اعتیاد اینترنتی نوجوانان و فرار از کلاس‌های آنلاین در سایه کرونا

به گزارش خبرنگار ایمنا، اعتیاد به اینترنت نوعی وابستگی رفتاری است که شخص برای مقابله با مشکلات از آن استفاده می‌کند و نوجوانان هم از این قاعده مستثنی نیستند، روانشناسان تاکید دارند که اعتیاد به اینترنت اغلب در سنین نوجوانی رخ می‌دهد، مطابق پیش‌بینی‌ها این اعتیاد در ایام اپیدمی کرونا افزایش پیدا کرده است زیرا نوجوانان دارای وقت آزاد بیشتری هستند و استفاده آنها از اینترنت با وجود کلاس‌های مجازی نسبت به سال‌های قبل بیشتر شده است. از سوی دیگر خانواده‌ها هم به دلیل آموزش آنلاین فرزندان واکنش کمتری به این موضوع دارند و این در حالی است که در اعتیاد به فضای مجازی، افراد انتخابگر نیستند و به طور افراطی درگیر این فضا می‌شوند، به گونه‌ای که هنگام دوری از این فضا دچار دل‌مشغولی می‌شوند.

محتوای نامطلوب فضای مجازی و آسیب‌های رفتاری نوجوانان

سرهنگ سیدمصطفی مرتضوی، رئیس پلیس فتای استان اصفهان در خصوص اعتیاد اینترنتی نوجوانان در اپیدمی کرونا، به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در حال حاضر آموزش مجازی باعث شده که فرزندان از ابتدای صبح تا ظهر از فضای مجازی استفاده کنند و در کودکان و نوجوانان ساعت استفاده از این فضا نیز به همین میزان بوده و این مدت زمان حتی تا زمان به عصر طول می‌کشد. علاوه بر کلاس آنلاین دانش آموزان ارتباط‌های دیگری در کلاس‌های گروهی و دوستان خود در فضای مجازی دارند که ترکیب آموزش مجازی و ارتباط با دوستان باعث می‌شود که آنها مدت طولانی از ابزار مجازی استفاده کنند.

سرهنگ مرتضوی، می‌افزاید: در بین این فعالیت‌ها در فضای مجازی سوءاستفاده‌ها و گزارش‌هایی نیز وجود دارد که محتواهای نامطلوب در گروه‌های کلاسی، همکلاسی و گروه‌های دوستان برای همدیگر ارسال می‌کنند که اینها از نظر رفتاری می‌تواند خطرساز و باعث آسیب‌های رفتاری و اخلاقی باشد.

وی تاکید می‌کند: صرف زیاد زمان در این فضا حالت اعتیادی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند که کودکان و نوجوانان را از صبح تا شب گرفتار موبایل و فضای مجازی می‌کند همین درگیری مداوم فرزندان با فضای مجازی باعث شکل گیری فوبیا (هراس زدگی) در عمل می‌شود. در نتیجه کودکان و نوجوانان از هر فرصتی استفاده می‌کنند برای اینکه در فضای مجازی باشند.

رئیس پلیس فتای استان اصفهان، تاکید می‌کند: به مرور همین حضور مدوام یک رفتار اعتیادی می‌شود که اگر به وسیله والدین مدیریت نشود بعد از ساعت کلاسی این رفتار اعتیادی تقویت شده و بعد از تمام شدن فصل آموزش نیز به دلیل اینکه اعتیاد شکل گرفته است خود به خود این رفتار استمرار پیدا می‌کند. علاوه بر اینکه این مسائل سوءرفتاری نیز آرام آرام باعث زاویه و شکاف اخلاقی و رفتاری برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند.

مرتضوی تصریح می‌کند: در این شرایط اگر والدین ورود پیدا کرده و به خوبی این مسئله را با ایجاد زنگ‌های استراحت کودکان مدیریت کنند و بعد از ساعت‌های آموزش با استفاده از فعالیت‌های جایگزین و تکنیک‌های دیگر بتوانند آنها را از فضای مجازی فاصله دهند به آرامی می‌توانند این رفتار اعتیادی نوجوان به اینترنت را متعادل کنند تا بعد از سپری شدن مدت زمانی در این زمینه تعادلی برای آنها ایجاد کنند.

وی اضافه می‌کند: در حقیقت والدین می‌توانند علاوه بر ایفای نقش در تولید محتوا برای فرزندان حضور در فضای مجازی دانش آموزان با کنترل و نظارت بر عملکردهای آنها و رفتار متعادل، دوستانه و صمیمانه با داشتن نظارت بر رفتار نوجوانان از انحرافات اخلاقی و رفتاری در فضای مجازی جلوگیری کنند.

لزوم توجه و آموزش پیشگیرانه والدین

رئیس پلیس فتای استان اصفهان، اظهار می‌کند: والدین باید آموزش‌های پیشگیرانه را هم داشته باشند، این رفتار پیشگیرانه و احساس مسئولیت در این زمینه بیشتر برای والدین و مربیان آموزشی ضروری است. در آموزش پیشگیرانه به نوجوانان توصیه می‌شود اگر محتواهای آسیب‌زایی می‌بینند، چطور در مقابل آن رفتار کنند و نحوه کمک گرفتن از والدین و مربیان نیز به آنها آموزش داده می‌شود تا برای حل این مسائل از بزرگترها کمک بگیرند.

مرتضوی تاکید می‌کند: قبل از ورود فرزندان به ساعت آموزشی باید یک مدل آموزشی نیز اعمال شود، برای اینکه والدین بتوانند تکنیک‌ها را به فرزندان بیاموزند باید آگاهی و سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند، از سوی دیگر والدین باید بدانند که یاد گرفتن این نکات موضوع چندان پیچیده‌ای نیست و تنها با یک جستجو و مطالعه ساده در اینترنت می‌توانند آموزش‌های لازم را کسب کنند.

وی اضافه می‌کند: در حال حاضر همه والدین به برنامه‌های واتساپ، تلگرام و اینستاگرام دسترسی دارند و با یک جستجوی کوچک می‌توانند نحوه کنترل و نظارت خود را در مورد استفاده فرزندان از فضای مجازی مطالعه کرده و و برای فرزندان اعمال کنند.

رئیس پلیس فتای استان اصفهان، تاکید می‌کند: مرز اعتیاد اینترنتی برای نوجوانان دو ساعت و نیم تا سه ساعت است و با وضعیت فعلی و روند آموزش‌های مجازی در عمل این مرز کنار گذاشته شده است و ساعت حضور فرزندان در فضای مجازی از این میزان عبور کرده است. نکته حائز اهمیت مدیریت بلافاصله والدین بعد از تمام شدن کار آموزشی و ساعت کلاسی درسی است که بتوانند فعالیت‌های جایگزین اعمال کنند و انجام همین موارد در زمینه کاهش اعتیاد اینترنتی نوجوانان بسیار کمک کننده است.

تعیین ساعت محدود برای استفاده از اینترنت و فضای مجازی

احمد پدرام، روانشناس و مشاور خانواده به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در شرایط فعلی باید خانواده‌ها مراقب باشند که فرزندان صدمه‌ای از لحاظ آموزش نبینند. کودکانی که تا دیروز به آنها گفته می‌شد به گوشی موبایل دست نزنند امروز باید به آنها بگوییم که گوشی را بردار و درس بخوان. در این وضعیت داشتن برنامه و وقت مشخص برای آموزش، بازی و سرگرمی‌های دیگر نیز بسیار ضروری است.

وی می‌افزاید: پدر و مادر نباید مرتب به کودک و نوجوان گوشزد کنند که با گوشی و اینترنت بازی نکند، بلکه باید برای استفاده از اینترنت و فضای مجازی ساعت‌های محدودی را تعیین کنند. با وجود شرایط کرونا فرزندان ساعت‌های آزاد بیشتری دارند، به خصوص نوجوانان که نیازمند توجه بیشتری هستند و لازم است والدین مراقب آنها باشند که با همه گیری ویروس کرونا از خانه بیرون نروند و در عین حال تمام شبانه روز هم درگیر اینترنت و فضای مجازی نباشند.

این مشاور خانواده می‌گوید: اوایل شیوع کرونا در بین خانواده صحبت روی این موضوع بود که سعی کنند تا مدتی نسبت به قضیه استفاده فرزندان از فضای مجازی و اینترنت بسیار حساس نباشند. بحث روی این مورد بود که اگر رابطه پدر و مادرها با فرزند کودک و نوجوان خود قوی‌تر بوده و ارتباط صحیحی با او داشته باشند، در نتیجه فرزندان هم ترجیح می‌دهند که ارتباط‌های بهتری را با والدین برقرار کنند.

پدرام اضافه می‌کند: والدین به جای تذکر زیادی و گفتن مداوم جمله «گوشی را زمین بگذار» به فرزندان، می‌توانند با مداخله شیرین و دادن پیشنهادهای بهتر به او مانند بازی با اسباب بازی، نقاشی کردن برای کودکان و گفتن خاطرات آموزنده، حل کردن معما برای نوجوانان آنها را سرگرم کارهای دیگری کرده و به نوعی از وابستگی زیاد به گوشی موبایل و تبلت آنها را دور کنند و ارتباط‌های مؤثری را با فرزندان داشته باشند.

نبود گفت و شنود در خانواده و پناه بردن فرزندان به فضای مجازی

این روانشناس تاکید می‌کند: به دلیل اینکه بسیاری از والدین نمی‌دانند و یا نمی‌خواهند قبول کنند که می‌توانند رابطه جذاب و شیرین‌تری را با فرزندان برقرار کنند در حقیقت با پیشرفت فناوری‌ها و تکنولوژی‌های روزمره جلوه‌ها و جذابیت‌های گوشی‌های موبایل از پدر و مادرها جلو زده است. در نتیجه هنگامی که والدین بد اخلاق بوده و در خانه مرتب به کودکان تذکر داده و آنها را نصیحت می‌کنند به ناچار فرزندان هم برای پر کردن وقت به گوشی پناه می‌برند.

وی تصریح می‌کند: در حقیقت زمانی که روابط خانواده با فرزندان سرد است و با همدیگر گفت و شنودی ندارند در نتیجه آنها پناهگاهی به جز گوشی ندارند که در دسترس باشد. نکته حائز اهمیت اینکه در این زمینه بیش از نظارت والدین هنوز برخی از والدین مهارت ارتباط با کودک و نوجوان را نمی‌دانند.

پدرام اظهار می‌کند: در ایام کرونایی و قرنطینه خانگی که فرزندان در خانه هستند بعضی از والدین به خصوص مادرها به فرزند مرتب این جمله را گوشزد می‌کنند «کی می‌شود که کرونا تمام شود و به مدرسه بروی تا نفس راحتی بکشم» و گفتن این جمله و مانند آن روی روحیه فرزند تأثیر منفی می‌گذارد و او خود را سربار خانواده و فردی دست و پا گیر و زیادی می‌پندارد که مادر از دست او عصبانی است. بنابراین به ناچار به گوشه‌ای پناه برده و خود را با بازی کردن با گوشی موبایل مشغول می‌کند.

این روانشناس، خاطرنشان می‌کند: اگر والدین با گذاشتن وقت برای فرزند و ایجاد مهارت گفت و شنود، تعریف متناسب با سن کودک را داشته باشد این تعریف باعث می‌شود که کودک احساس کند خانه مکان بسیار خوبی برای اوست و در نتیجه کمتر به سراغ گوشی موبایل می‌رود و با والد خود صحبت می‌کند. اما برخورد بد و نامناسب والدین ناخودآگاه فرزندان را به سمت گوشی موبایل و فضای مجازی سوق می‌دهد و فرزندان با این کار به نوعی از بداخلاقی‌های والدین فرار می‌کنند. از سوی دیگر چنانچه پدر و مادر مرتب در اینترنت و فضای مجازی باشند، خود به خود کودک و نوجوان از رفتارهای آنها الگوبرداری می‌کند. راهکار اصلی برای پدر و مادرها در این خصوص داشتن مهارت گفت و شنود با فرزندان و فراهم کردن بازی متناسب با سن آنها است.

آموزش آنلاین تجربه جدیدی است

مصطفی زارعی، محقق و کارشناس سواد رسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: در شرایط کنونی که فرزندان از طریق فضای مجازی آموزش می‌بینند، چاره‌ای نیست و باید خانواده‌ها بتوانند به درستی خود را با این وضعیت سازگار کنند، چند سال کودکان و نوجوانان را از بودن در فضای مجازی منع کرده و به آنها سفارش می‌کردیم که از تلفن همراه استفاده نکنند در حال حاضر و با وجود آموزش آنلاین دغدغه همه خانواده‌ها فراهم کردن خط تلفن و گوشی هوشمند برای استفاده فرزندان از فضای مجازی برای آموزش، ارسال تکالیف و آزمون است و این در حوزه آموزشی کشور تجربه جدیدی است.

وی تاکید می‌کند: آموزش آنلاین هم در حوزه آموزش و پرورش و هم در حوزه خانواده‌ها تجربه جدیدی است، در سال‌های گذشته بین چهار تا هشت ساعت فرزندان در محیط مدرسه بودند و اوقات زیادی در منزل نبودند. اما اکنون با همه‌گیری ویروس کرونا به صورت تمام وقت در منزل و در کنار خانواده هستند حوصله آنها سر می‌رود همچنین شکل درس خواندن آنلاین به این صورت است که حالت مدرسه‌ای ندارد و تبلت، لب تاب و تلفن همراه مدام پیش روی دانش آموز است.

این محقق سواد رسانه‌ای می‌افزاید: در حال حاضر برخی آمارها حاکی است که حضور تعدادی از والدین به خصوص در ایام قرنطینه‌های کشور در فضای مجازی بیشتر شده و میزان استفاده از اینترنت و فضای مجازی افزایش یافته و از این موضوع کودکان هم می‌توانند الگوبرداری کنند که داشتن سواد رسانه‌ای برای خانواده حائز اهمیت بالایی است.

وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر در حوزه ارتباطات بین والدین و فرزندان شاید تعریف آنچنانی از بازی‌های تیمی، گروهی و بازی‌های خانوادگی نداشته باشیم و پرداختن به این مسئله مهم است. بنابراین باید به آن پرداخته شود، در حوزه سواد رسانه‌ای باید به چند بحث بپردازیم. اول اینکه زمان‌بندی استفاده از اینترنت و فضای مجازی بسیار مهم است. باید خانواده برای استفاده از تلفن همراه، بازی‌های کامپیوتری یا فضای اینترنتی زمان‌بندی تعیین شده‌ای داشته باشد، که این موضوع حائز اهمیت بالایی است.

لزوم توجه به فرارهای اینترنتی دانش‌آموزان از کلاس‌های آنلاین

وی اضافه می‌کند: باید خانواده‌ها استفاده از بازی‌ها آپارتمانی یا خانوادگی را نیز مورد توجه قرار دهند و این مورد را معمولاً کارشناسان و روانشناسان پیشنهاد می‌کنند و به این موضوع در حوزه رسانه‌ای نیز توجه زیادی می‌شود. مجموعه‌ها و گروه‌های متعدد فرهنگی و هنری بازی‌های دم دستی را راه‌اندازی کردند و و در ایام کرونایی نیز می‌توان این بازی‌ها را به صورت اینترنتی برای استفاده نوجوانان و کودکان تهیه کرد.

این کارشناس سواد رسانه‌ای، اظهار می‌کند: در حال حاضر در آموزش آنلاین در حوزه تحصیلی شاهدیم که بعضی از اوقات حاضری دانش‌آموز به وسیله پدر و مادر زده می‌شود و حتی امتحان‌ها را پدر و مادر می‌دهند. در نتیجه این موارد فرارهای اینترنتی دانش‌آموزان از کلاس‌های آنلاین است که در ایام کرونایی اتفاق می‌افتد و این مورد نکته مهمی بوده که باید به آن توجه شود.

وی می‌افزاید: در حقیقت مدیریت زمانی و مکانی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در داخل خانه و خارج از زمان درسی برای نوجوان بسیار مهم است به دلیل اینکه نوجوان به خود این اجازه را خواهد داد که به جای تمرین و ممارست در حوزه درس و آموزش برای گردش در اینترنت وقت زیادی را تلف کند. در حقیقت خروجی این روند تعدادی انسان معتاد به اینترنت و فضای مجازی است.

زارعی تصریح می‌کند: در حال حاضر زمان آموزش‌های آنلاین کوتاه مدت بوده و نوجوانانی که تبلت و گوشی در دست دارند با داشتن فرصت آزاد بیشتر به سمت اینترنت و فضای مجازی روی می‌آورند. والدین برای نظارت غیرمستقیم به این موضوع به خصوص در سنین نوجوانی باید آگاه باشند که این مورد وابسته به حوزه تربیتی بوده و توجه جدی پدر و مادر را می‌طلبد.

والدین نمی‌توانند چهارچوب نظارتی برای اینترنت در نظر بگیرند

وی بیان می‌کند: به صراحت می‌گویم که اینترنت فضایی است که والدین نمی‌توانند یک چهارچوب نظارتی برای آن در نظر بگیرند. به دلیل اینکه اکنون زیرساخت‌های بعضی از شبکه‌های اجتماعی مانند شاد که برای دانش‌آموزان طراحی شده چندان قوی نیست و به ناچار مجبورند به شبکه‌های اجتماعی بیرونی مراجعه کنند.

این محقق سواد رسانه‌ای، اظهار می‌کند: حتی بعضی از مدارس سامانه‌های داخلی طراحی کردند تا دانش‌آموزان نیاز به استفاده از شبکه‌های اجتماعی نداشته باشند و این سامانه‌ها هم به دلیل نبود servr قوی دچار مشکلاتی شدند. بنابراین نظارت مورد انتظار در این زمینه صورت نگرفته است و در این زمینه موضوع اصلی حوزه تربیتی بوده و روانشناسان و جامعه شناسان کمک زیادی در این بخش می‌توانند به والدین کنند.

زارعی تاکید می‌کند: به هر حال در ایام کرونایی خانواده‌ها و فرزندان درگیر آموزش آنلاین هستند و توجه به مدیریت زمانی در استفاده از اینترنت مهم است. اگر خانواده‌ها به این موضوع توجه کرده و کمتر وابسته به اینترنت باشند بسیاری از نوجوانان نیز از این نوع رفتار والدین الگو می‌گیرند. هر خانواده‌ای باید ساعت‌های استفاده از اینترنت را مشخص کند، یعنی همانطوری که در زمان مشخصی صبحانه، میان وعده و شام می‌خورند، در زمان مشخصی از شبانه‌روز نیز به استفاده از اینترنت بپردازند تا کمتر شاهد اعتیاد زیاد اینترنتی فرزندان در ایام کرونایی و قرنطینه باشند.

گزارش از: اکرم کیانی، خبرنگار سرویس جامعه ایمنا