به گزارش خبرنگار ایمنا، سال‌ها از تجربه اجرایی الگوی برنامه‌ریزی جامع شهری، در ایران می‌گذرد. طی این مدت، هرچند در ادبیات شهرسازی جهان تحولات گسترده‌ای، هم در حوزه تئوری و هم الگوی اجرایی پروژه‌های شهری ایجاد شده است، اما در ایران به دلیل بستر قانونی و ساختار غیر منعطف نظام برنامه‌ریزی، شاهد تحول چندانی نیستیم. هرچند طی سال‌های اخیر الگوی برنامه‌ریزی ساختاری-راهبردی نیز به ادبیات شهرسازی کشور افزوده شده است، اما هنوز اثرات قابل ملاحظه و ارزش‌داری بر جای نگذاشته است.
محمود تیموری، دکتری سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: در اکثر شهرها لزوم وجود نهادی با عنوان توسعه شهری مطرح بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه سیستمی که برای توسعه شهری، مدیریت شهری و توسعه طرح‌ها وجود دارد، «طرح‌های جامع» و «طرح‌های تفصیلی» است؛ طرح‌های جامع را اداره کل راه و شهرسازی و طرح‌های تفصیلی را شهرداری‌ها تهیه و تدوین می‌کنند البته اجرای این طرح‌ها هم اکنون در شهرهای دنیا و توسعه شهری آن منسوخ شده است.
وی با بیان اینکه طرح‌های تفصیلی و طرح‌های جامع، سیستمی است که در دنیا تا بعد از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۷۰ اجرا می‌شد، اظهار می‌کند: این سیستم به چند دلیل منسوخ شد که مهمترین دلیل این بود که طرح‌ها چهارچوب دقیق و مشخصی ارائه می‌کردند در واقع می‌توان گفت مسائل همان بازه زمانی شهر را در نظر می‌گرفتند، اما افق اجرای طرح ۱۰ الی ۲۰ سال آینده بود و این احکامی که در طرح‌ها باید اجرا می‌شد، احکام غیر قابل انعطاف بود و باید بدون هیچ تغییری ایجاد می‌شد که همین امر سبب شد این احکام برای مسائلی که در طول اجرا پیش می‌آمد، راهکاری برای رفع نداشته باشد.
این کارشناس سیما و منظر شهری تصریح می‌کند: تصوری که در دنیا در گذشته از شهر وجود داشت و متأسفانه در برخی از شهرهای ایران همچون اراک هنوز بر آن حاکم است، این بوده که شهر را به عنوان یک محصول فیزیکی و کالبدی می‌دانند در صورتی که شهر یک مجموعه‌ای از خیابان‌ها، ساختمان و جامعه انسانی است.
وجود دو فاکتور کالبد فیزیکی شهر و جامعه انسانی در طرح‌های شهری
وی ادامه می‌دهد: در واقع شهر ترکیب جامعه انسانی با کالبد فیزیکی شهر است و نمی‌توان شهر را در خیابان‌ها، معابر، دیوارها و ساختمان‌ها تعریف کرد یا فقط به مسائل جامعه انسانی آن پرداخت بلکه باید در شهرسازی و طرح‌ها هر دو فاکتور مهم کالبد فیزیکی شهر و جامعه انسانی آن در نظر گرفته شود.
تیموری می‌افزاید: در دورانی که دنیا شهر را فقط کالبد فیزیکی می‌دانستند، بحث‌هایی همچون روانشناسی، جامعه شناسی شهری، تاریخ و ارزش‌های تاریخی و اجتماعی شهرها در مبانی طرح‌های جامع و تفصیلی نبود به همین خاطر هم اکنون در شهرهای دنیا و مبانی شهرسازی این طرح‌ها کنار گذاشته شده است، متأسفانه این سیستم در کشور وجود دارد و همچنان طرح‌های جامع و تفصیلی بر اساس دیدگاه کالبد فیزیکی شهر تهیه و تدوین می‌شود در صورتی که در تمامی دنیا این سیستم عوض شده و طرح توسعه شهری را بر اساس چشم اندازی با عنوان CDS یعنی چشم‌انداز توسعه شهری تعریف می‌کنند و این چشم‌انداز، روند مشخصی نیست بلکه کیفی است که بعضی اهداف کلی و استراتژیک را دارد و بر اساس یک چهارچوب توسعه شهر صورت می‌گیرد.
وی می‌گوید: یکی از مشکلات طرح‌های جامع غیر مشارکتی بودن آن است یعنی مردم و حتی مقامات محلی هیچ اطلاعاتی درباره آن ندارند که مشاوری که طرح جامع را تهیه می‌کند و بر اساس چه کار مطالعاتی و نیازسنجی این طرح را پیشنهاد داده و بر اساس چه پارامترهایی عنوان کرده است. در طرح‌های جامع در فضای محدودی که کار بین مشاور، تهیه کننده و کارفرما که وزارت راه و شهرسازی است، این مشارکت صورت می‌گیرد.
این کارشناس سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون پاریس تصریح می‌کند: کارشناسانی که در شورای عالی شهرسازی هستند، کارشناسان مسلط و متخصص شهری نیستند و اطلاعات آنان درباره طرح جامع تکیه بر اطلاعاتی است که مشاور طرح تهیه می‌کند و اکثر مشاوران طرح‌های جامع در واقع پایتخت نشین هستند و طرح‌هایی که توسط راه و شهرسازی برای شهرها در نظر گرفته می‌شود به نوعی طرح‌هایی از بالا به پایین است به همین دلیل معمولاً طرح‌های اصلی شهر، مخصوصاً مسائلی که از نظر مردم مهم است دیده نمی‌شود و بیشتر بر وضعیت دو بعدی نقشه شهر تاکید و تصمیم گیری می‌شود.
اراک نیازمند مرکز «تحقیقات و مطالعات توسعه شهری»
وی با بیان اینکه اراک به عنوان یک کلانشهر نیاز به یک «مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری» قوی دارد که بتواند محتوای طرح‌ها را نقد و اجرای آنها را پایش کند، می‌گوید: تعللی که برای راه اندازی این بخش در شهرداری صورت گرفته را می‌توان ناشی از آن دانست که هنوز به درستی از حوزه «معاونت برنامه ریزی و تحقیقات شهری» شهرداری اراک استفاده نشده است.
تیموری با بیان اینکه برای تصمیم گیری در حوزه شهری سه مرجع راه و شهرسازی، شهرداری و مردم وجود دارد، خاطرنشان می‌کند: مرجع اول مردم هستند که باید در طرح‌هایی که در سرنوشت محیط زندگی خود تعریف می‌شود حضور و مشارکت داشته باشند زیرا در طراحی محیط شهری و در مقیاس کوچک‌تر طراحی فضای عمومی شهر یکی از شرایط اساسی طرح این است که مردم بتوانند نقش خود را ایفا کنند و در مورد آنچه قرار است ساخته شود نظر دهند و مطلع شوند که چه برنامه‌ای قرار است در این طرح اجرا شود، اما متأسفانه در بسیاری از شهرهای کشور همچون شهر اراک شاهد حضور دو مرجع راه و شهرسازی و شهرداری در تصمیم‌گیری‌ها حوزه شهری هستیم، اما مردم به عنوان ضلع سوم و مهم تصمیم گیری حوزه شهری حضور و نقشی ندارند.
وی ادامه می‌دهد: حال اهمیت و دلیل راه اندازی مرکز «تحقیقات و مطالعات توسعه شهری» اراک را می‌توان در این دانست که بتواند نظر مردم را در این بررسی و پایش در نظر بگیرد و صرفاً بررسی‌ها بین مشاوره تهیه کننده و با مدیریت اجرای شهرداری نباشد در واقع این مرکز می‌تواند حلقه واسطی بین خواسته مردم و دو ضلع تصمیم گیری در حوزه شهری باشد.
این کارشناس سیما و منظر شهری اظهار می‌کند: به عنوان مثال در شهر اراک در هیچ طرح جامع شهری یا قسمت اداره راه و شهرسازی مشخص نشده است که چرا در این شهر شاهد افزایش بی‌رویه قیمت مسکن هستیم، اراک هم اکنون جز چهار یا پنج شهری است که در بین مراکز استان‌های کشور افزایش بی رویه قیمت مسکن در چند سال اخیر در آن اتفاق افتاده است.
مشکلات اصلی شهر با متولیان حوزه شهری
وی ادامه می‌دهد: اگر مشکل افزایش قیمت را در نظر بگیریم در هیچ کجای طرح‌های توسعه شهری لحاظ نمی‌شود مسئول و متولی عرضه مسکن به اندازه کافی در شرایط جدید چه کسی است؟ و مهم‌تر از همه فردی هم نیست که این مسائل را به مدیریت شهر انتقال بدهد و واسطه‌ای بین خواسته‌های مردم و مشکلات اصلی شهر با متولیان حوزه شهری باشد.
تیموری تاکید می‌کند: باید مسائل واقعی شهر را از دیدگاه مردم بشناسیم و نه از دیدگاه کارشناسی که در طول یک تا شش سال طرح جامعی را تهیه می‌کند و در طول زمان مردمی وجود ندارد که بتواند مسائل شهر را با راه‌حل‌های اصلی خودش پیدا کند.
وی می‌گوید: اگر از مردم اراک درباره مشکلات شهر بپرسند مردم از نبود توزیع عادلانه خدمات و بسیاری از مسائل دیگر گلایه دارند پس باید برای اجرای هر طرحی ابتدا مشکلات مردم و خواسته‌های آنها را در نظر بگیریم چراکه شهر را برای زندگی بهتر و با آرامش شهروندان مهیا می‌کنیم.
این کارشناس سیما و منظر شهری ادامه می‌دهد: مدیران شهری باید در اجرای پروژه‌ها به رفع همه مسائل و مشکلات توجه کنند و تنها تمرکز خود را در یک حوزه قرار ندهند به طور مثال دغدغه‌های مردم در کنار همسطح کردن تقاطع‌های شهر به پروژه‌ها و موضوعاتی همچون تأمین فضای سبز، ایجاد مراکز فرهنگی، ایجاد مراکز محلی و… بپردازند.
وی تاکید می‌کند: مدیریت شهری اراک امروز باید بیش از گذشته به مسائل شهر آینده‌نگر باشد و از تجربه‌های شهرهای دیگر در راه اندازی مرکز تحقیقات و مطالعات توسعه شهری استفاده کند و برای تحقق این موضوع از مشارکت مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی استان بهره گیرد و حتی این نهاد در خارج از سیستم بروکراسی شهرداری اراک و اداره کل راه و شهرسازی استان مرکزی تأسیس و فعالیت کند.
نظر شما