کسایی؛ پرچم‌دار موسیقی اصفهان

به گزارش خبرنگار ایمنا، حسن کسایی نوازنده‌ای بود که در هنر نی نوازی شخصیت انقلابی داشته است. هنرمندی که جانی تازه به هنر نی نوازی بخشید و بسیاری را تحت تأثیر خود قرار داد. بی شک بخش عظیمی از پیشرفت‌های نی نوازی معاصر به حسن کسایی برمی‌گردد. کسایی با تسلط خود بر ردیف و پژوهش‌ها و مطالعات و تجربیات خاص خود میراثی را بر جای گذاشت که اکثر نی‌نوازان امروزی در نوازندگی خود از آن بهره می‌برند. آنچه کسایی می‌نواخت مختص به خود او و برداشت‌های بدیع او از ردیف بود که نشان از تخیل لطیف یک هنرمند دارد. او در نوازندگی نی یکه‌پرداز بود که گمان نمی‌رود کسی بتواند مانندش بیاید.

شخصیتی انقلابی در نی نوازی

مرتضی صنایعی، نوازنده نی و استاد موسیقی، در خصوص این هنرمند به خبرنگار ایمنا می‌گوید: استاد کسایی در همان ابتدا در فضایی هنری رشد و نمو یافت. در واقع خانواده او به خصوص پدرشان در شکل‌گیری شخصیت هنری حسن کسایی بسیار کمک کردند. منزل پدر کسایی محل رفت و آمد و محفل بسیاری از هنرمندان بود که باعث شد ایشان از کودکی با موسیقی آشنایی پیدا کنند. هم چنین همسر استاد هم با حمایت‌ها و تشویق‌های خود نقش بسزایی در پیشرفت ایشان داشتند. باید توجه داشت که استاد کسایی در چنین محیط و شرایطی رشد یافت و نباید نقش محیط و آموزش و تربیت را نادیده گرفت. کسایی زیر نظر اساتید برجسته و مهمی مانند استاد صبا یا تاج اصفهانی آموزش دیده‌اند که نکته حائز اهمیتی است.

وی با اشاره به آموزش‌های حسن کسایی در زمینه آواز، اظهار می‌کند: او بعد از مشکلات مربوط به بلوغ و تغییر صدا به ساز نی علاقه‌مند می‌شود. ساز نی ساز سختی است، ولی استاد کسایی با توجه به سابقه قبلی آموزشی و تمرین و تلاش زیاد توانستند در مدت زمان کمی به رادیو راه پیدا کنند و در برنامه‌های مختلفی با اساتید برجسته‌ای مثل تاج اصفهانی همکاری داشته باشد.

صنایعی می‌افزاید: حسن کسایی سبکی را به وجود آورد که تقریباً بیشتر نی‌نوازان امروزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم از آن تأثیر گرفته‌اند و بسیاری هم به خاطر نحوه نوازندگی ایشان، جذب ساز نی شدند. وقتی نی نوازی استاد کسایی را بررسی کنیم به تلاش‌های ایشان در سونوریته ساز، کیفیت صدا، جمله بندی‌ها و بداهه پردازی‌ها پی خواهیم برد که کمتر کسی قادر به رسیدن به چنین جایگاهی است. شاید تمام این موارد شخصیتی انقلابی در نی نوازی برای ایشان پدید آورده است.

حسن کسایی میراث‌داری امین

این نوازنده نی و استاد موسیقی پیرامون دیدگاه حسن کسایی به ردیف و نوآوری در آن، توضیح می‌دهد: در چند جلسه‌ای که با استاد دیدار داشته و به گفت‌وگو پرداختم به تاکید ایشان بر حفظ سنت و میراث گذشتگان پی برده بودم. ایشان شخصیتی آرمانگرا داشتند که در زمینه حفظ میراث گذشتگان و انتقال آن به بهترین شکل به وارثان آینده حساسیت زیادی داشتند. نمونه آنکه من دیده بودم واکنش ایشان نسبت به ساز ابداعی آقای حسین عمومی (نوعی نی‌کلیددار به تقلید از فلوت کلیددار) بود که وقتی ساز ایشان را دیدند فرمودند که مشکلی با ابداع و نوآوری ندارند، ولی با وجود سازی مثل فلوت نیازی به تغییرات اینچنین که هویت نی را تغییر بدهد نیست و این می‌تواند خیانت در امانت باشد. البته که استاد کسایی نسبت به سازهایی جدیدی که هویت نی در آن حفظ شده و تغییرات جزئی در ساختمان نی ایجاد شده بود؛ استقبال می‌کرد.

صنایعی که خود بیشتر معتقد به آموزش سینه به سینه است ادامه می‌دهد: شیوه تدریس استاد کسایی در مقوله ردیف به صورت سینه به سینه بود و اگر گوشه‌ای را به شخصی درس می‌دادند انتظار داشتند با دقت و تأمل و درک کامل آن را اجرا کند. البته ایشان سختگیری خاصی نسبت به اجرای دقیق و محض همان چیزی که درس داده شده بود نداشت و اگر تغییراتی بجا و بنا بر سلیقه انجام می‌شد مخالفت نمی‌کردند. به هر حال امروزه نباید آموزش‌های ردیف تنها به صورت تئوری و مکتوب باشد. در واقع باید به زمینه‌های عملی و اجرایی هم در نوازندگی توجه شود تا بتوان این میراث را به درستی به دست دیگران سپرد.

مکتب موسیقی اصفهان

وی با اشاره به نقش حسن کسایی در مکتب موسیقی اصفهان، می‌گوید: مکتب در واقع شیوه‌ای از نوازندگی مربوط به منطقه‌ای خاص است. استاد کسایی توانست مطالبی را که از اساتید خود آموزش دیده بود جمع‌آوری کند و با نی و بعضاً سه تار و هم چنین لحن شیرین آواز خود آن را به دیگران ارائه کند که همین موضوع توانسته افراد زیادی را به این مکتب جذب کند. در واقع جمله بندی‌ها و موتیف‌های شیرین در اجرای ردیف و لطافت‌های خاص در پیوند شعر و موسیقی در مکتب اصفهان جذابیت‌های بسیاری داشته که عده‌ای را حتی از مکتب موسیقی تهران به خود جذب کرده است.

صنایعی با بیان تاریخچه کوتاهی از ساز نی، تاکید می‌کند: امروزه مثلاً اگر ما وارد استان لرستان شویم ساز کمانچه را به وفور مشاهده خواهیم کرد که توسط مردم این منطقه و با شیوه خاصی از نوازندگی استفاده می‌شود. ساز نی هم در اصفهان به همین شکل است. در واقع نی در اصفهان احیا شده و توسط نایب اسدالله و بقیه هنرمندان اصفهانی مثل حسین یاوری و سرآمد آن‌ها یعنی استاد کسایی توسعه پیدا کرده است. در حال حاضر هم نوازندگان زیادی در اصفهان وجود دارند که به صورت تخصصی ساز نی را دنبال می‌کنند. در واقع امروز هر کجا سخن از نی می‌شود در کنار آن نام استاد کسایی و شهر اصفهان دیده می‌شود.