به گزارش خبرنگار ایمنا، طبیعت، در آغاز ماه مهر بی‌تدبیری و جفا را با جان کندن ماهی‌ها برای جرعه‌ای آب در قلب تپنده اصفهان دوباره به تصویر کشیده است.
سایه شوم خشکیدگی ۲۱ سال است که بر پیکره زاینده رود و تالاب گاوخونی گسترده شده و مرگ زیستمندان و نابودی تنوع زیستی تنها گوشه‌ای از قصه غمبار و پرتکرار این سال‌ها بوده است اما کلاف سر درگم کم آبی زاینده رود هر روز پیچیده‌تر می‌شود.
در حالی که هواشناسی و اقلیم شناسان از پاییزی کم بارش خبر می‌دهند و ذخیره سد زاینده رود به کمتر از ۲۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است، وزارت نیرو با حفظ خط قرمز تأمین آب آشامیدنی اصفهان هنوز برای تامین منابع و مصارف دیگر سال آبی جدید تصمیم گیری نکرده است.
کاهش ۳۰ درصدی بارش در حوضه گاوخونی
صرف نظر از گمانه زنی برای نحوه تأمین نیاز آبی بخش کشاورزی و صنعت، با توجه به وضعیت نامطلوب منابع آبی به نظر می‌رسد سال خوبی در انتظار محیط زیست این حوضه نباشد. بر پایه آخرین آمار دفتر مطالعات شرکت منابع آب ایران بارش‌ها در حوضه گاوخونی در سال آبی گذشته ۳۰ درصد و در بلند مدت (۵۱ ساله) هشت درصد کاهش یافته است.
بحرانی که تالاب گاوخونی سال هاست با آن دست و پنجه نرم می‌کند در صورت کاهش بارش‌های امسال تشدید خواهد شد و مشخص نیست آیا با وجود حقابه دارانی مانند کشاورزان و صنایع، کسی صدای بی صدای جان پناه طبیعت را بشنود. هر چند که اگر آبی هم باشد و به سوی تالاب روانه شود گویا برخی حق حیات را برای سایر زیستمندان برنمی تابند غافل از اینکه با خشکاندن گاوخونی، دست خشم طبیعت با طوفان ریزگردها نمی‌گذارد زراعت و زندگی برقرار باشد و انتقام می‌گیرد.
اگر باران ناجی تالاب باشد
رضا خلیلی ورزنه مدیرعامل انجمن دوستداران میراث طبیعی و محیط زیست ورزنه به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: فقط بارش باران ناجی گاوخونی می‌شود و جز دعا کردن برای بارش رحمت الهی بر پیکره این تالاب در پاییز نمی‌توان کاری کرد زیرا در عمل حقابه تالاب هیچ‌گاه داده نشده و حتی زمانی که خواستند حقابه بدهند کشاورزان بالا دست آب را غیرمجاز برداشت می‌کردند و اجازه نمی‌دادند به آن برسد.
وی با بیان اینکه تامین حقابه محیط زیست بعد از آب شرب اولویت دوم است، می‌افزاید: محیط زیست همواره مظلوم واقع شده است زیرا در سال‌های پربارش نیز آبی به گاوخونی نرسید حتی اوضاع تالاب هامون در خطه سیستان بهتر از گاوخونی است که در مرکز کشور و موقعیت حساس‌تری قرار دارد.
این فعال محیط زیست خاطرنشان می‌کند: قطع و وصل کردن آب بدتر از سال‌های بی آبی تالاب است زیرا رهاسازی آب سبب آمدن گونه‌های زیستی می‌شود در حالی که وقتی آب قطع شود زیستمندان تالاب و رودخانه تلف می‌شوند و بسیاری از گونه‌های بومی مانند خزندگان، پرندگان یا گونه‌های مهاجر از بین می‌روند.
۴۱ میلیون مترمکعب آب در سال آبی ۹۸-۹۹ به تالاب گاوخونی رسید
حسین اکبری سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان می‌گوید: آبی در نیمه اول سال ۹۸ برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشد اما با پیگیری‌ها در نیمه دوم سال گذشته آب از سد رودشتین در چهار مرحله کوتاه و موقت رهاسازی و در مجموع معادل حدود ۴۱ میلیون متر مکعب آب به تالاب رسید که نزدیک به ۲۰ درصد آن را مرطوب کرد و لکه‌هایی به مساحت ۴۰۰ تا ۵۰۰ هکتار در عمق کم تالاب آبگیری شد.
وی می‌افزاید: این ۴۱ میلیون مترمکعب در سال آبی گذشته نزدیک به ۲۳ درصد نیاز آبی سالیانه تالاب را تأمین کرد در حالی که بر اساس مطالعات دانشگاهی نیاز آبی سالانه این تالاب ۴۷ هزار هکتاری ۱۷۶ میلیون مترمکعب است.
اکبری با اشاره به اینکه فلامینگوها با آبگیری بخش‌هایی از تالاب در بهار ۹۹ مهمان گاوخونی شدند، می‌گوید: آبی که در نیمه دوم سال گذشته برای گاوخونی رهاسازی شد به دلیل سال‌ها خشکی این تالاب بیشتر در لایه‌های زیرین نفوذ کرد و البته رطوبت آن تأثیر مثبتی بر جلوگیری از خیزش ریزگردها داشت.
۳۰۰ لیتر بر ثانیه ورودی امروز گاوخونی
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، خاطرنشان می‌کند: با وجود اینکه در برنامه منابع و مصارف سال ۹۸-۹۹ رهاسازی بخشی از حقابه سالانه تالاب دیده شده بود و بیشترین حجم رهاسازی حقابه را در سه ماهه بهار و از سد رودشتین در نظر گرفته بودند اما این امر محقق نشد و در عمل امسال رهاسازی آب از رودشتین به سمت گاوخونی نداشتیم با این حال در ماه‌های فروردین و اردیبهشت ورودی تالاب حدود ۱.۶ مترمکعب بر ثانیه پساب و زهآب کشاورزی بود و این ورودی در ماه‌های خرداد، تیر و مرداد به کمتر از یک مترمکعب بر ثانیه یعنی معادل ۶۰۰ لیتر رسید و هم اکنون حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ لیتر زهاب کشاورزی وارد تالاب می‌شود.
۳ درصد تالاب مرطوب است
وی می‌افزاید: با توجه به اینکه از ابتدای مهر آب در بالادست رودخانه جریان ندارد حجم ورودی زهاب به تالاب نیز به صفر می‌رسد و از این رو تالاب در شش ماهه نخست سال ۹۹ آبی دریافت نکرده است و به دلیل گرمای زیاد تابستان ورزنه همان بخش‌هایی از تالاب که سال گذشته مرطوب شده بود رو به خشکی رفته و هم اکنون حدود سه تا چهار درصد تالاب مرطوب است.
اکبری با بیان اینکه شریان اصلی و تأمین کننده گاوخونی زاینده‌رود است، می‌گوید: با توجه به ذخیره کنونی سد زاینده رود امکان رهاسازی آب وجود ندارد از سوی دیگر پیش بینی‌های هواشناسی از پاییز خشک و بارش‌های دیرهنگام حکایت دارد؛ با توجه به وضعیت حوضه گاوخونی و جغرافیای استان که به لحاظ آب با مشکلاتی روبروست تنها می‌توان به رحمت خدا امیدوار بود که ماه‌های پیش رو بارش‌های خوب و مؤثر داشته باشیم تا آبی به گاوخونی برسد.
وی اضافه می‌کند: هر اتفاقی در نیمه دوم امسال بستگی به افزایش ذخیره سد زاینده رود دارد در حالی که حجم موجود در این سد هم اکنون برای تأمین شرب است.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان خاطرنشان می‌کند: نقشه راه احیای زاینده رود و برنامه سازگاری با کم آبی نقطه قوتی برای آینده خوب داشتن تالاب گاوخونی است که پیگیری‌های جدی دو سال گذشته و برگزاری جلسات در سطوح ملی و استانی بر این امر تأثیرگذار بود؛ تامین حقابه زیست محیطی رودخانه و تالاب در یک برنامه مشخص قید شده است در حالی که پیش از این حق تالاب گاوخونی مشخص نبود.
اکبری ابراز امیدواری می‌کند: برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو برای سال آبی پیش رو با توجه به ذیل برنامه‌های موجود و جزئیات وضعیت حوضه تعیین شود تا در آینده روزنه امیدی برای احیای تالاب گاوخونی باشد.
اکبری به لایروبی بخش‌هایی از پایین دست رودخانه به سمت تالاب اشاره می‌کند و می‌گوید: لایروبی غیر پیوسته ۵۰ کیلومتر انتهایی زاینده رود در بخش‌های دارای اولویت رودخانه در حال اجراست که با توجه به محدودیت‌های اعتباری که وجود دارد لایروبی اولویت دار و غیر پیوسته انجام می‌شود البته اعتبارات اینها از ذیل قانون برنامه حفاظت از تالاب‌ها و ذیل برنامه طرح ملی مقابله با گرد و غبار اولویت دار انجام می‌دهیم.
آبگیری تالاب از خیزش ریزگردها جلوگیری کرد
منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تاکید بر اینکه یکی از خواسته‌های ما احیای حوضه آبریز زاینده رود از سراب تا پایاب است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: آبگیری تالاب در سال آبی گذشته سبب پیشگیری از خیزش گرد و غبار شد از این رو احیای گاوخونی به همه کشور کمک می‌کند که کانون‌های گرد و غبار توسعه نیابد.
وی می‌افزاید: یکی از خواسته‌ها و نیازهای استان اصفهان احیای تالاب گاوخونی است و سازمان حفاظت محیط زیست کشور که موظف به احیا و حفاظت از تالاب‌ها است، موضوع تأمین حقابه گاوخونی در سال آبی پیش رو و احیای این تالاب ارزشمند را در شورای عالی آب و کارگروه وزارت نیرو باید پیگیری کند.
حل معمای پیچیده زاینده رود دشوار است
در همین پیوند مسعود باقرزاده کریمی مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت مبهم تالاب گاوخونی در ماه‌های پیش رو به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حوضه آبریز زاینده رود را مانند کاسه‌ای از آب در نظر بگیرید که آب آن باید برای چند نفر با میزان مشخص تقسیم شود و به همه آب برسد؛ وزارت نیرو برای تقسیم آب بین ذی نفعان حوضه آبریز زاینده رود در شورای هماهنگی این حوضه و با حضور استانداران و نمایندگان صنف کشاورزان سه استان اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد، وزارت صمت و محیط زیست تصمیم گیری می‌کند.
وی می‌افزاید: باید آبی باشد که بتوان تخصیص داد در حالی که آنقدر مصارف این حوضه زیاد است که وقتی در جلسات به ما می‌گویند؛ "دوست دارید مردم تشنه بمانند که آب بدهیم گاوخونی؟ و بعد در تالاب هم تبخیر شود و اینجا کشاورز نتواند کشت و کار کند و تظاهرات کنند؟ " از این رو حل معما در این حوضه به طوری دشوار شده است که باید قطره قطره‌های آب را از بازیافت و تصفیه گرفته تا جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز جمع کنیم و به تالاب برسانیم.
باقرزاده کریمی تصریح می‌کند: امروز ما به خاطر چندین دهه سوء مدیریت و تصمیمات اشتباه مسئول یا نماینده مجلس تقاص پس می‌دهیم؛ نماینده‌ای که با توسعه کشاورزی یا فلان کارخانه موافق بود امروز کجاست؟ صنایعی که باید در کنار خلیج فارس احداث می‌شد در دل کویر و در ارتفاع هزار متری و بارندگی ۵۰ میلی متری ساخته شده است.
آبی نیست که تخصیص دهند
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: ذخیره کمتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب زاینده رود در حال حاضر کفاف آب شرب و کشاورزی ضروری و مجاز را نمی‌دهد چه برسد به تالاب! ایده آل من محیط زیستی این است که همه آب زاینده رود را به گاوخونی بدهند اما آبی نیست که تخصیص بدهند.
وی با تاکید بر اینکه گاوخونی مظلوم ترین تالاب کشور است، می‌افزاید: از این رو در شرایط موجود باید خرد خرد به هدف برسیم نه اینکه تالاب را محو کنیم ما وظیفه نداریم که بخشی از سرزمینمان را محو کنیم ما بایدبرای حفظ تالاب برنامه داشته باشیم.
باقرزاده کریمی خاطرنشان می‌کند: برنامه‌ای که اگر امسال نمی‌توانیم به اهداف آن دست یابیم در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده بتوانیم. در ژاپن منطقه‌ای را بازدید کردم که برنامه ۱۰۰ ساله برای احیای تالاب‌ها داشتند، چرا فکر می‌کنیم با برنامه‌های کوتاه مدت تالاب باید پرآب شود؟ در حالی که می‌توان با اقدامات خرد خرد مانند گلخانه‌ای کردن همه بخش‌های کشاورزی مصرف آب در این بخش را به یک سوم کاهش داد، صنایع آب بر را باید حذف کرد و تکنولوژی را ارتقا داد، در مصارف و نوع کشت با تغییر مبلمان شهری صرفه جویی کرد اینها اقداماتی است که در راستای صرفه جویی در قالب سازگاری با تغییر اقلیم انجام می‌شود و دولت نیز به درستی برای آن کارگروه تشکیل داده است.
ارگان‌های دولتی نمی‌توانند از یکدیگر شکایت کنند
باقرزاده کریمی می‌گوید: حوضه آبریز زاینده رود یک معادله چند وجهی است که نمی‌توان گفت محیط زیست آب را درخواست کرده و وزارت نیرو تأمین کند. امروز باید با دقت و بدون بلندپروازی و بخشی‌نگری‌های گذشته، با چند جانبه‌نگری و رویکرد سازگاری کار کرد. مانند این است که در یک اتاق می‌توانید ۱۰ چراغ روشن کنید اما مجبورید با یک شمع زندگی کنید و نور را با یک شمع تأمین و صرفه جویی کنید.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا سازمان حفاظت محیط زیست با وجود قوانینی که برای حفاظت و تأمین حقابه تالاب‌ها در اختیار دارد برای تأمین حقابه گاوخونی اقدام نمی‌کند؟ می‌گوید: دولت مصوبه‌ای دارد که به موجب آن دستگاه‌های دولتی نمی‌توانند از هم شکایت کنند.
گزارش از: ندا سپاهی_ خبرنگار ایمنا
نظر شما