندان به پارک و دسته دوم احساس ناامنی شهروندان در پارک تقسیم می‌شود. بر اساس مطالعات انجام شده پارک‌های شهری از جنبه‌های اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی دارای اهمیت است به گونه‌ای که یک پارک شهری مناسب در ارتباط با کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی علاوه بر اینکه نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی شهری دارد، به عنوان یکی از پیش شرط‌های شهر پایدار نیز محسوب می‌شود.
ارتباط فضای سبز شهری، کیفیت زندگی و شهر پایدار
با استفاده از دسته بندی افراد بر اساس اطلاعات جمعیت شناختی از قبیل جنسیت، سن، میزان تحصیلات و … به تحلیل سوالات و فرضیه‌های پژوهش، پرداخته شده است. در طراحی سوالات پرسش‌نامه سعی شده که سوالات در چهار بخش به دست آمده در چارچوب مفهومی قرار بگیرد و بدین منظور از مجموع ۳۷ سوال مطرح شده تعداد هشت سوال در زمینه عوامل کالبدی، فیزیکی و اجتماعی و ساختاری از قبیل میزان دسترسی به کاربری‌های مورد نیاز در پیرامون پارک شامل میزان رضایت از کف پوش‌ها، مسیرهای پیاده، میزان استفاده از دوچرخه و … مطرح شد همچنین تعداد هشت سوال در زمینه فعالیت‌های موجود در پارک از جمله بازی کودکان، نرمش و ورزش، فعالیت‌های بانوان و… مورد پرسش قرار گرفت.
تعداد هشت سوال در مورد میزان رضایت افراد از ویژگی‌های مرتبط با زیست بوم فضای مورد مطالعه همچون عنصر آب، وضعیت آلاچیق‌ها، پاکیزگی و نظافت پارک و آلودگی‌های صوتی و ۱۳ سوال نیز در زمینه ساختار و چگونگی تعاملات اجتماعی در پارک‌های این ناحیه طراحی شده است.
در نهایت با استفاده از نرم افزار «SPSS» داده‌های کیفی تبدیل به آمار کمّی شده است که بر اساس یافته‌های حاصل ۳۶ درصد پاسخگویان میزان استفاده از پارک‌ها و فضای سبز را بسیار کم ۳/۲۶ درصد و ۷/۳۱ درصد نیز در حد متوسط ارزیابی کرده اند و میانگین میزان استفاده از پارک‌ها بیشتر از حد متوسط سه درصد بوده که این اعداد بیانگر استفاده کم از این پارک‌ها توسط شهروندان است.
شاخص‌های کیفیت اجتماعی مؤثر بر شهروندان
میزان تأثیر شاخص‌های مؤثر در کیفیت بخشی اجتماعی در پارک‌های شهری از نظر نمونه مورد مطالعه به ترتیب شامل تعاملات اجتماعی در فضا، امنیت، بزهکاری، روابط نامناسب، نزاع‌های اجتماعی، بهداشت روانی و جسمی، گذران اوقات فراغت و شکل‌گیری نهادهای مشارکتی است.
بدون شک پارک‌های شهری نقش مهمی در ارتقای کیفیت محیط زیست شهری دارند، چنین فضاهایی با کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی به عنوان یکی از شاخص‌های شهر پایدار به شمار می‌آید. در این میان کارکردهای اجتماعی پارک‌ها به دلیل جنبه عمومی و استفاده تمامی شهروندان از آنها جایگاه ویژه‌ای دارد، نتایج برخی از مطالعات انجام شده حاکی از اهمیت بیشتر کارکردهای اجتماعی نسبت به کارکردهای اقتصادی پارک‌ها است.
بررسی کارکردهای اجتماعی پارک‌ها نشان می‌دهد که این فضاها در نقاط شهری علاوه بر اینکه دارای نتایج و آثار مطلوب اجتماعی هستند، در برخی موارد آثار و نتایج نامطلوب اجتماعی را نیز به همراه دارند.
در مجموع می‌توان کارکردهای اجتماعی مطلوب پارک‌ها را شامل گذران اوقات فراغت، افزایش شکل گیری نهادهای مشارکتی، افزایش تعامل و همکاری، تقویت و ارتقای بهداشت روانی و جسمی و… دانست همچنین کارکردهای نامطلوب آنها را نیز شامل توزیع مواد مخدر و افزایش تعداد معتادان، افزایش بزهکاران، افزایش روابط نامناسب، افزایش نزاع‌های اجتماعی، کاهش امنیت و… دانست.
نظر شما