به گزارش خبرنگار ایمنا، منطقه کوهستانی کرکس در جنوب غرب شهرستان نطنز و شمال شرق استان اصفهان همجوار با زیست بوم بیابانی و نزدیک به پارک ملی کویر سمنان قرار گرفته است. وجود رشته کوه و قله کرکس با ارتفاع ۳۹۰۰ متر و ارتفاعات پیرامون آن موجب تغییرات مطلوب آب و هوایی در منطقه شده است، به طوری که آن را از مناطق خشک همجوار متمایز می‌کند؛ این منطقه به رغم مجاورت با مناطق کویری از دیرباز دارای چشمه‌ها و قنوات بسیاری بوده است.
بخش وسیعی از این منطقه مامن حیات وحش و رویشگاه گونه‌های گیاهی با ارزش و در خطر انقراض مانند زرین گیاه است؛ نزدیک به ۷۰ هزار هکتار از منطقه کرکس در سال ۱۳۷۱ به عنوان منطقه شکار ممنوع شناخته شد و از سال ۱۳۸۶ این منطقه با وسعت ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ هکتار به منطقه حفاظت شده محیط زیست ارتقا یافت. کل و بز در ارتفاعات و گراز در دشت‌های اطراف به ویژه در بیشه زارها از گونه‌های شاخص این منطقه است و از سایر پستانداران منطقه می‌توان به قوچ و میش، پلنگ، گربه پالاس، گربه وحشی، گرگ، کفتار، شغال، روباه، انواع جوندگان و پرندگان مانند چکچک و چکاوک، تیهو، عقاب طلایی، شاهین، قرقی، پیغو، بحری و گونه‌های مختلف خزندگان اشاره کرد.
اما از سال ۱۳۶۰ که اولین مجوزهای بهره برداری از معادن این منطقه صادر شد تیغ تیز معادن، پیکره کرکس کوه را می‌تراشد؛ در دل کرکس کوه ۶۹ معدن سنگ " گرانیت و تراورتن" وجود دارد که تنها ۲۴ معدن آن در قلب منطقه حفاظت شده و زیستگاه حیات وحش است و فعالیت مخرب آنها نه تنها تنوع زیستی منطقه بلکه منابع آب و خاک و هوای شهرها و روستاها اطراف را آلوده می‌کند.
تخلیه باطله‌های معدنی در قنات‌ها
فرزاد علیزاده فعال محیط زیست و عضو ستاد مردمی احیای کرکس کوه " سماک" به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: معادن سنگ به طور عمده در منطقه اوره، روستای کمجان و طرقرود وجود دارد و فعالیت آنها به نزدیک شهرها نیز کشیده شده است؛ معدن‌کاران در منطقه اوره برای تأمین آب مورد نیاز برش سنگ ۶ استخر بسیار بزرگ لاستیکی ایجاد کرده است و می‌گویند در این استخرهای چند میلیون لیتری هرزآب‌ها و سیلاب‌ها جمع آوری و استفاده می‌شود در حالی که این آب حقابه قنوات و چشمه سارهایی است که شاید کیلومترها دوردست‌تر از آن منطقه قرار است از دل زمین بجوشند. این استخرها در منطقه طرقرود و روستای کمجان نیز وجود دارد، برای نمونه در منطقه کمجان با لوله گذاری آب را از قنات به معدن انتقال می‌دهد در حالی که این آب، حقابه کشاورزی است.
وی با بیان اینکه کرکس کوه بعد از زاینده رود دومین منبع تأمین آب استان پهناور اصفهان است، می‌افزاید: در روستای " کشه" بخش طرقرود قناتی وجود دارد که یک واحد معدنی باطله‌ها و نخاله‌های خود را در بستر آن ریخته است و حجم عظیم سنگ بر بستر قنات فشار می‌آورد که به گفته اهالی، محل خروجی دبی آب قنات کاهش یافته در حالی که طبق قوانین معادن این باطله‌های معدنی را باید محصور کنند اما این باطله‌های معادن به سمت مزارع سرازیر و قنوات، درختچه‌های بادام و گون زیر باطله‌ها مدفون شدند؛ همچنین در این منطقه قنات‌هایی وجود دارد که به گفته اهالی شب و نصفه شب ماشین‌های تانکردار می‌آیند و از آنجا آب برداشت می‌کنند.
علیزاده می‌گوید: در منطقه یحیی آباد طرقرود معدن سنگ قرمز " تراورتن" وجود دارد و این منطقه چشمه‌ای به نام تول اوگری دارد که به لحاظ گردشگری زیباست و از سه حوضچه می‌گذرد. این چشمه برای اهالی منطقه بسیار مقدس است و از آب آن برای مراسم مذهبی خود استفاده می‌کردند اما هم اکنون یک معدن وسط این چشمه احداث شده است و اگر بخواهید این چشمه را بازدید کنید معدن داران به شما اجازه نمی‌دهند. فعالیت این معادن به رغم تخلفات آشکار در زمینه منابع آب ادامه دارد و متأسفانه شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با این موارد مماشات می‌کند.
این فعال محیط زیست، اظهار می‌کند: تخلف در این منطقه بسیار زیاد است و نمی‌توان چشم‌پوشی کرد اما برخی مدیران دولتی در منطقه چشمشان را روی مسائل بسته‌اند؛ از سوی دیگر فعالیت‌های مخرب معادن تهدیدی برای بقای حیات وحش است، برای نمونه، شمار گونه پلنگ در آن منطقه کم شده است چرا که زیستگاهش تخریب شده است در نتیجه تعداد گونه گراز افزایش یافته و این حیوان به روستاها و مزارع مردم حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند اما محیط زیست به جای کمک به احیای زیستگاهی که نابود شده است از بین شکارچی‌ها، میرشکار استخدام می‌کند تا گرازها را قتل عام کنند.
عضو ستاد مردمی احیای کرکس با بیان اینکه معادن چندین هکتار اضافه بر مجوز بهره برداری می‌کنند، می‌گوید: طبق قانون باید باسکول وجود داشته باشد که میزان برداشت سنگ اینها مشخص باشد، در چند سال اخیر و به دنبال شکایتی که اهالی محل انجام دادند فقط در منطقه اوره باسکول نصب شده اما در کمجان و طرقرود این کار انجام نشده است.
این فعال محیط زیست خاطرنشان می‌کند: ستاد مردمی احیای کرکس سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۷ موفق شدند از شورای عالی معادن دو رأی بگیرند مبنی بر اینکه تجاوزات که در حریم باغات اتفاق افتاده است تعیین تکلیف و میزان بهره برداری از منابع آب مشخص شود و برای همه معادن باسکول نصب شود و جاده‌ها آسفالت شوند زیرا حرکت ماشین‌ها گردوخاک تولید می‌کند. که تنها پس از دو سال، مرداد امسال جاده اوره آسفالت شده اما سایر موارد اجرا نشده است از این رو از فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی خواسته‌های خود را مبنی بر اجرای دو رأی شورای عالی معادن دنبال خواهیم کرد.
فعالیت‌های معدنی یکی از منابع بالقوه آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی در اصفهان
نیاز وحدت‌پور، رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با بیان اینکه فعالیت‌های معدنی در استان یکی از منابع بالقوه آلودگی و تهدید کننده منابع آب سطحی و زیرزمینی است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: منطقه حفاظت شده کرکس در محدوده‌های مطالعاتی طرق ابیازان و باد خالد آباد قرار دارد. فعالیت معادن در حال بهره برداری این محدوده طبق اطلاعات اخذ شده از سازمان صنایع و معادن، بیشتر مربوط به استخراج سنگ گرانیت و تراورتن است و عمده فعالیت‌های آنها در شهرستان نطنز و روستاهای طرقرود، اوره و کمجان متمرکز شده است و برخی از آنها بیش از دو دهه است مشغول به بهره برداری هستند.
وی می‌افزاید: طبق بازدیدهای شده آثار فعالیت برخی از معادن یاد شده و باطله‌های آن به حریم و بستر رودخانه و قنوات منطقه وارد شده و باعث تخریب آنها شده است، با توجه به شرایط توپوگرافی، هیدروژئولوژیکی و موقعیت قرارگیری این معادن نسبت به منابع آب سطحی و زیرزمینی محدوده از جمله رودخانه طاد- اوره و رشته قنات‌های متعدد و آبخوان دشت طرق ابیازان امکان انتقال آلودگی به منابع آب سطحی و زیرزمینی منطقه وجود دارد.
رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به اقدامات کنترل آلایندگی صنایع معدنی در این منطقه، اظهار می‌کند: در این خصوص شبکه پایش آب زیرزمینی و سطحی به منظور کنترل کیفیت آب سطحی و زیرزمینی طراحی شده است و انجام عملیات پایش در دستور کار قرار دارد. به منظور جلوگیری از تخریب بیش از حد محیط زیست منطقه حفاظت شده کرکس با توجه به قوانین و دستورالعمل‌های موجود، باید از بهره برداری نامناسب این معادن در حریم رودخانه و قنوات جلوگیری شود و همچنین باطله‌ها و پسماند مربوطه در محل مناسبی جانمایی و تخلیه شود.
وحدت پور با بیان اینکه بسیاری از فعالیت‌های معدنی با منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی ارتباط نزدیکی دارند، می‌افزاید: بخش عمده واکنش‌هایی که در خارج از محیط معدنی و در طبیعت اتفاق می‌افتد و به آلودگی آب، خاک و هوا منجر می‌شود ناشی از روش استخراج نامناسب، طراحی غیراصولی، کنترل نشدن نشت آب در معادن، دپوی غیراستاندارد باطله، رهاسازی پساب کارخانه فرآوری و بازسازی نشدن معدن است.
وی خاطرنشان می‌کند: برخی از این منابع به طور مستقیم برای کنترل گرد و غبار، برش و ساب سنگ‌های تزئینی، تغلیظ و پرعیارسازی کانی‌های معدنی یا غیرمستقیم به شکل نشت از لایه آبدار زیرزمینی در معادن روباز و زیرزمینی، تحت تأثیر معدنکاری آلوده شده‌اند، از این رو توجه به آب مصرفی یا آب در معرض قرار گرفته در این حوزه حائز اهمیت است. به طور کلی هر چه اقدامات کنترلی برای رفع آلودگی‌های زیست محیطی معادن نادیده گرفته شود، تبعات خسارات ناشی از آن بیشتر خواهد شد.
هیچ مجوز جدیدی از سال ۸۶ صادر نشده است
بهروز ستایش، رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، با بیان اینکه در منطقه کرکس کلکسیونی از مشکلات زیست محیطی و اجتماعی وجود دارد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: رفع بخشی از مشکلات نیز به وظایف سایر سازمان‌ها و ادارات بازمی‌گردد اما محیط زیست در سال‌های گذشته برخی از مسائل و مشکلات این منطقه را با توجه به ضوابط زیست محیطی احصا کرد.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون در منطقه اوره ۱۶ معدن، کمجان چهار معدن و در طرقرود ۲۰ معدن سنگ تزئینی وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: از سال ۸۶ تاکنون هیچ گونه مجوز معدنی صادر نشده است نه در منطقه کرکس که حتی در بیرون منطقه پروانه بهره برداری جدید صادر نشده است و همه معادن قبل از سال ۸۶ در این منطقه مستقر شده‌اند.
ستایش با اشاره به اقدامات محیط زیست در این زمینه، می‌افزاید: برخی معادن که تصرف مازاد بر پروانه داشتند و داخل منطقه حفاظت شده بودند به دادگاه معرفی کردیم و این موارد تحت بررسی قانونی است ضمن اینکه برخی از معادن در زمینه نصب سیستم‌های کنترل کننده گرد و غبار و اجرای آسفالت جاده در حال همکاری هستند.
وی خاطرنشان می‌کند: با توجه به وظایف سازمان حفاظت محیط زیست و نگرانی‌های به حق مردم منطقه و همچنین ابزارهای قانونی که در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست بوده ما بیشترین سخت گیری‌ها را برای معادن منطقه کرکس اعمال کرده‌ایم. اشکالات ساختاری و قانونی در بهره‌برداری وجود دارد که باز هم سازمان محیط زیست متولی نیست و مجموعه ادارات و سازمان‌ها باید دست به دست هم دهند و مشکلات مرتفع شود. هر معدنی که مجوز بهره برداری آن پس از مدت معین به پایان می‌رسد، دیگر تمدید نشود که این در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست نیست و در اختیار شورای عالی معادن است، از نظر ما اتفاق خوبی بود اگر معادن هر سال کمتر می‌شدند چرا که کاهش فشار بر منطقه مسئله خوب است اما باید از ابزار قانونی و همکاری سایر ادارات نیز بهره برد.
وی با تاکید بر لزوم اصلاح برخی ضوابط زیست محیطی، اضافه می‌کند: برای اینکه منطقه‌ای حفاظت شده ارتقا یابد باید با صنعت و معدن توافقاتی بشود از جمله شروطی برای محیط زیست دارند و محیط زیست امضا کرده است اینکه معادن تا آخر عمر به فعالیت ادامه بدهند؛ همه مناطق حفاظت شده در کشور چنین وضعیتی دارند و با شرط و شروطی که صنعت و معدن می‌گذارند ارتقا می‌یابند بنابراین اگر قرار بود که ما با فعالیت معادن در منطقه موافقت نکنیم اصلاً منطقه حفاظت شده‌ای شکل نمی‌گرفت.
رئیس اداره محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه ماهیت و ذات فعالیت معدنی با تخریب همراه است، گفت: مشکلات زیرساختی در زمینه فعالیت معادن کرکس وجود دارد و جایی که نباید از ابتدا معدن احداث می‌شد احداث شده است و ما نیز قبول داریم که اکوسیستم مناطق ما را تخریب می‌کند و برای این باید قانون اصلاح شود.
وی با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست در شورای عالی معادن یک حق رأی دارد، می‌گوید: هنگامی که مدت مجوز بهره‌برداری معدنی به پایان می‌رسد، نباید تمدید شود اما اینها دارای پروانه بهره برداری هستند و حق و حقوقی برای آنها ایجاد شده است از این رو منطقه را حفاظت شده کردیم که تعداد معادن بیشتر از این نشود اما برای معادنی که وجود دارد باید سختگیری‌هایی اعمال شود که حداقل تخریبِ محیط زیست را داشته باشند.
وی افزود: هم اکنون میزان مجوز چند معدن که تقاضای تمدید پروانه بهره برداری خود را داشتند را ۳۰ درصد کم کردیم اما اینکه جلوی کار معدن را بگیریم در هر صورت نمی‌توان این کار را انجام داد چرا که باید حقوق دولتی اصلاح شود که برای هر تن سنگی که استخراج می‌کنند هزار یا دو هزار تومان پول در قبال تخریب‌ها برای جبران خسارت و تقویت پوشش گیاهی منطقه هزینه کند تا بتواند جبران خسارت کند، نهال کاری جز پیشنهاداتی است که به شورای عالی معادن دادیم و باید تصویب شود.
نظر شما