به گزارش خبرنگار ایمنا، در ابتدا شروع ساخت و ساز یک مجتمع مسکونی در مجاورت میدان جهانی نقش جهان توجهات را به خود جلب کرد، این اولین باری نبود که به حریم مهم‌ترین محوطه تاریخی اصفهان تعرض می‌شود؛ اما این بار اختیار کنترل از دست حکمرانان و مسئولان مرتبط محلی خارج بود و سازنده برای اقدامش مجوز از پایتخت داشت.
طبق گفته فریدون الهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان برای ساخت و سازها در حریم میدان نقش جهان، ارتفاع مجاز پنج متر است و تنها تا این حد مجوز داده می‌شود که این میزان در ضوابط میدان تاریخی و طرح تفصیلی شهر اصفهان به ثبت رسیده است. اما در مجوز ساخت مجتمع مذکور ارتفاع ۹ متر ثبت شده است، اجاره‌ای که نه از طرف شهرداری منطقه، بلکه از مجامع قضائی در پایتخت داده شده است.
آنطور که حسین کارگر، شهردار منطقه سه اصفهان روایت کرده، شهرداری برای صدور پروانه ساخت این مجتمع از میراث فرهنگی استعلام گرفته و اداره‌کل میراث با ساخت مجتمع تجاری تا ارتفاع پنج متر موافقت کرده است. اما مالک مجموعه در اعتراض به آن، به دیوان عدالت اداری کشور شکایت کرده و بر اساس رأی دیوان شهرداری"ملزم" به صدور پروانه ساخت با ارتفاع ۹ متر می‌شود. توجیه مالک برای اعتراض به مجوز اولیه، ارتفاع ۱۱ متری این بنا پیش از بازسازی بوده، درحالی که طبق ضوابط ساختمان‌های واقع شده در حریم تاریخی پس از بازسازی و ساخت باید ارتفاع پنج متری را رعایت کند.
در نهایت این دعوای حقوقی با ورود علی نصر اصفهانی، دادستان عمومی و انقلاب اصفهان و صدور دستور توقف موقت، ساخت این مجتمع فعلاً خوابیده تا بار دیگر وضع آن در مجامع قانونی بررسی و حکم نهایی اعلام شود. دادستان اصفهان قول پیگیری شکستن رأی دیوان عدالت اداری و تلاش برای صدور رأی جدید را داده است. اما محوطه‌های ثبت جهانی قوانین و قاعده مشخصی دارند و یونسکو نیز در دستورالعمل خود صراحتاً به برخی نکات اشاره کرده است.
قوانین یونسکو چه می‌گوید؟
مطابق دستورالعمل یونسکو، ضوابط اعلام یک مکان به عنوان میراث جهانی در شاخه فرهنگی _ شاخه‌ای که میدان نقش جهان اصفهان در آن قرار دارد _ نیازمند رعایت یک یا چند ضابطه از شش ضابطه مربوطه است که مطابق اعلام یونسکو، این میدان با رعایت این ضوابط در لیست میراث‌های جهانی قرار گرفته است: "این مکان نشان دهنده ذوق، هنر و خلاقیت انسانی است"، "نشان دهنده مثالی عالی برای فرهنگ‌ها و سنن انسان‌های منطقه بوده که نشان دهنده قدرت فرهنگی مکان است" و "به طور مستقیم یا غیرمستقیم، با اتفاقات و سنن زندگی انسان‌ها، اعتقادات، ایده‌ها و باورهای آنان ارتباط داشته و این ارتباط به شکل هنرمندانه‌ای نشان داده شده است".
حال با توجه به این نکته، این میدان باید تابع قوانین وضع شده میراث‌های جهانی شاخه فرهنگی توسط یونسکو باشد. در قسمت مدیریت و حفاظت این قوانین که در سال ۲۰۱۹ آخرین ویرایش خود را داشته است، نوشته شده: "محافظت و مدیریت میراث‌های جهانی باید به گونه‌ای باشد که ارزش والای آن‌ها برای جهانیان را نشان دهد. همینطور این کار باید با چهارچوبی انجام شود که توسط همین دستورالعمل برای میراث‌های جهانی تأیید شده‌اند. "
در همین بخش، بحث مورد نظر این روزها پیرامون میدان نقش جهان، یعنی مرزبندی یا حریم میراث‌های فرهنگی جهان مطرح می‌شود. به گونه‌ای که در فاصله بندهای ۹۹ تا ۱۰۲ این کتاب که تحت عنوان مرزبندی برای محافظت بهتر مطرح شده است داریم: "ترسیم مرزبندی‌ها امری حیاتی برای محافظت بهتر از این مکان‌های فوق‌العاده است. مرزبندی‌ها باید تعیین شوند تا هر چیزی که به این ابنیه باارزش آسیب می‌رساند را از آن‌ها دور کنند و تمامیت و (یا) اعتبار آن‌ها را به خوبی حفظ کند."
برای اطلاعات بیشتر، بناهای تحت ضوابط (۱ و ۶) _ که میدان نقش جهان نیز دارای این ضوابط است _ مرزبندی‌ها باید شامل همه مکان‌ها و جاذبه‌هایی باشد که به طرز محسوسی با بنای فوق‌العاده باارزش مربوطه، ارتباط دارند. همینطور مکان‌هایی که انتظار می‌رود در آینده مورد تحقیق قرار بگیرند و به صورت بالقوه می‌توانند مکان باارزشی باشند نیز باید در مرزبندی قرار بگیرند. همینطور در ادامه گفته می‌شود که مرزبندی‌های مکان‌های مربوطه ممکن است که با یک میراث فعلی یا بالقوه دیگر در همپوشانی باشد.
اما بندهای ۱۰۳ تا ۱۰۷ این قانون، حتی به موارد مهم‌تری اشاره می‌کند. این بندها که با سرفصل نقاط سپر یا حائل تعریف شده‌اند، می‌گوید: "وقتی که برای محافظت مناسب نیاز به منطقه سپر یا حائل است، باید این مناطق تعبیه شوند. برای اهداف محافظت مناسب از یک بنای مهم، منطقه سپر یا حائل فضایی است که اطراف بنا را فراگرفته که محدودیت‌های قانونی و (یا) مکمل در آن استفاده می‌شود تا یک لایه به لایه‌های محافظتی از بنای تاریخی اضافه گردد."
این منطقه باید شامل قسمت‌های مهم بنا، مناظر مهم آن _ که به نظر این قسمت دلیل مشکلات به وجود آمده برای ساختمان جهان نما بود _ و سایر قسمت‌های مهم پایه‌ای میراث مذکور برای حفاظت و صیانت از آن باشد. منطقه حائل یا سپر باید تشکیل شود و با مکانیزم‌هایی مشخص تعریف شود. اطلاعات در مورد اندازه، مشخصات و استفاده‌های مجاز از منطقه سپر باید تعریف شوند و مرزبندی‌ها و منطقه سپر نیز باید حتماً روی نقشه مشخص شود تا از ادعاها و مشکلات جلوگیری شود.
همینطور اگر بنایی برای خود منطقه حائل یا سپر تعریف نکند، باید در بیانیه‌ای دلایل نیاز نداشتن به آن را اعلام کند. باید توجه داشت که اگرچه مناطق سپر یا حائل جزئی از یک بنای تاریخی نیستند، اما تشکیل آن و یا تغییر در جزئیاتش باید با تأیید کمیته میراث‌های جهانی صورت بگیرد. (مطابق پاراگراف ۱۶۴ و ضمیمه ۱۱ کتاب قانون ذکر شده.). منطقه‌های سپر معمولاً به عنوان یک مرزبندی اولیه معرفی می‌شوند.
قوه قهریه لازم به میراث فرهنگی و شهرداری داده شود
قوانین به طور صریح و مشخص ضوابطی که برای حریم یک محوطه ثبت جهانی لازم است را ذکر کرده، اما اینکه این قوانین تا چه مقدار در کشور وجود دارد و بر اساس آن تصمیم‌گیری می‌شود، جای سوال دارد.
شهریان ناسخیان، عضو هیأت علمی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان درباره قوانین مرتبط با حریم محوطه‌های تاریخی به خبرنگار ایمنا گفت: قانون‌هایی نظیر طرح جامع شهری اصفهان و طرح محور تاریخی فرهنگی اصفهان وجود دارد که مصوبه کشوری هم گرفته، اما با این حال تخلفات مختلفی در عرصه تاریخی شهر رخ می‌دهد. گاهاً برخی افراد حساس و دغدغه مند میراث فرهنگی که نظیر رسانه‌ها و فعالان سمن‌ها این تخلفات را برجسته می‌کنند؛ وگرنه در حاشیه اماکن و بناهای تاریخی ثبت شده، اتفاقاتی می‌افتد که از آن خبردار نمی‌شویم".
وی با بیان اینکه از این روند طی شده در پرونده اخیر باید واقعاً غبطه خورد، تاکید کرد: اینکه در پرونده مجتمع تجاری واقع در خیابان استانداری، شهرداری منطقه از اداره کل میراث فرهنگی استعلام گرفته و اجاره ساخت نداده و سپس به مراجع بالاتر در تهران مراجعه کرده و مجوز ارتفاع ساخت گرفته، نشان دهنده یک سیکل ناقص است. باید قدرت و قوه قهریه لازم را باید به ادارات کل میراث فرهنگی و شهرداری داد که این سلسله مراتب دور زده نشود.
آیا نقش جهان از ثبت جهانی خارج می‌شود
همچنین عیسی اسفنجاری، عضو هیأت علمی گروه مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: موضوع عرصه و حریم تکلیف و جایگاه مشخصی دارد، باید دید در اجرا چه مشکلاتی پیش می‌آید. میدان نقش جهان یک اثر ثبت ملی و جهانی است و تمام قوانین آن روشن است. زمانی که مواردی مانند تعرض به چنین اثر ثبت شده مهمی پیش می‌آید باید کالبد شکافی و بررسی دقیق صورت بگیرد.
او خاطرنشان کرد: هر عرصه و حریم جایگاه قانونی دارد و همه ملزم به اجرای قانون هستند. اینکه کجا خلأهای قانونی وجود دارد که افراد می‌توانند از آن عبور کنند و یا اینکه گاهاً نهادهای مسئول در عمل انجام شده قرار می‌گیرند باید بررسی دقیق و پرونده به پرونده صورت بگیرد.
اسفنجاری درباره اینکه آیا نقص حریم می‌تواند یک بنا را از ثبت جهانی خارج شود، توضیح داد: اگر یک مورد یا یک استثنا باشد می‌توان مسئله را حل کرد، اما وقتی تخلفات متعدد رخ می‌دهد، حل کردن آن و قانع کردن کارشناسان جهانی کار سختی است؛ زیرا ارزش‌های جهانی یک محوطه را زیر سوال می‌برد.
همانطور که ذکر شد، درباره حریم محوطه‌های تاریخی دستورالعمل بین المللی مشخصی وجود دارد ضمن اینکه میدان نقش جهان به عنوان یک اثر ثبت شده در یونسکو نیز ضوابط خاص خود را دارد. اما به نظر می‌رسد راه‌های دور زدن این قوانین و "تخلف قانونی" بسیار زیاد است. اینکه دستگاهی مانند میراث فرهنگی و شهرداری که ساختار مشخصی در نظام اداری کشور دارند، نمی‌توانند در حوزه تخصصی خود تصمیم گیر نهایی باشند جای سوال دارد. در این مدت اخیر برخی تحرکات در راستای حفظ میراث فرهنگی از سوی قوه قضائیه دیده شده و انتظار می‌رود این قوانین میراثی جدی گرفته شوند تا شاهد تخطی از آن‌ها نباشیم.
نظر شما