به گزارش خبرنگار ایمنا، وقوع بحران کرونا، نقاط ضعف و آسیب‌های ساختاری شهرها را برای ما بیشتر از گذشته نمایان کرده است. این خاصیت بحران است که در صورت وقوع در هر حوزه‌ای، پاشنه آشیل‌های آن را برای همگان نمایان می‌کند و چالش جدیدی را پیش روی متخصصان حوزه‌های مختلف قرار می‌دهد. واقعیت این است که هیچ سیستمی به طور کامل بدون عیب و نقص نیست و یک سیستم شهری نیز نمی‌تواند از این قاعده مستثنی باشد، اما آنچه اهمیت دارد این است که در صورت وقوع یک پدیده جدید که شرایط بحرانی برای شهر فراهم می‌کند تا چه اندازه از مشاهدات به منظور کنترل بحران و از تجربیات برای آینده شهر استفاده می‌شود. ممکن است برخی مواقع یک بحران تنها یک بعد از ساختار شهر را تحت تأثیر قرار دهد و تأثیرات کوتاه برد و اندکی بر سایر حوزه‌ها داشته باشد؛ اما به نظر می‌رسد شیوع بیماری کرونا با گستردگی وسیعی که تا کنون داشته است، تمامی ابعاد شهری را تحت تأثیر قرار داده و قرار است آینده جدیدی را پیش روی شهرهای ما قرار دهد.
تصور درستی از شهرها بدون کرونا وجود ندارد
امیر حسین شبانی، دکترای شهرسازی می‌گوید: ما هنوز درگیر بحران کرونا هستیم و به نظر نمی‌رسد در آینده‌ای نزدیک این شرایط را از سر بگذرانیم، در حال حاضر و در بهترین حالت می‌توانیم در مورد شرایط در متن بحران صحبت کنیم.
وی می‌افزاید: باید با در نظر گرفتن یک سری از احتمال‌ها و تردیدها در مورد دورنمایی که از دوران پسا کرونا وجود دارد، صحبت کنیم، زیرا هنوز ابعاد زیادی از این موضوع برای جامعه پزشکی و درمانی، برای مدیران و متخصصان شهرها و حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، ناشناخته است.
این کارشناس شهرسازی تاکید می‌کند: در حال حاضر باید قطعی نبودن بسیاری از ابعاد این موضوع پذیرفته شود و اجازه دهیم بخشی از این فرآیندها در طول زمان به نتیجه برسد و برای بخشی که امکان کنترل آن وجود دارد، تصمیم‌گیری‌های لازم بشود.
بیشترین آسیب ناشی از شیوع کرونا بر فضاهای شهری وارد شد
شبانی ادامه می‌دهد: یکی از بزرگترین نکاتی که به نظر می‌رسد همه بخش‌ها از جمله حوزه‌های مدیریتی، بدنه اجتماعی و کلیت جامعه می‌تواند به عنوان یک دستورالعمل جدی به آن فکر کند، کیفیت فضاهاست.
وی تصریح می‌کند: ما به یک‌باره با مجموعه بسیار متکثری از اتفاقاتی که عوارض فرعی و تبعی بیماری بودند، مواجه شدیم و فضاها و بسترهایی که از نظر کیفیت چندان قابل دفاع نبودند، در معرض چنین بحرانی قرار گرفتند و بیشترین آسیب‌ها را متحمل شدند.
این کارشناس شهرسازی خاطرنشان می‌کند: کیفیت‌های محیطی در حال حاضر می‌تواند سرفصل بسیار مهمی باشد که باید به آن توجه کرد، زیرا شهرهای ما در سیطره کمیت‌ها رشد پیدا کرده است و ما فراموش کرده‌ایم که این کیفیت‌هاست که به فضاهای شهری معنا می‌دهد و حیات شهری را محقق می‌کند.
شبانی اظهار می‌کند: البته برای ایجاد کمیت‌ها نیز باید زمینه سازی‌های مناسب انجام شود، اما چنانچه هر بعد از حیات فضاهای شهری فدای دیگری شود، بحران به وجود خواهد آمد.
وی می‌افزاید: یکی از بزرگترین کیفیت‌هایی که باید به عنوان یک دستورالعمل جدی به آن توجه شود، رابطه شهر و طبیعت است، زیرا بیشترین حجم آسیب‌ها در فضاها و نقاطی از شهر به وجود می‌آید که کمترین یا مخرب‌ترین ارتباط‌ها را با طبیعت داشته‌اند.
این دکترای شهرسازی خاطرنشان می‌کند: این یک درس بزرگ برای شهرهاست؛ طبیعت را نمی‌توان بدون هیچ ملاحظه‌ای و تنها در قالب یک سری چهارچوب‌ها و قالب‌بندی‌ها از جمله تعیین سرانه‌های فضای سبز در نقشه‌های شهرسازی دید.
شبانی عنوان می‌کند: آلودگی‌های زیست محیطی که شهرهای ما قبل از کرونا نیز با آن دست به گریبان بودند، رابطه معناداری با کرونا دارد، این یک فرضیه قوی است که نشان می‌دهد بحران‌هایی که در اشکال مختلف و در برخی مکان‌ها قبل از شیوع بیماری وجود داشته، در حال حاضر به واسطه این بیماری دو چندان شده است.
کیفی سازی فضاهای شهری به کمک شهرسازی نرم
وی تاکید دارد: کرونا جمعیت‌های انسانی و فضاهایی که گروه‌های شهروندی می‌توانند در آن حضور داشته باشد را مورد تهدید قرار داد، به واسطه فطرت اجتماعی انسان نمی‌توانیم ارتباطاتش را محدود کنیم، اما می‌توان به آن چهارچوبی داد و بستر مناسب برای ارتباط ایمن را مهیا کرد.
این دکترای شهرسازی اظهار کرد: از این پس باید درباره کیفیت حضور در فضاهای شهری به واسطه صدماتی که کرونا بر ما و شهرهای ما متحمل کرده است، بازنگری کنیم، مجموعه بسیار وسیعی از توجه به کیفیت فضاهای شهری در دستور کار متخصصان شهری قرار گرفته است.
شبانی ادامه می‌دهد: در این برهه از زمان برخی از متخصصان شهر از شهرسازی نرم و برخی معماران از ارتباط خانه با فضای باز صحبت می‌کنند، زیرا در دوره کرونا خانه‌هایی که بدین شکل طراحی شده بودند، بیشترین صدمات را متحمل شدند.
وی می‌گوید: شهرسازی نرم دنبال آن است تا با حداقل مداخلات اندیشیده شده کالبدی، بیشترین تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را در شهرها ایجاد کند، در شهرسازی نرم خبری از تخریب‌ها و ساخت و سازهای هزینه بر در مقیاس‌های بزرگ نیست، اما گویا متخصص شهر نیازهای آن را شناسایی می‌کند و با تأثیر بر روی نقاط حساس شهر و با صرف حداقل هزینه اقتصادی، زمان و نیروی انسانی، شهرها را اصلاح کند.
این دکترای شهرسازی تاکید دارد: توجه به این ابعاد می‌تواند بازگشت دوباره‌ای به کیفیت فضاهای شهری باشد و می‌توان امیدوار بود پس از این بازنگری به منظور ایجاد ساختارهای با کیفیت انجام شود و با برجسته دیدن کمیت‌ها، شاخصه‌های کیفی فدای آن نشود.
سنجش تاب‌آوری فضاهای شهری پس از شیوع کرونا
سولماز حسینیون، دکترای طراحی شهری با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین نکات تاب‌آوری شهری در برابر سوانح و بحران‌ها بحث فضاهای باز و نیمه باز شهری است، اظهار می‌کند: این فضاها ممکن است مالکیت عمومی یا خصوصی داشته یا در فصل مشترک فضاهای دارای مالکیت عمومی و خصوصی قرار بگیرد.
وی می‌افزاید: کرونا به ما نشان داد که شهرهای ما از وجه دسترسی به فضاهای باز و نیمه باز تاب‌آور نیستند، فضاهای باز جزئی از عرصه‌های عمومی شامل خیابان‌ها، میدان‌ها، بوستان‌ها و سایر فضاهایی هستند که برای استفاده آزاد، رایگان و برابر در اختیار همه شهروندان قرار می‌گیرد.
این دکترای طراحی شهری خاطرنشان می‌کند: دسترسی برای تمامی گروه‌های جامعه از جمله مرد و زن، تمام سنین، افراد ناتوان یا کم‌توان و البته همه گروه‌های درآمدی، امری تعیین‌کننده در فضاهای باز شهری به شمار می‌رود در حالی که تاکنون به توسعه کمی و کیفی این فضاها پرداخته نشده است.
حسینیون ادامه می‌دهد: اکنون و با افزایش اهمیت وجود این فضاها در زمان کرونا، می‌بینیم که اولین قربانی در عرصه‌های شهری، حق مردم بر این فضاهاست و بسیاری از نیازهای مردم که پیش از دوران کرونا در فضاهای بسته تأمین می‌شد مانند ورزش و تحرک یا ملاقات‌ها و تعامل‌ها، اکنون به ناچار باید در فضاهای باز انجام شود که در بسیاری موارد برای افراد پیاده مناسب سازی نشده‌اند.
وی تاکید دارد: دسترسی به بسیاری فضاهای مناسب ورزش یا پیاده روی در تمامی نقاط شهر ممکن نیست و زندگی برای افرادی که امکان استفاده از خودروی شخصی ندارند، دشوار است.
تغییر برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت شهرها با تأکید بر گسترش فضای عمومی
این دکترای طراحی شهری با بیان اینکه به طور خاص در شرایط طغیان بیماری کرونا، فضاهای باز شهری از جهات دیگری نیز اهمیت پیدا می‌کند، تصریح می‌کند: مهم‌ترین اصلی که در این دوران مطرح شد، لزوم فاصله گذاری فیزیکی بود در حال حاضر در بسیاری از شهرهای دنیا طراحی فضای شهری به سمت توسعه فضاهای باز و نیمه‌باز و عریض‌تر شدن پیاده‌روها پیش می‌رود تا امکان حضور افراد با رعایت فاصله فیزیکی فراهم شود.
حسینیون می‌گوید: بافت‌های شهری ایران بخصوص بافت‌های جدیدتر، بیشتر تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته است، به طور مثال در محلات غربی تهران (سعادت آباد، پونک، محلات منطقه ۲۲ و غیره)، پیاده‌روهای استاندارد با عرض مناسب به ندرت مشاهده می‌شود در حالی که در بسیاری شهرهای دنیا، تلاش بر این است که بیش از پیش بخشی از معبر سواره نیز در اختیار معبر پیاده قرار گیرد تا حضور افراد در سطح شهر با رعایت موارد لازم میسر شود.
وی می‌افزاید: رعایت این امر موجب می‌شود تا افراد به دلیل ترس از بیماری و ملاحظات بهداشتی و پیشگیرانه و باریک بودن پیاده روها و ترس از نبود امکان رعایت فاصله مناسب، به ناچار از عرصه عمومی شهر حذف نشوند زیرا پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این بحران تنها محدود به چند ماه آینده نبوده و ممکن است سال‌ها شهرهای ما را تحت تأثیر خود قرار دهد.
این دکترای طراحی شهری خاطرنشان می‌کند: تلاش مدیران، برنامه ریزان و طراحان شهری در راستای به حداکثر رساندن حضور افراد در عرصه‌های عمومی، در عین رعایت محدودیت‌های حاصل از طغیان کرونا است، بنابراین می‌توان گفت نحوه برنامه‌ریزی و طراحی و مدیریت شهرها با تأکید بر گسترش فضای عمومی در حال تغییر است اما متأسفانه این زمینه‌سازی‌ها در بستر مدیریت، برنامه‌ریزی و طراحی شهری ما مشاهده نمی‌شود.
نظر شما