به گزارش خبرنگار ایمنا، مهار و استفاده از آبهای سطحی و سیلاب‌ها یکی از شیوه‌های هوشمندانه در تأمین و مدیریت منابع آب است که با توجه به تجربه موفق برخی کشورها در بهره برداری از این منابع، کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک مانند ایران نیز باید برای جبران بخشی از کمبود منابع آب و جلوگیری از هدر رفت روان آب‌ها و سیلاب‌ها برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری کند.
استان اصفهان با وسعت ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار در قلب فلات مرکزی ایران نیز اقلیمی خشک و نیمه خشک دارد و دست‌کم در دو دهه گذشته به دلیل سوء مدیریت‌ها، توسعه ناپایدار و تغییرات اقلیمی به شدت درگیر بحران آب بوده و برای جبران بخشی از کمبود منابع آبی بر اساس سیاست‌های وزارت نیرو مجبور به اجرای طرح‌های انتقال آب شده است.
در حالی که بنا بر آمارها، سالانه نزدیک به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب روان آب حاصل از بارش باران بدون هیچ استفاده‌ای از مناطق جنوب و غرب به ویژه در دو شهرستان سمیرم و فریدون شهر از استان اصفهان خارج می‌شود؛ این میزان روان آب در سال‌های پر بارش مانند سال ۹۸-۹۹ حتی به بیش از دو میلیارد متر مکعب می‌رسد.
کنترل این امر به رغم آنکه می‌تواند بخشی از مشکلات آب را در این منطقه مرتفع کند، تاکنون مغفول مانده است. با توجه به بحران آب، همزمان با ابلاغ و به‌کارگیری شیوه‌های سازگاری با کم آبی در همه بخش‌های استان، به نظر می‌رسد سرمایه گذاری در ساماندهی چنین منابعی ضروری باشد.
استفاده از روان آب‌ها از مهمترین اصول سازگاری با کم آبی است
در این پیوند علیرضا گوهری، عضو هیأت علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: روش استحصال آب باران یکی از منابعی است که در همه دنیا از آن استفاده می‌کنند؛ در مناطق غرب و جنوب استان اصفهان که بیلان آبی خوبی دارد می‌توانیم با به‌کارگیری روش‌های استحصال باران و تغذیه مصنوعی منابع آب زیرزمینی، از آن ها استفاده کنیم.
وی با بیان این که این ظرفیت در استان اصفهان وجود دارد اما نیازمند مطالعات آمایش سرزمینی و شناسایی مناطق مستعد است، می‌افزاید: انجام مطالعات می‌تواند درصد موفقیت چنین طرح‌هایی را بالا ببرد زیرا نمی‌توان یک روش را در همه مناطق به کار برد.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: روان آب‌ها و منابع آبی که بواسطه بارش‌های رگبار که در استان اصفهان در دو سال اخیر نسبت به دیگر استان‌ها که درگیر سیلاب‌هایی مخرب شدند بسیار کمتر بود اما با سرمایه گذاری روی مدیریت روان آب‌ها و سیلاب‌هایی شهری که گاهی اوقات وقوع آن را در شهر اصفهان نیز شاهد هستیم، می‌توان از این منابع بهره برداری کرد.
گوهری می‌گوید: یکی از مهمترین اصول سازگاری با کم آبی استفاده از این منابع است در حالی که متأسفانه تنها به استفاده از پساب تصفیه شده روی آورده‌ایم؛ بهره برداری از پساب خوب است اما هیچ گاه نباید با یک رویکرد حرکت کرد در عین حال تنها نباید عرضه آب را در نظر گرفت بلکه توجه به مدیریت تقاضا در مناطقی مانند استان اصفهان ضروری است.
ضرورت مدیریت روان آب‌ها و پیشگیری از خسارت سیل
منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، در پاسخ به این پرسش که چرا تاکنون سرمایه گذاری بر مدیریت و ذخیره روان آبهای سطحی مورد توجه استان نبوده است؟ می‌گوید: این سیاست کلان وزارت نیرو و آب کشور است اما اشاره ما به لحاظ مدیریت بحران برای پیشگیری از بروز سیل است که باید اجرای این طرح‌ها اولویت قرار گیرد و در قانون مدیریت بحران نیز وزارت نیرو مکلف است در جهت مهار سیلاب‌های فصلی اقدام کند.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با تاکید بر ضرورت و اهمیت مهار و مدیریت روان آبهای سطحی و سیلاب در استان می‌افزاید: استان اصفهان در وضعیت خشکسالی است؛ بررسی شاخص SPEI در ۱۰ ساله گذشته تا خرداد سال جاری بیانگر درجه شدید تا خفیف خشکسالی دراز مدت در بسیاری از مناطق استان اصفهان است به طوری که ۶۹.۷ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی و ۳۰.۳ مساحت آن شرایط نرمال دارد بنابراین با وجود این شرایط نیاز است که وزارت نیرو در جهت تکمیل طرح آب وزارت نیرو اقدام کند.
خسارت ۵۰۰ میلیارد تومانی سیل ۹۸ در استان اصفهان
شیشه فروش ادامه می‌دهد: با توجه به سوابق سیلاب‌های مخربی که در کشور اتفاق افتاده است، این پدیده باید کنترل شود؛ بارش‌های فروردین امسال و سال ۱۳۹۸ اهمیت کنترل این روان آب‌ها را نشان داد.
به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان سال ۹۸ خسارت ناشی از سیل در مناطق سمیرم و فریدون شهر بالغ بر ۵۰۰ میلیارد تومان بود و بهار امسال با وجود این که اصفهان خسارت کمتری را از سیل متحمل شد مناطق کویری این استان تحت تأثیر سیلاب‌ها قرار گرفت.
طرح‌های نیمه‌کاره و خروج روان آب‌ها از اصفهان
وی با بیان اینکه وزارت نیرو با سدسازی می‌تواند روان آب‌ها را مهار کند، می‌افزاید: ساختن سد به پیشگیری از بروز سیل کمک می‌کند؛ ماه فروردین در فریدون شهر و سمیرم شاهد وقوع سیل بودیم که وزارت نیرو باید با احداث سد از این پدیده پیشگیری کند؛ برخی طرح‌ها در این مناطق که مستعد جاری شدن روان آب و سیلاب است نیمه‌کاره مانده است و سالانه حجم زیادی آب از آنجا خارج می‌شود از این رو از وزارت نیرو درخواست می‌کنیم که به منظور جلوگیری از سیلاب فصلی در مناطق غرب و جنوب استان، طرح‌های لازم را روی رودخانه‌های فصلی اجرا کند.
هم اکنون در سطح استان اصفهان ۱۷۰ بند آبخیزداری و ۳۵ پخش سیلاب و هفت سد وجود دارد که بزرگترین آنها سد زاینده رود با ظرفیت یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه بخشی از مسئولیت مهار و کنترل روان آب و سیلاب‌ها برعهده منابع طبیعی و آبخیزداری استان است، می‌افزاید: وسعت حوضه‌های آبخیز استان اصفهان پنج میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار است که مطالعات توجیهی ۳.۵ میلیون هکتار آن انجام شده و در سطح یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار از مناطق مورد مطالعه، طرح‌های آبخیزداری اجرا شده است.
وی با اشاره به این که یکی از روش‌های مهار سیل، پخش و کنترل سیلاب در بالادست حوضه‌های آبریز است که در دو سال اخیر اداره کل منابع طبیعی استان برای آن ۴۶ میلیارد تومان هزینه کرده است، اظهار می‌کند: از سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور درخواست می‌کنیم متناسب با پهنه‌های استان اصفهان اعتبار مورد نیاز برای اجرا و تکمیل طرح‌های آبخیزداری در حوضه‌های کویری را اختصاص دهد.
شیشه فروش با بیان اینکه بارش‌های سیلابی بهار امسال در مناطق کویری شمال و شرق استان اصفهان رخ داد، می‌گوید: شهرستان‌های اردستان، نائین، آران و بیدگل، کاشان، خور و بیابانک، نطنز، دهاقان و شرق اصفهان بسیار مستعد وقوع سیلاب هستند و بارش‌های کوتاه مدت فصلی و تابستانی سبب جاری شدن روان آب در این مناطق کویری می‌شود که به دلیل نبود زیرساخت‌ها برای ذخیره این منابع آبی، زود از بین می‌رود از این رو اجرای آبخیزداری در این مناطق استان اصفهان نیز برای پیشگیری از سیل، بیابان‌زایی و فرسایش خاک و همچنین تقویت سفره‌های آب زیرزمینی ضروری است.
قانون، وزارت نیرو را برای مدیریت روان آب‌ها موظف کرد
همچنین ابوطالب امینی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، با اشاره به خروج سالانه بین از یک میلیارد و ۲۰۰ مترمکعب تا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب از استان اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: این میزان روان آب مربوط به سمیرم و رودخانه‌های سولگان و ماربر و فریدون شهر از دروک و پشندگان به سمت پشتکوه و رودخانه وهرگان است و شرکت آب منطقه‌ای به عنوان متولی و برنامه ریز می‌تواند در این باره اظهار نظر کند.
وی می‌افزاید: منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان بیشتر روی مدیریت سیلاب‌ها فعالیت دارد. سال گذشته که حجم سیلاب‌ها قابل توجه بود، میزان این روان آب‌ها نیز سه برابر یعنی بیش از دو میلیارد مترمکعب شد. به طور متوسط حجم سیلاب‌ها در سال کمتر از یک و نیم میلیارد مترمکعب به ویژه در سرشاخه‌های کارون است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: طرح‌هایی را برای مهار سیلاب در دو شهرستان فریدون شهر و سمیرم پیگیری می‌کنیم اما متولی ساماندهی رودخانه‌ها، شرکت آب منطقه‌ای است و سازمان جنگل‌ها حق احداث سازه در رودخانه‌ها ندارد از این رو نمی‌توانیم سازه آبخیزداری در رودخانه‌ای احداث کنیم. در صورت انجام چنین تخلفی شرکت آب منطقه‌ای می‌تواند سازه را تخریب کنند.
امینی می‌گوید: هر سازمان یا شخص حقیقی و حقوقی اگر بخواهد دخل و تصرفی در رودخانه‌ها داشته باشد یا سازه‌ای احداث کند باید طبق قانون توزیع عادلانه آب از شرکت آب منطقه‌ای مجوز بگیرد.
وی می‌افزاید: برنامه‌ریزی آب منطقه‌ای، ملی است؛ سال‌هاست می‌خواهیم از سرشاخه‌های کارون به زاینده رود آب منتقل کنیم. وقتی انجام شود نیز همچنان مشکلات کمبود آب وجود دارد در حالی که از سطح استان چندین برابر آب بدون هیچ استفاده‌ای از فریدون شهر و سمیرم خارج می‌شود. بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، وزارت نیرو برای تصمیم‌گیری و مدیریت این روان آب‌ها موظف شده است بنابراین سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نمی‌تواند در این مورد اقدام کند.
گزارش از: ندا سپاهی، خبرنگار ایمنا
نظر شما